Του Στέλιου Κούλογλου
O Στηβ Κον θεωρείται από τους κορυφαίους Αμερικανούς δικηγόρους σε υποθέσεις μαρτύρων δημοσίου συμφέροντος που καταγγέλλουν υποθέσεις διαφθοράς. Το δικηγορικό του γραφείο έχει στο ενεργητικό του μια σειρά από ιστορικές επιτυχίες, μεταξύ των οποίων την υπόθεση της ελβετικής τράπεζας UBS, που όταν η υπόθεση εκδικάστηκε ήταν η μεγαλύτερη τράπεζα στον κόσμο.
Η UBS αναγκάστηκε να πληρώσει πρόστιμο-ρεκόρ 780 εκατομμυρίων δολαρίων στις αμερικανικές αρχές, να κλείσει όλους τους λογαριασμούς της στις Η.Π.Α. και, για πρώτη φορά στην ιστορία, να παραδώσει τα ονόματα 4450 Αμερικανών που διώχθηκαν για φοροδιαφυγή. Τον γνώρισα στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, όπου ήταν καλεσμένος στην Επιτροπή κατά της Διαφθοράς, για να αναλύσει την αμερικανική νομοθεσία για την προστασία των μαρτύρων δημοσίου συμφέροντος και να ανταλλάξουμε απόψεις για την καταπολέμηση της διεθνούς διαφθοράς
Ο δικηγόρος των Ελλήνων μαρτύρων δημοσίου συμφέροντος στην υπόθεση Novartis, εξηγεί στην συνέντευξη που ακολουθεί όσα θα θέλατε να μάθετε για τον πρόσφατο εξωδικαστικό συμβιβασμό της ελβετικής φαρμακευτικής εταιρείας με τις αμερικανικές αρχές.
Έχετε ασχοληθεί με διάφορες υποθέσεις μαρτύρων δημοσίου συμφέροντος. Πόσο σημαντική κρίνετε την απόφαση για την Novartis;
Η απόφαση για την Novartis αφορά σε μια από τις πιο σημαντικές υποθέσεις διεθνούς χρηματισμού τα τελευταία χρόνια. Στρέφεται εναντίον μιας φαρμακευτικής εταιρείας, που χρησιμοποιούσε τα χρήματά της για να διαφθείρει κυβερνητικούς αξιωματούχους και να αυξήσει την τιμή των φαρμάκων, που πληρώνουν οι πολίτες. Δεδομένης της πανδημίας του κορονοϊού, είναι πολύ σημαντικός ο πλήρης έλεγχος των φαρμακευτικών εταιρειών. Δεν είναι δυνατόν φαρμακευτικές εταιρείες και άλλοι πάροχοι ιατρικού υλικού να δωροδοκούν, την ώρα που εκατομμύρια αρρωσταίνουν.
Δηλώσατε μετά την ανακοίνωση του συμβιβασμού πως «ήρθε η ώρα για τους εκατομμυριούχους και τους δισεκατομμυριούχους, που κερδίζουν από τον χρηματισμό και υπονομεύουν το Κράτος Δικαίου διαφθείροντας δημοκρατικούς θεσμούς, να τεθούν προ των ευθυνών τους». Έχει ο συμβιβασμός διεθνή διάσταση;
Ναι. Η δικαιοδοσία των ΗΠΑ επί εκείνων που δωροδοκούν ή εκείνων που δωροδοκούνται είναι περιορισμένη, και είναι δύσκολο για τις ΗΠΑ να κατηγορήσουν φυσικά πρόσωπα που δεν είναι Αμερικανοί πολίτες. Οι αρχές επιβολής του νόμου εκτός ΗΠΑ, συμπεριλαμβανομένων αυτών της Ελλάδας, θα πρέπει να αρχίσουν να εφαρμόζουν νόμους που θα εμποδίσουν τον χρηματισμό των κυβερνητικών αξιωματούχων. Θα πρέπει να διώξουν τους υπουργούς ή άλλους κυβερνητικούς αξιωματούχους που χρηματίστηκαν.
Ο συμβιβασμός μεταξύ της Επιτροπής Κεφαλαιαγοράς – Υπουργείου Δικαιοσύνης των ΗΠΑ από τη μία και της Novartis από την άλλη, αποτέλεσε πεδίο αντιπαράθεσης στην Ελλάδα. Η μία πλευρά, σχηματικά των μαρτύρων δημοσίου συμφέροντος, επιχειρηματολογεί πως τώρα υπάρχει απόδειξη για την εμπλοκή Ελλήνων αξιωματούχων στο σκάνδαλο. Η πλευρά της κυβέρνησης, μαζί με τους πρώην συμμάχους της, πανηγυρίζει γιατί κανείς πρώην κυβερνητικός αξιωματούχος δεν αναφέρεται ευθέως ή εμμέσως στο κείμενο του συμβιβασμού. Οι διαφορές μεταξύ του ελληνικού και του αμερικανικού νομικού συστήματος να κάνουν τα πράγματα πιο δύσκολα…
Είναι σημαντικό να θυμόμαστε ότι οι ΗΠΑ είχαν δικαιοδοσία μόνο επί της Novartis. Δεν είχαν δικαιοδοσία για να διώξουν υπουργούς της ελληνικής κυβέρνησης. Η υπόθεση εναντίον της Novartis απέδειξε ότι η εταιρεία χρημάτιζε κυβερνητικούς αξιωματούχους στην Ελλάδα. Τώρα είναι στα χέρια της ελληνικής κυβέρνησης να βρει ποιοι ήταν αυτοί και να τους διώξει. Δυστυχώς, η παρούσα ελληνική κυβέρνηση ενδιαφέρεται πολύ περισσότερο για αντίποινα εις βάρος των μαρτύρων δημοσίου συμφέροντος, που έχουν στοιχεία για το ποιοι χρηματίστηκαν, παρά για την δίωξη των κυβερνητικών αξιωματούχων που τα πήραν.
Πόσο σημαντικός ήταν ο ρόλος των μαρτύρων δημοσίου συμφέροντος στην υπόθεση αυτή;
Οι μάρτυρες δημοσίου συμφέροντος έπαιξαν ρόλο καταλυτικό στις έρευνες. Με τις μαρτυρίες τους ξεκίνησαν έρευνες, που οδήγησαν σε επιβολή προστίμου άνω των 300 εκατομμυρίων δολαρίων. Οι πληροφορίες που έδωσαν αναφέρονται εκτενώς στο κείμενο του συμβιβασμού. Όπως και στις περισσότερες υποθέσεις διεθνούς χρηματισμού, που κλείνουν προς όφελος του Δημοσίου, χωρίς την συμβολή των μαρτύρων δημοσίου συμφέροντος σπάνια έχουμε στοιχεία για την δωροδοκία. Οι μίζες δίνονται κρυφά και χωρίς κάποιον “εκ των έσω” η κυβέρνηση δεν έχει την δυνατότητα να βρει στοιχεία για τις περισσότερες περιπτώσεις.
Οι μάρτυρες δημοσίου συμφέροντος που συνεργάστηκαν με τις ελληνικές αρχές κατά της διαφθοράς για την υπόθεση Novartis, δέχθηκαν σφοδρές επιθέσεις στην Ελλάδα επειδή ήταν κρυφή η ταυτότητά τους. Η ανωνυμία παίζει σημαντικό ρόλο στην υπόθεση της Novartis αλλά και σε άλλες υποθέσεις;
Η προστασία του απορρήτου και της ανωνυμίας των μαρτύρων δημοσίου συμφέροντος είναι απολύτως απαραίτητη. Αυτά είναι δικαιώματα που εγγυάται το αμερικανικό δίκαιο, αλλά όχι η Ευρωπαϊκή Οδηγία για τους Μάρτυρες Δημοσίου Συμφέροντος. Εάν η ταυτότητα ενός μάρτυρα αποκαλυφθεί, αυτός είναι αμέσως ευάλωτος σε αντίποινα, απόλυση, καταστροφή του εργασιακού μέλλοντος του ακόμη και σε απειλές για την ζωή του. Για αυτό και η προστασία της ανωνυμίας των μαρτύρων δημοσίου συμφέροντος της υπόθεσης Novartis είναι τόσο σημαντική.
Υποψιάζομαι ότι εκείνοι που βρίσκονται πίσω από τις προσπάθειες να αφαιρέσουν από τους whistleblowers το πέπλο της ανωνυμίας, πολύ πιθανόν να είναι άμεσα εμπλεκόμενοι στο σκάνδαλο ή να παρέχουν κάλυψη σε εκείνους που πήραν τις μίζες. Για ποιον άλλο λόγο θα ήθελε κανείς να βλάψει μάρτυρες δημοσίου συμφέροντος, που παρείχαν κομβικής σημασίας πληροφορίες για παράνομους χρηματισμούς στην Ελλάδα;
Αφήνοντας υπόνοιες ότι η υπόθεση δεν έχει κλείσει ακόμη, ο συμβιβασμός επιβάλλει τριετή “περίοδο ελέγχου” στην Novartis από τις αμερικανικές αρχές. Αυτό είναι μια κοινή πρακτική σε τέτοιους συμβιβασμούς;
Ναι, είναι πολύ κοινότυπο για συμβιβασμούς, που σχετίζονται με τον Νόμο περί Διεθνών Πρακτικών Διαφθοράς, να επιβάλλεται μακρόχρονη εποπτεία, ώστε να διασφαλιστεί πως οι εταιρείες δεν θα πληρώσουν μίζες στο μέλλον. Περιλαμβάνουν και άλλες συμφωνίες για περαιτέρω έρευνες και διώξεις, που δεν αναφέρονται ρητώς στο κείμενο του συμβιβασμού. Ο σκοπός πάντα είναι η πρόληψη μελλοντικών εγκλημάτων.
Έχετε δηλώσει ότι «η ασφάλεια των Ελλήνων μαρτύρων δημοσίου συμφέροντος απειλείται». Θα πρέπει οι Αμερικανικές Αρχές να λάβουν ειδικά μέτρα και/ή να τους χορηγήσουν πολιτικό άσυλο ώστε να τους προστατεύσουν;
Εάν η Ελληνική κυβέρνηση δεν μπορεί να προστατεύσει τους μάρτυρες δημοσίου συμφέροντος, αυτοί δικαιούνται πολιτικό άσυλο στις ΗΠΑ. Θα ήταν ατιμωτικό όμως να συμβεί αυτό. Μια χώρα, κράτος-μέλος της ΕΕ, πρέπει να έχει ένα δημοκρατικό σύστημα που προστατεύει τους μάρτυρες δημοσίου συμφέροντος, αλλά και τους μάρτυρες σε κάθε υπόθεση. Διαφορετικά είναι μεγάλο πρόβλημα, που θα πρέπει να αντιμετωπίσουν οι ψηφοφόροι και η πολιτική ηγεσία. Δεν μπορείς να έχεις μια λειτουργική δημοκρατία όταν οι μάρτυρες εναντίον μιας εγκληματικής δραστηριότητας μπορούν να δέχονται επιθέσεις και να μείνουν απροστάτευτοι από την κυβέρνηση.