Το Πάσχα στην Κρήτη έχει μια διαφορετική γοητεία που δεν αφήνει κανέναν ασυγκίνητο, είναι στ’ αλήθεια μια μυσταγωγία…
Οι προετοιμασίες της κατανυκτικής ατμόσφαιρας με τις επιβλητικές εικόνες της Μεγάλης Εβδομάδας ξεκινούν πολλές μέρες νωρίτερα.
Άλλωστε ο έντονος δεσμός των Κρητικών με την παράδοση, την Ορθοδοξία, είναι ένα απ’ τα χαρακτηριστικά που συνθέτουν την ίδια την ταυτότητά τους.
Σε κάθε πόλη, σε κάθε χωριό, παντού στην Κρήτη ο επισκέπτης αναμφίβολα θα νιώσει την ορθόδοξη θρησκευτική ευλάβεια των ημερών και τη σχέση των ντόπιων με το παρελθόν και τις ρίζες τους.
Συνάμα τα έθιμα, το γλέντι και το φαγοπότι θα ορίσουν με τη σειρά τους το τελετουργικό των ημερών του Πάσχα στη μεγαλόνησο, το οποίο αναβιώνει στις εκκλησίες των πόλεων και των χωριών, στα μοναστήρια και τα ξωκλήσια του νησιού.
Η προετοιμασία, η προσμονή, τα παραδοσιακά πασχαλινά γλυκά, οι λεμονανθοί στον Επιτάφιο, η περιφορά στα φροντισμένα δρομάκια των χωριών, η Ανάσταση και το Άγιο Φως τα μεσάνυχτα του Μεγάλου Σαββάτου κάνουν το Πάσχα στην Κρήτη μια μοναδική εμπειρία για τους ξένους επισκέπτες.
Τα πασχαλινά έθιμα στην Κρήτη χαρακτηρίζονται από το ιδιαίτερο κρητικό πνεύμα και αναμφισβήτητα αποτελούν μια εμπειρία που αξίζει να ζήσει κανείς. Ειδικότερα τα έθιμά της είναι μοναδικά και γιορτάζονται διαφορετικά απ’ ό,τι στα υπόλοιπα νησιά της χώρας μας!
Κατά τη διάρκεια της Μεγάλης Εβδομάδας δεν ακούγονται τραγούδια, οι άντρες στα καφενεία δεν παίζουν χαρτιά, ενώ ο Φάντης της τράπουλας κρεμιέται με ένα κομμάτι σπάγκο από το ταβάνι.
Οι κάτοικοι, κατά τη διάρκεια της νηστείας, έχοντάς στη διάθεσή τους τα προϊόντα της κρητικής γης, αξιοποιούν όλα τα αγαθά της. Αυτή την εποχή, άλλωστε, έχουν την τιμητική τους οι άγριες αγκινάρες, που τρώγονται ωμές με λεμόνι. Κουκιά ή λουγκούνια (λούπινα), βολβοί, χοχλιοί σε διάφορες συνταγές, ζοχοί, σταμναγκάθι και άλλα χορταρικά βραστά, σε πιτάκια ή τσιγαριαστά, αποτελούν τους καλύτερους μεζέδες. Για όσους δεν νηστεύουν, την άνοιξη παράγονται και τα φρέσκα κρητικά τυριά, όπως η μυζήθρα.
Τη Μεγάλη Παρασκευή, στα χωριά, νιώστε την κατάνυξη με την περιφορά του Επιταφίου και αφεθείτε στο μεγαλείο της κρητικής φιλοξενίας. Όλα τα σπίτια έχουν ανοιχτές τις πόρτες τους και τραπέζι στρωμένο με ξηρούς καρπούς, φέτες πορτοκαλιού, ελιές, οφτές πατάτες και φυσικά άφθονη ρακή. Ο Επιτάφιος στέκεται σε κάθε σπίτι, οι νοικοκύρηδες τον προσκυνούν και οι ακόλουθοί του απολαμβάνουν το κέρασμα. Στο πέρας της πομπής οι πιστοί επιστρέφουν στα σπίτια τους για ένα λιτό, λόγω της ημέρας, δείπνο.
Στο Ηράκλειο, οι Επιτάφιοι συναντιούνται στην καρδιά της παλιάς πόλης, δίπλα στα Λιοντάρια. Στο κέντρο της πόλης συναντιούνται και οι Επιτάφιοι της Σητείας, συνοδεία της φιλαρμονικής, ωστόσο άκρως κατανυκτική είναι η λειτουργία στην ιστορική Μονή Τοπλού. Στο Ρέθυμνο, η περιφορά της Μητρόπολης και της Μικρής Παναγιάς μέσα στη βενετσιάνικη πόλη συναρπάζει και δέκα Επιτάφιοι με τις χορωδίες τους συναντιούνται στην πύλη Γκουόρα, στην πλατεία Τεσσάρων Μαρτύρων. Παράλληλα, βυζαντινές χορωδίες δίνουν συναυλίες, συχνά μέσα σε ναούς. Στα Χανιά ακολουθήστε τον Επιτάφιο της Μητρόπολης, που διασχίζει και την παλιά πόλη.
Ο Επιτάφιος του Αϊ-Γιάννη του Θεολόγου όμως στο χωριό Μαρμακέτω, στο Οροπέδιο Λασιθίου, είναι ένας από τους πιο ιδιαίτερους της Ελλάδας και «θαυματουργός», σύμφωνα με τους πιστούς. Κατ’ αρχάς στολίζεται με τις περίφημες «βιόλες» της Λαμπρής – «γλυκά ματάκια» τις λένε οι ντόπιοι –, διάφορα είδη άγριας ορχιδέας που μαζεύουν οι γυναίκες μία ολόκληρη εβδομάδα. Την ημέρα της Ανάστασης τα λουλούδια βγαίνουν από τον Επιτάφιο και κρεμιούνται σε σύρματα μέσα στον ναό. Στις 8 Μαΐου, τη μέρα της γιορτής του Αγίου, οι χιλιάδες κρεμασμένες στα σύρματα ορχιδέες, μαραμένες ή και ξερές, «ανθίζουν» ξανά. Το γεγονός ερμηνεύεται και επιστημονικά, γιατί τα λουλούδια κρατούν υγρασία μέσα τους, αλλά οι ντόπιοι λένε πως είναι έργο του Αγίου. Το έθιμο δεν παύει να είναι εντυπωσιακό, όμως εξαρτάται και από την ανθοφορία, που δεν έρχεται πάντα. Οι ορχιδέες φυλάσσονται από τους πιστούς όλη τη χρονιά ως γούρι και γιατρικό.
Στην Κρήτη, και ειδικά τη Μεγάλη Παρασκευή, υπάρχει το έθιμο ο ιερέας να μνημονεύει εντός της Εκκλησίας πριν από την περιφορά του Επιταφίου τα ονόματα όλων των κεκοιμημένων συγχωριανών της κάθε οικογένειας, έστω και πολλές γενεές πίσω. Φυσικά, οι πιστοί παρακολουθούν τις ιερές ακολουθίες όλης της Μεγάλης Εβδομάδας.
Από τα Χανιά μέχρι την Ιεράπετρα κι από τις μεγάλες πόλεις έως τα πιο μικρά χωριά, ο Ιούδας καίγεται φαντασμαγορικά το βράδυ της Ανάστασης – αλλού, όπως στα χωριά του Ρεθύμνου, αυτό γίνεται κατά τη διάρκεια του Επιταφίου. Το έθιμο, που λέγεται σε κάποιες περιοχές και «Ορφανού», είναι σίγουρο ότι θα εντυπωσιάσει τον επισκέπτη που θα θελήσει να περάσει τις άγιες μέρες του Πάσχα στο νησί. Αγόρια αλλά και μεγάλοι άντρες όλη τη Μεγάλη Εβδομάδα κόβουν ξύλα, κυρίως κατσοπρίνια, ασπαλάθους και άλλους θάμνους, προκειμένου να στήσουν την πυρά.
Μια απ’ τις πιο ιδιαίτερες εκδοχές του εθίμου λαμβάνει χώρα στον Άγιο Νικόλαο Λασιθίου, όπου η καύση του ομοιώματος γίνεται μέσα στη λίμνη. Οι νέοι μαζεύουν από τα βουνά τα χηνοπόδια, με τα οποία θα στηθεί η «Φουνάρα», όπου και θα καεί ο «Γιούδας», ενώ πολλά σπίτια στήνουν και μια δική τους μικρή «φουνάρα» στην αυλή του σπιτιού, για το καλό.
Με την Ανάσταση αλλά και ολόκληρη την Κυριακή του Πάσχα οι καμπάνες στις εκκλησίες χτυπούν ασταμάτητα και χωρίς κανέναν προγραμματισμό. Όσοι περνούν τυχαία ή επί τούτω από μια εκκλησία έχουν το δικαίωμα να χτυπήσουν την καμπάνα, είτε για να μεταφέρουν το αναστάσιμο μήνυμα είτε, κατά μία εκδοχή, για «γούρι», ενάντια στους πονοκεφάλους της χρονιάς. Τα τραπέζια στρώνονται από νωρίς το πρωί της Κυριακής και ξεκινά η κορύφωση της κρεατοφαγίας, που ούτως ή άλλως χαρακτηρίζει τους Κρητικούς. Το σουβλιστό αρνί, το αντικριστό κατσικάκι με χοντρό αλάτι, τα κοκορέτσια, τα παϊδάκια, τα γαρδουμπάκια, οι κρεατότουρτες δεν λείπουν από κανένα σπίτι. Όπως δεν λείπουν και τα παραδοσιακά μηζυθροκαλίτσουνα (συνήθως αλμυρά στα Χανιά και γλυκά στο Ηράκλειο), η απόλυτη πανδαισία του ουρανίσκου στην οποία κανείς δεν μπορεί να αντισταθεί, όπως και τα αυγά και τα χοντρά ζυμαρικά με στάκα. Και, φυσικά, όλα αυτά συνοδεύονται από τους μαρουβάδες και τα λιάτικα, τα εκλεκτά ντόπια κρασιά που σερβίρονται άφθονα σε κανάτες. Με μαντινάδες και χορούς, το γλέντι κρατάει μέχρι αργά το βράδυ και… όποιος αντέξει!
Μην ξεχνάμε όμως και τη γιορτή του Αγίου Γεωργίου, που φέτος εορτάζεται στις 23 Απριλίου… Τότε αξίζει να βρεθείτε στα κτηνοτροφικά χωριά για να δείτε την ιδιαίτερη ευλογία των ζώων. Χιλιάδες ζώα μεταφέρονται στις πλατείες, ευλογούνται από τον ιερέα κι έπειτα αρμέγονται επιτόπου. Το γάλα τους βράζεται και μοιράζεται στον κόσμο, συνοδεία άλλων γαλακτοκομικών και κρητικών κερασμάτων. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το χωριό Ασή Γωνιά, στα σύνορα Χανίων – Ρεθύμνου, και οι Κούμμοι Ρεθύμνου.
Το έθιμο να ευλογούνται τα ζώα (οζά) είναι διαδεδομένο σε αρκετά χωριά της Κρήτης όπου οι κάτοικοι ασχολούνται με την εκτροφή προβάτων και κατσικιών. Οι κτηνοτρόφοι κατεβάζουν τα κοπάδια («κουράδια») από τα βουνά για να τα ευλογήσει ο παπάς και στη συνέχεια να αρμεχθούν στον περίβολο της εκκλησίας. Το γάλα βράζεται και μοιράζεται σε όλους όσοι βρίσκονται εκεί, ενώ ταυτόχρονα κάτοικοι και επισκέπτες έχουν την ευκαιρία να γευθούν και πολλά άλλα κρητικά κεράσματα. Ιδιαίτερα εντυπωσιακό είναι το γεγονός ότι τα διάφορα κοπάδια βρίσκουν μόνα τους τον δρόμο πίσω στον χώρο τους στο βουνό, χωρίς να μπλέκονται μεταξύ τους.
Η γαστρονομία αλλά και τα μοναδικά έθιμα – που αναδύονται ανάλογα με τον χαρακτήρα του κάθε χωριού και βάζουν τις δικές τους πινελιές στο τελετουργικό των ημερών – σε συνδυασμό με την κρητική φιλοξενία θα σας μείνουν στη κυριολεξία αξέχαστα! Το Πάσχα στη μεγαλόνησο είναι χωρίς αμφιβολία μια μοναδική εμπειρία, που έστω και μια φορά πρέπει να βιώσετε.
Καιρός για βουτιά
Και για να μην ξεχνιόμαστε η Κρήτη δίνει την ευκαιρία στον επισκέπτη να απολαύσει τις πρώτες βουτιές της χρονιάς στα ζεστά της νερά. Όμορφες παραλίες βρίσκονται σε λίγης ώρας δρόμο από όλες τις πρωτεύουσες των νομών. Η κοντινότερη παραλία στο Ηράκλειο είναι η Αμμουδάρα, ενώ στα Χανιά οι Άγιοι Απόστολοι. Ο Άγιος Νικόλαος φημίζεται για τη ρηχή παραλία Πλάκα. Ανατολικά της Σητείας υπάρχει το μαγευτικό Βάι με το φοινικόδασος, ενώ στην Ιεράπετρα, με τα ακόμα πιο ζεστά νερά του Λιβυκού, υπάρχει η επιλογή μεταξύ τριών παραλιών της πόλης, όπως και της παραλίας στην Αγία Φωτιά.
Αν πάλι προτιμάτε το βουνό αντί της θάλασσας, οι καλές καιρικές συνθήκες που – συνήθως – επικρατούν στην Κρήτη την περίοδο αυτή δίνουν την αφορμή και για εξορμήσεις στις ορεινές πλαγιές, όπου πραγματικά η φύση έχει τη δική της γιορτή και η άνοιξη στέλνει μήνυμα αναγέννησης και ελπίδας.
Όπως και να το σκέφτεστε, όποια κι αν είναι τα ενδιαφέροντά σας, η γιορτινή, ανοιξιάτικη Κρήτη είναι έτοιμη να σας υποδεχθεί και να σας χαρίσει μοναδικές, ιδιαίτερες, αξέχαστες στιγμές. Και θα ‘ναι πάντα έτοιμη να σας φιλοξενήσει ξανά – γιατί κανείς δεν μπορεί να «χορτάσει» την Κρήτη με μόνο μια επίσκεψη…