Του Γιώργου Ουρανού
H ιερή ελιά στο Ερέχθειο, αγκαλιά με τα Πεντελικά μάρμαρα.
* Η εκτατική γεωργία είναι αυτή που εστιάζει στην αξιοποίηση των φυσικών πόρων που προσφέρει μια περιοχή. Ακόμη , θεωρείται ιδιαίτερα φιλική προς το περιβάλλον επιλογή , και δεν απαιτούνται για την εφαρμογή της δαπανηρές επενδύσεις. Οι επιλέξιμες δενδρώδεις καλλιέργειες εκτατικής γεωργίας, είναι της ελιάς, της βερικοκιάς και της αμυγδαλιάς.
Με αφορμή την κατοχύρωση της ήδη υφιστάμενης ικανοποιητικής αλλά και δίκαιης τιμής παραγωγού στο ελαιόλαδο τουλάχιστον το τελευταίο δεκάμηνο τόσο στην εγχώρια όσο και στη διεθνή αγορά, εκτιμούμε ότι δημιουργείται μια μεγάλη ευκαιρία για τη χώρα μας : Να υπερπολλαπλασιαστούν οι καλλιέργειες των ελαιώνων, στις περιοχές της Ελληνικής επικράτειας όπου αυτοί ευδοκιμούν .
Το αρχαιότερο παραγωγικό δέντρο στη Μεσόγειο!
Ιστορικά, οι ελαιώνες στην Μεσόγειο αναφέρονται για μεν τον Ελλαδικό χώρο από τη Μινωϊκή περίοδο πριν τουλάχιστον 4.000 χρόνια, για δε την υπόλοιπη Ανατολική και Νότια Μεσόγειο, από την εποχή των Φοινίκων! Σε πολλές Μινωϊκές κτιριακές εγκαταστάσεις, έχουν βρεθεί υπερμεγέθη πιθάρια όπου η χρήση τους ήταν αποθηκευτικοί χώροι για το ελαιόλαδο ,το κρασί και τα σιτηρά. Η εμπορία του κρασιού του ελαιόλαδου αλλά και των προϊόντων εργαστηρίων των Μινωϊτών κυρίως προς την Αρχαία Αίγυπτο, αλλά και σε άλλες περιοχές της Μεσογείου ήταν εκείνο που τους κατέστησε ‘’θαλασσοκράτορες’’.
Οι αρχαίοι ελαιώνες στην Αττική
Πολλούς αιώνες αργότερα, τον 5ο και 4ο αιώνα π. Χ. , στην Αρχαία Ελλάδα, η θεά Αθηνά στη μονομαχία της με τον Ποσειδώνα, αναδείχτηκε η προστάτιδα της Αρχαίας Αθήνας φυτεύοντας μια ελιά στον ιερό βράχο της Ακρόπολης και από τότε η ελιά θεωρήθηκε ιερό δέντρο. Ήταν η περίοδος που από τότε ο ‘’κλάδος ελαίας’’ έγινε το σύμβολο της ειρήνης αλλά και της γονιμότητας και της ευημερίας.
Οι ελαιώνες των Ρωμαϊκών και των Βυζαντινών χρόνων
Οι ελαιώνες απετέλεσαν τις κύριες πηγές παραγωγήε πλούτου τόσο για τους Ρωμαίους όσο και στη συνέχεια για τους Βυζαντινούς, και οι εξάπλωσή τους έφτασε από την Ισπανία και το Γιβραλτάρ, ως τη χώρα των Καρχηδονίων , τη γή των Χαναναίων αλλά και τον Εύξεινο Πόντο στο Βορρά. Το ελαιόλαδο πλάϊ στον βιοποριστικό του ρόλο απέκτησε ξανά και ιερό συμβολισμό στις λατρευτικές τελετές του Χριστιανισμού, της νέας θρησκείας που ήδη είχε κυριαρχίσει, αφού με ελαιόλαδο άλλειψαν το σώμα του Χριστού οι Παρθένες στην αποκαθήλωσή του, και με ελαιόλαδο που καίει στα κανδύλια στους λατρευτικούς χώρους, αποδίδεται ο σεβασμός και η τιμή στα ιερά πρόσωπα της λατρείας.
Οι Ενετοί, οι Οθωμανοί και τα χρόνια της απελευθέρωσης στη Κρήτη
Και επειδή τα βάσανα των Ελλήνων ποτέ δεν είχαν τελειωμό, τους έμεναν τουλάχιστον οι ελαιώνες και το ελαιόλαδο για να ‘’γιατρεύουν τις πληγές΄΄ των κατατρεγμένων υπόδουλων, θρέφοντας το λαό και τους αγωνιστές που μάχονταν για την ελευθερία. Το πόσο σημαντική ήταν η αξία των ελαιώνων και του ελαιόλαδου, οι κατακτητές Ενετοί, το γνώριζαν πολύ καλά, αφού με τις γαλέρες τους όργωναν τη Μεσόγειο εμπορευόμενοι τον πλούτο της Κρητικής γης. Το ίδιο όμως ενημερωμένοι αποδείχτηκε πως ήταν και οι επόμενοι κατακτητές του νησιού της Κρήτης , οι Οθωμανοί. Όταν το 1669 κατέλαβαν το σύνολο του νησιού, μόλις λίγους μήνες μετά, διενήργησαν λεπτομερή απογραφή περιουσιών ανά οικογένεια για να προσδιορίσουν τους φόρους που θα εισέπραταν από τους δύσμοιρους κατακτημένους. Στην απογραφή λοιπόν αυτή, κατέγραφαν τρία στοιχεία ανά οικογένεια, αφού θεώρησαν ότι αυτά ήταν τα σημαντικότερα ως περιουσιακά στοιχεία: Τον αριθμό των ελαιόδεντρων,τα τσερίπια καλλιεργήσιμης γης και τα τσερίπια περιβολιών και αμπελιών. Το τσερίπι ήταν μονάδα μέτρησης της έκτασης των αγροτεμάχιων.
Τα χρόνια της απελευθέρωσης, της Κρητικής πολιτείας, και των απαλλοτριώσεων του Βενιζέλου
Η απελευθέρωση της Κρήτης, ακριβώς στα τέλη του 1800, βρίσκει το νησί με το σύνολο σχεδόν των καλλιεργήσιμων εκτάσεων και φυσικά των ελαιώνων να ανήκουν στα μοναστήρια και σε λίγες εύπορες οικογένειες που είχαν καταφέρει να τα αποκτήσουν από τους Οθωμανούς που τα πουλούσαν , αφού είχαν ήδη αρχίσει να φεύγουν από τη Κρήτη. Με στοχευμένη νομοθεσία των κυβερνήσεων του Ελευθέριου Βενιζέλου και του Αλέξανδρου Παπαναστασίου αρκετά χρόνια αργότερα, και τον Νόμο 3345/1925 «περί Ταμείων Εφέδρων Πολεμιστών Κρήτης», που προέβλεπε την απαλλοτρίωση των 3/5 της έγγειας αγροτικής ιδιοκτησίας των Μοναστηριών της Κρήτης μεταβιβάστηκαν τα εν λόγω ποσοστά στα Ταμεία Εφέδρων Πολεμιστών, που ιδρύθηκαν σε κάθε νομό της Κρήτης. Έτσι , με τη νομοθετική αυτή ρύθμιση, βρέθηκαν ιδιοκτήτες καλλιεργήσιμων γαιών και ελαιώνων το μεγαλύτερο μέρος των οικογενειών του νησιού. Έκτοτε, το βιοποριστικό προϊόν με τη μεγαλύτερη αξία διαχρονικά, έως και σήμερα για τους ασχολούμενους με τις παραδοσιακές καλλιέργιες στο νησί , είναι το ελαιόλαδο. Υπήρξαν μάλιστα περίοδοι που το ελαιόλαδο ήταν το χρηματικό μέσο για την αγοραπωλησία κτημάτων , κατοικιών ή και άλλων περιουσιακών στοχείων. Η αξία των συναλλασόμενων εμπράγματων αξιών εκτιμάτο και διεκπαιραιώνονταν σε ‘’οκάδες΄΄ ελαιόλαδου !
Η κάμψη και η ανάκαμψη
Αίφνης, κατά τις δεκαετίες του΄60 και του ΄70 , ένα άλλο προϊόν, η σουλτανίνα αρχίζει να κυριαρχεί στην οικονομία του νησιού, και εν μέρει να εκτοπίζει το ελαιόλαδο από το θρόνο του κυρίαρχου. Η πρωτοκαθεδρία της σουλτανίνας διήρκεσε ώς και τα τέλη της δεκαετίας του ΄70, και έκτοτε σταδιακά πια, σαν πλουτοπαραγωγικό προϊόν, σχεδόν εξαφανίστηκε από την οικονομία της Κρήτης. Έτσι το ελαιόλαδο από τις αρχές της δεκαετίας του ΄80 αρχίζει ξανά να κατακτά την θέση του κυρίαρχου μαζί και με άλλες σύγχρονες καλλιέργειες όπως θερμοκηπιακές, εσπεριδοειδών, υποτροπικών φυτών, και εκτατικές υπαίθριων κηπευτικών.
Η ιδιότυπη ομηρία
Ωστόσο, για τις επόμενες ίσως και τέσσερεις δεκαετίες, το ελαιόλαδο για διάφορους λόγους που σχετίζονται τόσο με τις παραγόμενες ποσότητες των χωρών της Μεσογειακής λεκάνης, όσο και με τις συνθήκες εμπορίας του, οι τιμές παραγωγού στο ελαιόλαδο βρισκόταν σε πολύ χαμηλό επίπεδο. Αυτό το κατάφερναν οι λίγες αλλά πολύ μεγάλες εταιρείες εμπορίας και τυποποίησής του, οι οποίες βρίσκονται κυρίως στην Ισπανία και στην Ιταλία, και οι οποίες λειτουργούν σε επίπεδο trusts με το να χειραγωγούν τις τιμές παραγωγού. Μάλιστα, για τον Ελλαδικό χώρο,έως και σήμερα οι καλλιεργητές ελαιώνων, βρίσκονταν σε σημείο αδυναμίας κάλυψης των ετήσιων καλλιεργητικών τους εξόδων. Όμως αίφνης, από το περασμένο καλοκαίρι, οι τιμές παραγωγού, ξέφυγαν από την ιδιότυπη ομηρεία που τις είχαν εγκλωβίσει, και εκτινάχθηκαν κυριολεκτικά σε διπλάσια μεγέθη.
Οι εκτιμώμενοι λόγοι αποκατάστασης της αξίας του ελαιόλαδου
Στους λόγους που συνέτρεξαν στην δίκαιη αποκατάσταση των τιμών παραγωγού στο ελαιόλαδο, εκτιμούμε πως συμπεριλαμβάνονται και οι παρακάτω:
- H πολύ μεγάλη μείωση των βροχοπτώσεων στην Νοτιο-δυτική Ευρώπη και πιο πολύ στην Ισπανία και την Ιταλία, που είναι και οι πιο μεγάλες παραγωγοί χώρες ελαόλαδου, και η οποία είχε σαν αποτέλεσμα και τη δραματική μείωση της παραγωγής
- Το αρκετά μεγάλο άνοιγμα της βιομηχανίας τυποποίησης του ελαιόλαδου στην Ευρώπη κυρίως, αλλά και διεθνώς, που είχε σαν αποτέλεσμα την πολύ μεγάλη διαφήμηση για τα ευεργετήματα της ‘’Μεσογειακής διατροφής’’. Έτσι δόθηκε η ευκαιρία να δημιουργηθεί μεγάλη ζήτηση για τη καθημερινή χρήση ελαιόλαδου στην διατροφή των πολιτών.
- Σταδιακά λοιπόν αυξήθηκε κατακόρυφα η ζήτηση μεγάλων ποσοτήτων ελαιόλαδου για καθημερινή κατανάλωση. Σε αυτό συνετέλεσε τα μέγιστα και η γνωριμία των Βορειο-Ευρωπαίων με το ελαιόλαδο μέσω του τουρισμού στις Μεσογειακές χώρες που είναι και σχεδόν αποκλειστικά οι χώρες παραγωγής του.
- Η διασφάλιση της πολύ υψηλής ποιότητας του προϊόντος και οι μηδενικές σχεδόν περιπτώσεις νόθευσης , που πιθανόν θα δημιουργούσαν δυσφήμηση του ελαιόλαδου.
Οι δυσοίωνες κλιματολογικές προβλέψεις
Όπως διαφαίνεται από την εξέλιξη των κλιματολογικών συνθηκών, διανύουμε μια περίοδο κλιματικής μεταβολής, με ελαχιστοποίηση τουλάχιστον για την περιοχή της Μεσογείου όπου επικεντρώνεται το ενδιαφέρον μας, των ποσοστών ετήσιων βροχοπτώσεων και χιονοπτώσεων. Οι συνθήκες αυτές πλήττουν πολύ περισσότερο τις χώρες που βρίσκονται δυτικώτερα από την χώρα μας , στην Δυτική Μεσόγειο. Ευελπιστούμε λοιπόν σύμφωνα με τα όσα διαφαίνοται, ότι η χώρα μας δεν θα πληγεί ιδιαίτερα από την διαφαινόμενη ανομβρία η οποία βαίνει ελαττούμενη από τα δυτικά προς τα ανατολικά.
Η μεγάλη ευκαιρία για διπλάσιες ή και τριπλάσιες εκτάσεις ελαιώνων
Εκτιμούμε ότι οι παραπάνω λόγοι που κατά τη θεώρησή μας συνετέλεσαν στην άνοδο της τιμής παραγωγού, θα συνεχίσουν να υφίστανται, και η ζήτηση για κατανάλωση ελαιόλαδου θα συνεχίσει να αυξάνεται. Επίσης η μειωμένη παραγωγή θα συνεχίσει να είναι πραγματικότητα, αφού τα βροχομετρικά και χιονομετρικά δεδομένα θα βαίνουν ελαττούμενα, όπως διαφαίνεται από τις κλιματολογικές διαπιστώσεις. Δημιουργείται λοιπόν η μοναδική ευκαιρία για τη χώρα μας, η οποία δεν φαίνεται να πλήτεται δραματικά από την ανομβρία, να προσπαθήσει να αυξήσει ακόμη περισσότερο την ετήσια παραγωγή της σε ελαιόλαδο, το οποίο βέβαια είναι και κορυφαίας ποιότητας! Η δυνητικά σημαντική αύξηση του εισοδήματος των ελαοπαραγωγών εξ αιτίας των καλών τιμών παραγωγού, αλλά και η σταθερότητα του εισοδήματος θα λειτουργήσουν ως ισχυρό κίνητρο για διπλασιασμό ή και τριπλασιασμό των εκτάσεων των ελαιώνων.
Η κορυφαία ισπανική εταιρεία στον τομέα του ελαιολάδου, Acesur απέκτησε τελευταία, 356 εκτάρια γης στο Woodland, στην κομητεία Yolo του Σακραμέντο στην Καλιφόρνια των ΗΠΑ, στα οποία έχει φυτέψει συνολικά 450.000 ελαιόδεντρα. Η παραγωγή της προορίζεται αποκλειστικά για την αγορά των ΗΠΑ, οι οποίες εισάγουν το 95% των αναγκών τους σε ελαιόλαδο.
Οι απαραίτητες παράλληλες κρατικές παρεμβάσεις
Όμως για να γίνει πράξη ένα τέτοιο όραμα, τον πρώτο λόγο τον έχει σίγουρα η Ελληνική πολιτεία. Εκείνη διαθέτει την αποκλειστική δυνατότητα να δημιουργήσει τα ανάλογα κίνητρα για την παρότρυνση των καλλιεργητών να προχωρήσουν και σε νέες φυτεύσεις ελαιώνων, αλλά συγχρόνως και να σχεδιάσει τα συνοδά έργα δυνατότητας άρδευσης τόσο των ήδη υφιστάμενων όσο και των νέων εκτάσεων σε ελαιώνες. Η δυνατότητα περιοδικής άρδευσης των ελαιώνων κατά τους θερινούς μήνες, θα μπορέσει τουλάχιστον να διπλασιάσει την παραγωγή σε ελαιόλαδο. Η άρδευση αυτή, για όσον αφορά τουλάχιστον το νησί της Κρήτης, μπορεί να επιτευχθεί, με την κατασκευή σε βάθος χρόνου τουλάχιστον 10 – 15 φραγμάτων στους μεγαλύτερους ποταμούς , χωρητικότητας της τάξης των 6 – 15 εκατ. κυβικών μέτρων νερού το κάθε ένα, κατά το παράδειγμα της Κύπρου. Στην λύση αυτή συνηγορούν και οι θετικές υδρογεωλογικές συνθήκες των περιοχών του νησιού. Πιο συγκεκριμένα θα μπορούσαν να κατασκευαστούν φράγματα στον Ξεροπόταμο Κισσάμου , στον Ταυρωνίτη , στον Πελεκανιώτη ,στον Κερίτη ,στον Κοιλιάρη και στον Βρυσανό όσον αφορά τα Χανιά , στον Πετρέ στη περιοχή των Αλώνων, στον Γερακαριανό ποταμό, στον Γεροπόταμο Μυλοποτάμου, στον Ακουμιανό , και στον Πλατύ ποταμό για το Ρέθυμνο, στον Γεροπόταμο Μεσσαράς και στον Αναποδάρη για το Ηράκλειο, καθώς και στον ποταμό του Μύρτου όπως και σε μικρότερους ποταμούς του Λασιθίου . Με τα νερά των φραγμάτων αυτών, θα μπορούσε να αρδευτεί το σύνολο των καλλιεργειών του νησιού.
Για μια αρχική πιλοτική εφαρμογή
Είθε η Ελληνική πολιτεία να αντιληφθεί την διαφαινόμενη ευκαιρία, και επιδείξει τα ανάλογα αντανακλαστικά, στηρίζοντας την Περιφερειακή ανάπτυξη έστω και πιλοτικά, ξεκινώντας από το νησί της Κρήτης που στην προκειμένη περίπτωση συγκεντρώνει τόσο λόγω κλιματολογικών όσο και υδρογεωλογικών συνθηκών τα περισσότερα πλεονεκτήματα. Σταδιακά η υπόθεση αυτή αφορά καί το σύνολο των ελαιοπαραγωγικών περιοχών της χώρας μας, όπως την Πελοπόνησσο, τα Ιόνια νησιά, την Στερεά Ελλάδα, την Χαλκιδική, αλλά και το νησί της Λέσβου.
Πηγές:
1. Ευαγγελία Μπαλτά – Mustafa Oguz : Το Οθωμανικό κτηματολογιο του Ρεθύμνου, Ρέθυμνο 2007
2. Ελαίας Καρπός: Published 22 Νοεμβρίου 2023
3.Ν.Κ. Sandars Οι λαοί της θάλασσας ,Αθήνα 2001