Ο κόσμος βρίσκεται αντιμέτωπος με ένα δημογραφικό ορόσημο. Σύντομα, το παγκόσμιο ποσοστό γονιμότητας θα πέσει κάτω από το σημείο που απαιτείται για να διατηρηθεί σταθερός ο πληθυσμός. Αυτό το ποσοστό μπορεί να το έχουμε πιάσει ήδη…
Το δημογραφικό πρόβλημα και η γήρανση του πληθυσμού μοιάζει με ωρολογιακή βόμβα και βρίσκεται στην πρώτη θέση των μακροχρόνιων απειλών. Τα παγκόσμια «καμπανάκια» έχουν αρχίσει να χτυπούν δυνατά και σύμφωνα με τις προβλέψεις των ειδικών μέχρι το 2050, ένας στους έξι κατοίκους του πλανήτη θα είναι άνω των 65 ετών.
Μεγαλώνει η ανησυχία για τις δημοσιονομικές επιπτώσεις της γήρανσης του πληθυσμού σε συνδυασμό με τις περιορισμένες γεννήσεις
Η γονιμότητα μειώνεται σχεδόν παντού, για τις γυναίκες σε όλα τα επίπεδα εισοδήματος, εκπαίδευσης και συμμετοχής στο εργατικό δυναμικό, ενώ η πτώση του ποσοστού γεννήσεων έχει τεράστιες συνέπειες για τον τρόπο ζωής των ανθρώπων, την ανάπτυξη των οικονομιών αλλά και τη θέση των υπερδυνάμεων του κόσμου, αναφέρει η Wall Street Journal παρουσιάζοντας με γραφήματα μια εικόνα από το μέλλον όπου οι δημοσιονομικές επιπτώσεις της γήρανσης του πληθυσμού σε συνδυασμό με τις περιορισμένες γεννήσεις μόνο ανησυχία προκαλεί.
Το ζήτημα επείγει
Στα έθνη με υψηλό εισόδημα η γονιμότητα έπεσε κάτω από το επίπεδο αναπλήρωσης του πληθυσμού στη δεκαετία του 1970, ενώ πτωτική τάση παρουσιάζει και στις αναπτυσσόμενες χώρες. Η Ινδία ξεπέρασε την Κίνα ως η πιο πυκνοκατοικημένη χώρα πέρυσι, ωστόσο η γονιμότητά της είναι επίσης κάτω από το επίπεδο. «Ο δημογραφικός χειμώνας πλησιάζει», είπε ο Χεσούς Φερνάντεζ-Βιλαβέρντε, οικονομολόγος που ειδικεύεται στα δημογραφικά στο Πανεπιστήμιο της Πενσυλβάνια.
Πολλοί πολιτικοί θεωρούν ότι το ζήτημα επείγει θέτοντας σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης την ανθρωπότητα. Ανησυχούν για τη συρρίκνωση του εργατικού δυναμικού, την επιβράδυνση της οικονομικής ανάπτυξης και τις υποχρηματοδοτούμενες συντάξεις και εν τέλει για μια κοινωνία με όλο και λιγότερα παιδιά.
Δεν αποτελεί έκπληξη πως τα παραπάνω δεδομένα οδηγούν σε αύξηση των ηλικιακών ορίων συνταξιοδότησης καθιστώντας μαραθώνιο δεκαετιών την απόσυρση από τον εργασιακό βίο.
Μερικοί ειδικοί πιστεύουν ότι ο παγκόσμιος πληθυσμός θα μπορούσε να αρχίσει να συρρικνώνεται σε τέσσερις δεκαετίες από σήμερα.
Ο Ντόναλντ Τραμπ, ο υποψήφιος των Ρεπουμπλικάνων για την προεδρία, έχει χαρακτηρίσει την κατάρρευση της γονιμότητας μία από τις μεγαλύτερες απειλές για τον δυτικό πολιτισμό. Πριν από ένα χρόνο ο Ιάπωνας πρωθυπουργός Φούμιο Κισίντα δήλωσε ότι η κατάρρευση του ρυθμού γεννήσεων της χώρας την έχει «φέρει στα όρια». Και η πρωθυπουργός της Ιταλίας Τζόρτζια Μελόνι έχει δώσει προτεραιότητα στην αύξηση του «δημογραφικού ΑΕΠ» της χώρας. Οι κυβερνήσεις έχουν αναπτύξει προγράμματα για να σταματήσουν το καθοδικό σπιράλ, αλλά μέχρι στιγμής δεν έχουν σημειώσει πρόοδο.
Δημογραφική έκπληξη
Το 2017 το παγκόσμιο ποσοστό γονιμότητας -πόσα μωρά αναμένεται να αποκτήσει μια γυναίκα κατά τη διάρκεια της ζωής της- ήταν 2,5. Τα Ηνωμένα Έθνη πίστευαν ότι θα πέσει στο 2,4 στο τέλος της δεκαετίας του 2020. Ωστόσο, μέχρι το 2021, ο ΟΗΕ συμπέρανε πως είχε ήδη μειωθεί στο 2,3.
Το ποσοστό αναπλήρωσης, το οποίο διατηρεί σταθερό τον πληθυσμό με την πάροδο του χρόνου, είναι 2,1 στις πλούσιες χώρες και ελαφρώς υψηλότερο στις αναπτυσσόμενες χώρες, όπου γεννιούνται λιγότερα κορίτσια από αγόρια και περισσότερες μητέρες πεθαίνουν κατά τη διάρκεια της αναπαραγωγικής ηλικίας τους.
Ενώ ο ΟΗΕ δεν έχει ακόμη δημοσιεύσει τα εκτιμώμενα ποσοστά γονιμότητας για το 2022 και το 2023, ο Φερνάντεζ-Βιλαβέρντε έχει κάνει τη δική του εκτίμηση συμπληρώνοντας τις προβλέψεις του ΟΗΕ με πραγματικά δεδομένα για εκείνα τα χρόνια που καλύπτουν περίπου το μισό πληθυσμό του πλανήτη. Διαπίστωσε ότι τα εθνικά μητρώα γεννήσεων συνήθως αναφέρουν γεννήσεις 10% έως 20% κάτω από αυτό που προέβλεπε ο ΟΗΕ.
Το σημείο μηδέν δεν είναι μακριά η παγκόσμια γονιμότητα μειώθηκε μεταξύ 2,1 και 2,2 πέρυσι
Η Κίνα ανέφερε 9 εκατομμύρια γεννήσεις πέρυσι, 16% λιγότερες από ό,τι προέβλεπε ο ΟΗΕ. Στις ΗΠΑ, 3,59 εκατομμύρια μωρά γεννήθηκαν πέρυσι, 4% λιγότερα από τις προβλέψεις του ΟΗΕ. Η Αίγυπτος ανέφερε 17% λιγότερες γεννήσεις πέρυσι. Η Κένυα 18%.
Ο Βιλαβέρντε εκτιμά ότι η παγκόσμια γονιμότητα μειώθηκε μεταξύ 2,1 και 2,2 πέρυσι, ποσοστό που όπως είπε, θα ήταν κάτω από την παγκόσμια αναπλήρωση για πρώτη φορά στην ανθρώπινη ιστορία. Ο Ντιν Σπίαρς, οικονομολόγος στο Πανεπιστήμιο του Τέξας στο Όστιν, δήλωσε ότι ενώ τα δεδομένα δεν είναι αρκετά καλά για να γνωρίζουμε ακριβώς πότε ή εάν η γονιμότητα έχει πέσει κάτω από το όρια αναπλήρωσης «έχουμε αρκετά στοιχεία για να είμαστε αρκετά σίγουροι για το γεγονός οτι το σημείο μηδέν δεν να είσαι μακριά».
Οι προβλέψεις έπεσαν έξω… προσπάθειες να αντιστραφεί η κατάσταση
Το 2017 ο ΟΗΕ εκτιμούσε ότι ο προβλεπόμενος παγκόσμιος πληθυσμός των Ηνωμένων Εθνών, 7,6 δισεκατομμύρια τότε, θα σκαρφαλώσει στα 11,2 δισεκατομμύρια το 2100. Μέχρι το 2022 είχε μειωθεί και η εκτιμώμενη κορυφή ήταν τα 10,4 δισεκατομμύρια τη δεκαετία του 2080. Και αυτό είναι πιθανότατα ξεπερασμένο. Το Ινστιτούτο Μετρήσεων και Αξιολόγησης Υγείας στο Πανεπιστήμιο της Ουάσιγκτον πιστεύει τώρα ότι ο παγκόσμιος πληθυσμός θα φτάσει στα 9,5 δισεκατομμύρια το 2061 και στη συνέχεια θα αρχίσει να μειώνεται.
Στις Η.Π.Α. το συνολικό ποσοστό γονιμότητας μειώθηκε στο 1,62 πέρυσι, σύμφωνα με τα προσωρινά κυβερνητικά στοιχεία, το χαμηλότερο που έχει καταγραφεί ποτέ.
Η υποσαχάρια Αφρική φαινόταν κάποτε ανθεκτική στην παγκόσμια πτώση της γονιμότητας, αλλά και αυτό αλλάζει. Το μερίδιο όλων των γυναικών σε αναπαραγωγική ηλικία που χρησιμοποιούν σύγχρονη αντισύλληψη αυξήθηκε από 17% το 2012 σε 23% το 2022, σύμφωνα με το Family Planning 2030, έναν διεθνή οργανισμό.
Οι κυβερνήσεις προσπάθησαν να αντιστρέψουν την πτώση της γονιμότητας με διάφορες πολιτικές. Ίσως καμία χώρα δεν έχει προσπαθήσει περισσότερο από την Ιαπωνία. Αφού η γονιμότητα έπεσε στο 1,5 στις αρχές της δεκαετίας του 1990, η κυβέρνηση παρουσίασε μια σειρά σχεδίων που περιελάμβαναν γονική άδεια και επιδοτούμενη παιδική φροντίδα. Η γονιμότητα συνέχιζε να πέφτει.
Το 2005, ο Kούνικο Ινογκούτσι διορίστηκε πρώτος υπουργός της χώρας υπεύθυνος για την ισότητα των φύλων και το ποσοστό γεννήσεων. Το κύριο εμπόδιο, δήλωσε, ήταν τα χρήματα: Οι άνθρωποι δεν είχαν την οικονομική δυνατότητα να παντρευτούν ή να κάνουν παιδιά. Η Ιαπωνία κατέστησε δωρεάν τη νοσοκομειακή περίθαλψη μητρότητας και εισήγαγε ένα επίδομα που καταβάλλεται κατά τη γέννηση του παιδιού.
Το ποσοστό γονιμότητας της Ιαπωνίας ανέβηκε από 1,26 το 2005 σε 1,45 το 2015. Στη συνέχεια όμως άρχισε να μειώνεται ξανά και το 2022 επέστρεψε στο 1,26. Φέτος, ο πρωθυπουργός Φούμιο Κισίντα παρουσίασε ένα ακόμη πρόγραμμα για την αύξηση των γεννήσεων που επεκτείνει τα μηνιαία επιδόματα σε όλα τα παιδιά κάτω των 18 ετών ανεξαρτήτως εισοδήματος, δωρεάν κολέγιο για οικογένειες με τρία παιδιά και πλήρως αμειβόμενη γονική άδεια.
Η Ελλάδα γερνάει και θα αρχίσει να συρρικνώνεται ταχύτατα
Η Ελλάδα είναι μια από τις δεκάδες χώρες που βιώνουν πληθυσμιακή κατάρρευση λόγω των χαμηλών ποσοστών γεννήσεων. Οπως προκύπτει από την εξέλιξη του δημογραφικού και με βάση τις προβλέψεις για το όχι και τόσο μακρινό 2050, η ηλικιακή ομάδα 15-64 ετών, η παραγωγική ομάδα του συνολικού πληθυσμού, δεν θα επαρκεί για την κάλυψη των αναγκών των άνω των 65 ετών.
Επιπλέον, αναλύοντας τις πληθυσμιακές εξελίξεις στη σχετική έκθεση του ΙΟΒΕ για τις κοινωνικές και οικονομικές τάσεις στις ελληνικές περιφέρειες, φαίνεται ότι από την κρίση χρέους και έπειτα ο μόνιμος πληθυσμός της χώρας συρρικνώνεται ταχύτατα και σταθερά.
Ηλικίες που σήμερα θεωρούνται «παροπλισμένες» εργασιακά θα αποτελούν σε μερικά χρόνια «δεξαμενή» εργατικού δυναμικού
Συγκεκριμένα, από το 2010 έως και το 2022 μειώθηκε κατά 5,9% (από περίπου 11,1 εκατομμύρια το 2010 σε 10,5 εκατομμύρια το 2022). Απεναντίας, μεταξύ 2000 και 2010 είχε σημειωθεί πληθυσμιακή αύξηση της τάξης του 3,2%.
Στο πλαίσιο αυτό, οι εκτιμήσεις δείχνουν ότι ο πληθυσμός της Ελλάδας το 2050 αναμένεται να παρουσιάσει νέα δραματική μείωση κατά 1 εκατομμύριο ανθρώπους, με τους ειδικούς να κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου, όχι μόνο για την κοινωνία, αλλά και για την οικονομία, καθώς η πληθυσμιακή συρρίκνωση θα έχει αρνητικές επιπτώσεις στο ΑΕΠ και στην αγορά εργασίας.
Με φόντο τα στοιχεία που δείχνουν ότι η ηπειρωτική Ελλάδα παρουσιάζει τα υψηλότερα ποσοστά μείωσης πληθυσμού, με τη Δυτική Μακεδονία να συρρικνώνεται κατά 11,34% την τελευταία 12ετία και την Ανατολική Μακεδονία και Θράκη κατά 8,08%, το Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο αναμένεται να λειτουργήσει ένα νέο εργαλείο-πιλότο για την αντιμετώπιση του μείζονος θέματος, ώστε να υπάρξει συντονισμένη καταγραφή των δεδομένων και ακολούθως να προκρίνονται λύσεις σε συνεργασία με την Πολιτεία.
Όσον αφορά στα αίτια της υπογεννητικότητας, αυτά τα αποκαλύπτουν τα θύματα της πολιτικής που τα γεννά. Συγκεκριμένα, σε μεγάλη δημοσκοπική έρευνα την οποία διεξήγαγε η ΔιαΝΕΟσις, το 80,2% των νέων της χώρας μας δηλώνει ότι δεν προχωρά σε τεκνοποίηση επειδή δεν μπορεί να το κάνει λόγω φτώχειας.
Το 52,7% δηλώνει ότι για τα τεράστια προβλήματα που αντιμετωπίζει σήμερα η Ελλάδα φταίει η κυβέρνηση. Το 49,1% δηλώνει ότι η οικονομική κατάσταση της χώρας μας θα εξακολουθεί να είναι κακή και στο μέλλον.
Η εκτίμηση για την εξέλιξη των κύριων δημογραφικών μεταβλητών στην Ελλάδα, όπως παρουσιάζεται από τη EUROSTAT, θέλει ο πληθυσμός να μειώνεται από 10,438 εκατομμύρια το 2022 σε 7,777 εκατομμύρια το 2070. Η αναλογία συνταξιούχων-ασφαλισμένων, που σήμερα είναι στο 1 προς 1,66, σε 15 χρόνια θα υποχωρήσει στο 1,25.
Μοιραία, ηλικίες που σήμερα θεωρούνται «παροπλισμένες» εργασιακά, όπως οι άνω των 65 ετών, θα αποτελούν σε μερικά χρόνια «δεξαμενή» εργατικού δυναμικού.