Του Πέτρου Παπακωνσταντίνου.
Την 1η Αυγούστου 1991, ο τότε πρόεδρος των ΗΠΑ Τζορτζ Μπους εκφώνησε από το βήμα της ουκρανικής Βουλής μια ομιλία που έμεινε στην ιστορία. Η Σοβιετική Ενωση του Μιχαήλ Γκορμπατσόφ έπνεε τα λοίσθια και η Ουκρανία είχε αναγγείλει δημοψήφισμα με το ερώτημα της ανεξαρτησίας. Ωστόσο ο Αμερικανός ηγέτης έφερε το πολικό ψύχος στο Κίεβο, μέσα στο κατακαλόκαιρο. «Οι Αμερικανοί δεν θα υποστηρίξουν όσους επιδιώκουν την απόσχιση για να αντικαταστήσουν έναν μακρινό τύραννο με έναν εγχώριο απολυταρχισμό. Δεν θα βοηθήσουν όσους προωθούν έναν αυτοχειριαστικό εθνικισμό», προειδοποίησε ο Μπους. Τέσσερις μήνες αργότερα, η Σοβιετική Ενωση δεν υπήρχε πλέον και η Ουκρανία γινόταν ανεξάρτητο κράτος. Ο συντηρητικός αρθρογράφος Γουίλιαμ Σαφάιρ, ο οποίος κάποτε έγραφε τους λόγους του Ρίτσαρντ Νίξον, «κόλλησε» στην γκάφα του Μπους το υποτιμητικό παρατσούκλι «Ομιλία του Κοτόπουλου του Κιέβου» – λογοπαίγνιο με μια δημοφιλή συνταγή της ρωσικής κουζίνας.
Η αλήθεια είναι ότι ο Τζορτζ Μπους δεν ήταν ο μόνος που έβλεπε με καχυποψία τις αποσχιστικές διαθέσεις. Νωρίτερα, η Μάργκαρετ Θάτσερ είχε δηλώσει ότι «το να ανοίξουμε πρεσβεία στο Κίεβο είναι εξίσου λογικό με το να εγκαινιάσουμε πρεσβεία στο Σαν Φρανσίσκο». Με πολύ πρόσφατη την ενθάρρυνση της απόσχισης Σλοβενίας και Κροατίας από την εκ νέου ενωμένη Γερμανία, Ουάσιγκτον και Λονδίνο ανησυχούσαν σοβαρά για το ενδεχόμενο μιας αλόγιστης γερμανικής επέκτασης προς Ανατολάς, που θα ξυπνούσε τα παλιά φαντάσματα. Ιδιαίτερα στην Ουκρανία, μια χώρα που αποτελούσε για αιώνες πεδίο αντιπαράθεσης μεταξύ Ρωσίας και άλλων ευρωπαϊκών δυνάμεων. Η καινούργια «πυρκαγιά» που μαίνεται εδώ και τέσσερις εβδομάδες στο Κίεβο επιβεβαιώνει ότι το παρελθόν εξακολουθεί να στοιχειώνει το παρόν.
Το «κράτος των Ρως»
Γεννημένο στο Κίεβο, τον 9ο αιώνα, το «κράτος των Ρως» θεωρείται η αρχή του ρωσικού πολιτισμού. Από τις επικές μάχες του Αλέξανδρου Νιέφσκι με τους Τεύτονες Ιππότες, το 1242, μέχρι την εποχή της Μεγάλης Αικατερίνης, στo δεύτερο μισό του 18ου αιώνα, η Ουκρανία υπήρξε πάντα πεδίο αναμετρήσεων της Ρωσίας με Γερμανούς, Σουηδούς, Πολωνούς και Λιθουανούς. Στο τεράστιο συμβολικό της βάρος, ήρθε να προστεθεί η στρατηγική της σημασία από τη στιγμή που η Σεβαστούπολη, βασικό θέατρο του Κριμαϊκού Πολέμου (1853-56), έγινε ο βασικός ναύσταθμος του ρωσικού στόλου, πέρα από τις παγωμένες θάλασσες του Βορρά. Ουσιαστικά, η Ουκρανία αποκτά ξεκάθαρα σύνορα και ανεξάρτητη υπόσταση, ως ομόσπονδη δημοκρατία, μόνο με τη συγκρότηση της ΕΣΣΔ. Είναι ο Νικίτα Χρουστσόφ εκείνος που της κάνει «δώρο» τη Χερσόνησο της Κριμαίας, το 1954, προκειμένου να την εξευμενίσει για όσα είχε υποστεί επί Ιωσήφ Στάλιν.
Η ανακήρυξη της ανεξαρτησίας, το 1991, δεν έλυσε το υπαρξιακό πρόβλημα της χώρας, τον διχασμό της ανάμεσα στο ορθόδοξο ανατολικό τμήμα της, όπου οι περισσότεροι μιλούν ρωσικά, και το καθολικό δυτικό τμήμα, που βλέπει προς τη Δύση. Στη διάρκεια της «πορτοκαλί επανάστασης» του 2004, η Αμερική πίστεψε ότι ήταν σε θέση να κόψει τον γόρδιο δεσμό. Οπως αποκάλυψε τότε το Associated Press, η κυβέρνηση Μπους προσέφερε 65 εκατομμύρια δολάρια στους εκλεκτούς της, τον μετέπειτα πρόεδρο Βίκτορ Γιούσενκο και τη Γιούλια Τιμοσένκο, για να υπερισχύσουν στον αγώνα εξουσίας με τον φιλορώσο Βίκτορ Γιανουκόβιτς. Από το 2002, τα αμερικανικά ιδρύματα NED, Freedom House και το Ινστιτούτο Open Society του Τζορτζ Σόρος είχαν αναλάβει την «εκπαίδευση» ουκρανικών Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων στις τεχνικές της πολιτικής ανυπακοής.
Το φιλοδυτικό μπλοκ κέρδισε τη μάχη, αλλά όχι τον πόλεμο, όπως έδειξε η εκλογή του Γιανούκοβιτς το 2010. Η πρώτη πράξη του Γιανουκόβιτς ήταν να ανανεώσει μέχρι το 2042 τη ρωσική βάση στη Σεβαστούπολη, κάτι που συνάντησε την αποδοχή της μισής Ουκρανίας και την ανοχή της άλλης μισής. Ωστόσο, ο υπολανθάνων διχασμός εκδηλώθηκε με εκρηκτικό τρόπο τη στιγμή που ο Γιανουκόβιτς αρνήθηκε να υπογράψει τη συμφωνία σύνδεσης με την Ε.Ε. και στράφηκε προς στενότερες σχέσεις με τη Ρωσία. Το σκηνικό μιας δεύτερης «πορτοκαλί επανάστασης» είχε πλέον στηθεί, με νέους πρωταγωνιστές και σκηνοθέτες.
Το νέο δίδυμο.
Τη θέση του χρεοκοπημένου διδύμου Γιούσενκο – Τιμοσένκο πήρε ο νέος ανερχόμενος αστέρας της αντιπολίτευσης, ο παγκόσμιος πρωταθλητής της πυγμαχίας Βιτάλι Κλίτσκο. «Ο Κλίτσκο είναι ο άνθρωπός μας στο Κίεβο», δηλώνουν στο Der Spiegel παράγοντες του Ευρωπαϊκού Λαϊκού Κόμματος (ΕΛΚ). Οπως αποκαλύπτει το γερμανικό περιοδικό, «στα γραφεία του ΕΛΚ, στις Βρυξέλλες και στη Βουδαπέστη, εκπαιδεύονται στελέχη του κόμματος του Κλίτσκο (UDAR) στο κονοβουλευτικό έργο και τους παρέχεται βοήθεια για τη δημιουργία πανεθνικής οργανωτικής δομής. Το Ιδρυμα Κόνραντ Αντενάουερ της γερμανικής Χριστιανοδημοκρατίας επιτελεί επίσης ενεργό ρόλο».
Αν το 2004 τον πρώτο ρόλο είχαν οι Αμερικανοί, τώρα τα ηνία έχουν αναλάβει οι Γερμανοί. Ο Γκίντο Βεστερβέλε και η Κάθριν Αστον έκαναν βόλτες αγκαλιά με τον Κλίτσκο στα οδοφράγματα του Κιέβου, χωρίς να ενοχλούνται από το γεγονός ότι στους συμμάχους του περιλαμβάνεται το εθνικιστικό, ναζιστικής προέλευσης, κόμμα «Σβόμποντα», το οποίο έχει καταγγελθεί από το κέντρο Στίβεν Ροθ για την καταπολέμηση του αντισημιτισμού, που εδρεύει στο Τελ Αβίβ.
Η ωμή παρέμβαση των Βρυξελλών, όπως βέβαια και της Μόσχας, στα εσωτερικά της Ουκρανίας αποτελεί εξαιρετικά ανησυχητικό οιωνό για τη διχασμένη χώρα. Σε πρόσφατο κύριο άρθρο της, η Wall Street Journal έγραφε: «Για 20 χρόνια, η Ουκρανία ήταν μια πυριτιδαποθήκη που χλεύαζε τις προβλέψεις της CIA στις αρχές της δεκαετίας του ’90, για πιθανό εμφύλιο πόλεμο. Σήμερα, όμως, το ενδεχόμενο της βίας είναι πραγματικό και θα μπορούσε να αποσταθεροποιήσει την Ευρώπη». Η ψυχρή λογική λέει ότι ούτε ο Πούτιν μπορεί να ελπίζει σοβαρά ότι θα αποξενώσει την Ουκρανία από το Δυτικό περιβάλλον της ούτε η Ε.Ε. ότι η Ρωσία θα δεχθεί αγόγγυστα να χάσει ολοσχερώς τον μεγάλο της γείτονα (μαζί με την Κριμαία και τη Σεβαστούπολη), χωρίς να τη διασπάσει. Ενας «ιστορικός συμβιβασμός» εμφανίζεται η μόνη ρεαλιστική λύση, αλλά και οι δύο πλευρές μοιάζουν αποφασισμένες να τραβήξουν το φθαρμένο σχοινί μέχρι το τέλος.
Το άγριο πρόσωπο του ουκρανικού εθνικισμού!
Από την πρώτη στιγμή που άρχισαν οι διαδηλώσεις εναντίον του Γιανουκόβιτς, ένα καινούργιο πολιτικό ρεύμα εκτοξεύθηκε στην πρώτη γραμμή της δημοσιότητας: ο λεγόμενος «Δεξιός Τομέας» (PravySektor). Ντυμένοι με στολές παραλλαγής, κρατώντας λοστούς και ρόπαλα, τα μέλη του πρωτοστάτησαν στην κατάληψη του δημαρχείου του Κιέβου, στις επιθέσεις με μολότοφ εναντίον αστυνομικών και στις εφόδους εναντίον κρατικών και κομματικών κτιρίων. Η γέννηση του εν λόγω ρεύματος, μόλις τον περασμένο Νοέμβριο, παραμένει ανεξιχνίαστο αίνιγμα. Οι φερόμενοι ως ηγέτες του ήταν μέχρι πρότινος παγκοσμίως άγνωστοι, όπως άγνωστοι παραμένουν οι χρηματοδότες του.
Σύμφωνα με τα ουκρανικά μέσα ενημέρωσης, οι «ακτιβιστές» του στρατολογήθηκαν κυρίως από λούμπεν στοιχεία και φανατικούς των γηπέδων, ενώ στις γραμμές του ενσωματώθηκαν προϋπάρχουσες ακροδεξιές ομάδες, όπως η «Τρίαινα» και οι «Ουκρανοί Πατριώτες». Οπως προκύπτει από το επίσημο μανιφέστο του «Δεξιού Τομέα», στόχος του δεν είναι η ένταξη της Ουκρανίας στην Ε.Ε., την οποία χαρακτηρίζει «καταπιεστή των εθνών», αλλά «η καταστροφή του σκελετού του κράτους» και «η αυστηρή τιμωρία των προδοτών και όσων εμποδίζουν την επαναστατική ενέργεια των μαζών».
Ηδη, στις 7 Φεβρουαρίου, ο φερόμενος ως ηγέτης του «Δεξιού Τομέα», Ντιμίτρο Γιάρος, με συνέντευξή του στο αμερικανικό περιοδικό ΤΙΜΕ, δήλωσε ανοιχτά και ξάστερα ότι το κίνημά του προετοιμάζεται για ένοπλη εξέγερση και έχει ήδη συγκεντρώσει αρκετά αποθέματα όπλων για τον σκοπό αυτό.
Προχθές το πρωί, ήταν ο «Δεξιός Τομέας» που πρωτοστάτησε στις βίαιες επιθέσεις εναντίον αστυνομικών –10 από τους οποίους έχασαν τη ζωή τους– και καλούσε μέσω Διαδικτύου τους οπαδούς του να κατέβουν με τα όπλα στο κέντρο του Κιέβου.
Αν ο «Δεξιός Τομέας» είναι ο ένοπλος βραχίονας της Ακροδεξιάς, το κόμμα «Ελευθερία», του Ολέγκ Τιαγκνιμπόκ, είναι ο κοινοβουλευτικός της εκπρόσωπος. Κατά την πρόσφατη επίσκεψή του στο Κίεβο, ο Αμερικανός γερουσιαστής Τζον Μακέιν «υιοθέτησε» πολιτικά τον Τιαγκνιμπόκ, όπως και τους άλλους δύο πολιτικούς από την ηγετική τρόικα της αντιπολίτευσης (Βιτάλι Κλίτσκο και Αρσένι Γιατσένιουκ), ως δημοκράτες που μάχονται για τις ευρωπαϊκές αξίες εναντίον ενός απολυταρχικού καθεστώτος. Παρέλειψε, ωστόσο, να σημειώσει ότι το κόμμα του Τιαγκνιμπόκ λεγόταν μέχρι πρόσφατα… Εθνικοσοσιαλιστικό, είχε σήμα μια παραλλαγή της σβάστικας και ανήμερα την Πρωτοχρονιά οργάνωσε λαμπαδηφορία ναζιστικής έμπνευσης προς τιμήν του Στέπαν Μπαντέρα: του διαβόητου ηγέτη του Εξεγερμένου Ουκρανικού Στρατού, που κήρυξε την ανεξαρτησία της δυτικής Ουκρανίας το 1941, κατά την επέλαση των ναζί εναντίον της Σοβιετικής Ενωσης.
Στη μαύρη λίστα!
Ας σημειωθεί ότι το διεθνές Κέντρο Βίζενταλ για την καταπολέμηση του αντισημιτισμού κατέταξε το κόμμα «Ελευθερία» στην πέμπτη θέση της μαύρης λίστας των ανά τον κόσμο αντισημιτικών μορφωμάτων. Ο ίδιος ο Τιαγκνιμπόκ έχει δηλώσει ότι για την κακοδαιμονία της Ουκρανίας ο υπ’ αριθμόν ένα υπεύθυνος είναι η «ρωσοεβραϊκή μαφία».
