Με μηνύματα η ομιλία της Πρέσβεως του Ισραήλ, κυρίας Ιρίτ Μπέν –‘Αμπα στην Τελετή Βράβευσης της Αθηνάς Βαρβατάκη στα Χανιά, στο θέατρο “Μίκης Θεοδωράκης”, με το τίτλο του «Δικαίου των Εθνών» του ιδρύματος Γιάντ Βασέμ για την διάσωση του Ιωσήφ Βεντούρα (25 Οκτωβρίου 2018):
Με ιδιαίτερη χαρά βρίσκομαι εδώ σήμερα στο 1ο Γενικό Λύκειο Χανίων για αυτή την τελετή που αφορά την ιστορία διάσωσης του γνωστού ποιητή, κυρίου Ιωσήφ Βεντούρα. Όπως ακούσατε, ήταν ένα παιδί από την Ζάκυνθο η οικογένεια του οποίου στην προσπάθειά της να ξεφύγει από τους Ναζιστές Γερμανούς, διέφυγε πρώτα στην Κρήτη και έπειτα στην Αθήνα.
Ο Ιωσήφ διασώθηκε από μια ευγενική γυναίκα, την Αθηνά Βαρβατάκη, από το χωριό Κουρνάς, κοντά στα Χανιά, η οποία εκείνη την εποχή εργαζόταν ως υπηρέτρια για μια οικογένεια στην Αθήνα.
Η Αθηνά Βαρβατάκη φρόντισε τον νεαρό Ιωσήφ για τέσσερα χρόνια και εκείνος έγινε γνωστός παντού ως γιός της.
Πρόκειται για μια μοναδική ιστορία ανθρωπισμού μιας νέας γυναίκας η οποία ποτέ στο παρελθόν δεν είχε γνωρίσει την οικογένεια Βεντούρα ή άλλους Εβραίους. Ενήργησε έτσι επειδή συνειδητοποίησε ότι ήταν καθήκον της να διασώσει τις ζωές εκείνων που βρίσκονται σε κίνδυνο διωγμών και θανάτου. Το έπραξε επειδή μεγάλωσε πιστεύοντας ότι διασώζωντας μια ανθρώπινη ζωή είναι σαν να σώζεις όλον τον κόσμο, όπως λέει και μια παλιά εβραϊκή παροιμία.
Η Αθηνά Βαρβατάκη θα τιμηθεί σήμερα στο χωριό της τον Κουρνά, με το ειδικό βραβείο του «Δικαίου των Εθνών» που απονέμεται σε μη Εβραίους που διέσωσαν Εβραίους κατά την διάρκεια του Ολοκαυτώματος. Το βραβείο απονέμεται από το Γιάντ Βασέμ, το Μουσείου και Ινστιτούτο του Ολοκαυτώματος στην Ιερουσαλήμ, το μοναδικό ινστιτούτο στον κόσμο που απονέμει αυτή την διάκριση. Μέχρι σήμερα ,περισσότεροι από 26 χιλάδες άνθρωποι ανά τον κόσμο έχουν βραβευθεί, μεταξύ των οποίων και 335 Έλληνες. Υπήρξαν διπλωμάτες χωρών όπως η Ιαπωνία, Σουηδία, Ισπανία, Αυστρία και οι Φιλιππίνες και άλλων κρατών που έδωσαν βίζες σε Εβραίους, που διέφευγαν από τους Ναζιστές, σώζοντας έτσι τις ζωές τους. Υπήρξαν επίσης επίσκοποι, μητροπολίτες, δήμαρχοι και στρατιωτικοί που διέσωσαν Εβραίους σε όλη την Ευρώπη. Έπειτα υπήρξαν απλοί άνθρωποι που έσωσαν τους γείτονες και φίλους τους και άνθρωποι σαν την Αθηνά, που διέσωσαν ανθρώπους που δεν είχαν ξαναγνωρίσει.
Για όλες αυτές τις ευγενικές ψυχές δεν είχαν σημασία η καταγωγή και η πίστη των ανθρώπων. Γι’ αυτούς ήταν απλά άνθρωποι υπο διωγμό μόνο και μόνο επειδή είχαν διαφορετικό θρήσκευμα και οι Ναζιστές πίστευαν ότι έπρεπε να εξοντωθούν.
Από τότε που έφτασα στην Ελλάδα πριν τέσσερα χρόνια, έχω συμμετάσχει σε πολυάριθμες τέτοιες τελετές σε όλη την χώρα, όπου απονέμονται βραβεία συνήθως στις οικογένειες των σωτήρων που διέσωσαν Εβραίους σε όλη την Ελλάδα, σε πόλεις όπως η Θεσσαλονίκη, η Αθήνα, ο Βόλος και πολλά άλλα μέρη. Η ιστορία είναι ίδια παντού. Πρόκειται για θαυμάσιες χειρονομίες ανθρωπιάς ευγενικών ανθρώπων που πίστευαν ότι πρέπει να διασώσουν τις ζωές άλλων που βρίσκονταν σε κίνδυνο και απελπισία.
Θα πρέπει να είσαστε υπερήφανοι για το γεγονός ότι σε αυτή την χώρα υπήρξαν μεγάλες προσωπικότητες όπως ο αείμνηστος Αρχιεπίσκοπος Αθηνών, Δαμασκηνός, που διέσωσε εκατοντάδες Εβραίους, ο Μητροπολίτης Ζακύνθου Χρυσόστομος και ο πρώην Δήμαρχος του νησιού, Λουκάς Καρρέρ, οι οποίοι διέσωσαν 250 Εβραίους, δηλαδή όλη την εβραϊκή Κοινότητα της Ζακύνθου. Ο αείμνηστος Μητροπολίτης Δημητριάδος, Ιωακείμ, διέσωσε τα περισσότερα μέλη της Εβραϊκής Κοινότητας Βόλου. Ο πρώην Αρχηγός της Αστυνομίας επί Κατοχής, Άγγελος Έβερτ διέσωσε εκατοντάδες Εβραίους της Αθήνας δίνοντάς τους πλαστές ταυτότητες όπως η ηρωίδα της εθνικής Αντίστασης, Λέλα Καραγιάννη. Όλοι αυτοί οι Έλληνες ήρωες έχουν λάβει τον τίτλο των «Δικαίων των Εθνών» από το Γιάντ Βασέμ.
Η εβραϊκη Κοινότητα της Ελλάδας είναι μια αρχαία Κοινότητα. Η παρουσία των Εβραίων στην Ελλάδα χρονολογείται ήδη από τον πρώτο αιώνα μ.Χ. Βρίσκονταν στα Ιωάννινα, την Σπάρτη, την Χίο, την Ροδο και άλλα μέρη. Η πλειοψηφία των Εβραίων της Ελλάδας έφτασε στη χώρα τον 15ο αιώνα έπειτα από την απέλαση των Εβραίων από την Ισπανία από την Βασίλισσα Ισαβέλλα. Εγκαταστάθηκαν κυρίως στην Θεσσαλονίκη και άλλα μέρη της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.
Στην Ελλάδα ύπηρξαν μεγάλες εβραϊκές Κοινότητες από τον 15ο αιώνα στην Κέρκυρα, τον Βόλο, την Λάρισα, στα Ιωάννινα, την Ρόδο, την Ζάκυνθο και τα Χανιά. Για εκατοντάδες χρόνια, οι Έλληνες Εβραίοι συμβίωναν αρμονικά με τους Έλληνες Ορθόδοξους φίλους τους και μοιράζονταν τις ζωές τους. Οι Εβραίοι της Ελλάδας είναι πρωτίστως Έλληνες παρότι ακολουθούν μια διαφορετική πίστη. Οι Εβραίοι συνέβαλλαν στον πολιτισμό, την φιλοσοφία και την οικονομία αυτής της χώρας για πολλές γενιές. Ήταν έμποροι, αγρότες, λιμενεργάτες στην περίπτωση της Θεσσαλονίκης και είχαν αδερφικές σχέσεις φιλίας με τους Ορθόδους Χριστιανούς Έλληνες για πολλές γενιές. Η Ελληνική Εβραϊκή Κοινότητα θεωρείται ο θησαυρός των εβραϊκών κοινοτήτων των Βαλκανίων.
Ομως αυτή η πολύ αρχαία και ιδιαίτερη κοινότητα απελάθηκε με βάρβαρο τρόπο το 1943 στα στρατόπεδα συγκέντρωσης του Άουσβιτς και του Μπέργκεν Μπέλσεν. Το 90% των πάνω από 100 χιλιάδων Εβραίων της Ελλάδας πριν τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο δολοφονήθηκε με βαρβαρότητα στους θάλαμους αεριών του Άουσβιτς. Και γιατί; Έγιναν στόχοι της διώξης των Ναζιστών μόνο επειδή ήταν Εβραίοι. Σκοπός του Χίτλερ ήταν να δολοφονήσει όλους τους Εβραίους της Ευρώπης. Η συστηματική μηχανή εξόντωσης που δημιούργησε, δολοφόνησε 6 εκατομμύρια Εβραίους, μεταξύ των οποίων 1 εκατομμύριο παιδιά. Πολλοί λίγοι κατόρθωσαν να επιζήσουν στα στρατόπεδα συγκέντρωσης και κάποιοι διασώθηκαν από καλούς μη Εβραίους. Οι λιγοστοί επιζήσαντες πήγαν στο Ισραήλ μετά τον πόλεμο και δημιούργησαν το Κράτος του Ισραήλ.
Σε μερικές ημέρες, στις 9 Νοεμβρίου, μνημονεύουμε την Νύχτα των Κρυστάλλων, εκείνη την βραδιά το 1938, όταν όλα τα βιβλία που είχαν γραφτεί από Εβραίους τα έβγαλαν από ακαδημαϊκά ινστιτούτα της Γερμανίας, και τα έκαψαν στην κεντρική πλατεία. Ηταν η απαρχή της συστηματικής καταστροφής οτιδήποτε εβραϊκού στην Γερμανία και της συστηματικής δολοφονίας των Εβραίων σε όλη της Ευρώπη.
Η Γερμανίδα Καγκελάριος, Άγκελα Μέρκελ, επισκέφθηκε το Ισραήλ πριν μερικές ημέρες καθώς και το Μουσείο του Ολοκαυτώτος, Γιάντ Βασέμ για πολλοστή φορά. Και επανέλαβε ότι «Πριν από περίπου 80 χρόνια κατά την διάρκεια των πογκρόμ της Νύχτας των Κρυστάλλων στις 9 Νοεμβρίου, οι Εβραίοι της Γερμανίας αντιμέτωπισαν ένα άνευ προηγουμένου κύμα μίσους και βίας. Αυτό που ακολούθησε ήταν ένα χωρίς προηγούμενο έγκλημα που σπίλωσε τον ανθρώπινο πολιτισμό, η Σοά (Ολοκαύτωμα). Από αυτό το σημείο προκύπτει η αιώνια ευθύνη της Γερμανίας να θυμάται αυτό το έγκλημα και να καταπολεμά τον αντισημιτισμό, την ξενοφοβία, το μίσος και την βία».
Οι Εβραίοι των Χανίων, είναι μια παλιά κοινότητα εκατοντάδων χρόνων, η Συναγωγή της οποίας είναι ακόμη ανοικτή σήμερα. Οι Ναζί τους οδήγησαν στο πλοίο Ταναϊς με σκοπό να τους πάνε στην Αθήνα. Το πλοίο βομβαρδίστηκε από τις συμμαχικές δυνάμεις και βυθίστηκε στη θάλασσα. Εάν οι Εβραίοι της Κρήτης είχαν φτάσει μέχρι την Αθήνα θα είχαν οδηγηθεί κατευθείαν στο Άουσβιτς.
Η αποστολή μας ως η γενιά μετά το Ολοκαύτωμα, την Σοά, είναι να θυμόμαστε και να μην ξεχνάμε. Να διδάξουμε στην νεολαία μας τις αξίες της ανοχής, της καταπολέμησης του ρατσισμού και του αντισημιτισμού, και την αποδοχή όλων των ανθρώπων γι’ αυτό που είναι. Πρέπει να αντικρούουμε δυνατά τις αντισημιτικές φωνές και πράξεις.
Να υπάρξει νομοθεσία εναντίον εκείνων που προάγουν το μίσος, τον αντισημιτισμό και την ξενοφοβία. Σε αυτόν τον κόσμο των ανοικτών μέσων κοινωνικής δικτύωσης, και ιδιαίτερα σε σας τη νέα γενιά που έχετε επαφή με το facebook και το Instagram, πρέπει πάντα να βρίσκεστε σε επαγρύπνηση για ρατιστικές εκφράσεις και σλόγκαν του μίσους.
Ο Χίτλερ ανήλθε στην εξουσία με δημοκρατικά μέσα. Έστρωσε το δρόμο του προς την εξουσία χρησιμοποιώντας την δημοκρατία ως εργαλείο, αλλά πολύ γρήγορα επέβαλλε την Ναζιστική ιδεολογία του. Κάνενας δεν τον σταμάτησε. Εκατομμύρια άνθρωποι συνεργάστηκαν με την ιδέα του να «καθαρίσει» τον κόσμο από τους Εβραίους.
Εσείς ως η νέα γενιά πρέπει να μάθετε γι’ αυτό το κομμάτι της ιστορίας της Ευρώπης που συνέβη μόλις 80 χρόνια πριν. Να κατανοήσετε τις ρίζες τους μίσους και να μάθετε να καταπολεμάτε με θάρρος το μίσος και την κακία γύρω σας. ‘Ετσι αυτός ο κόσμος μπορεί να γίνει καλύτερος για όλους μας, ανεξάρτητα από την θρησκεία, την καταγωγή και τα πιστεύω μας.
Και πάλι θέλω να ευχαριστήσω τον Υπουργό Παιδείας, κ. Κώστα Γαβρόγλου και τον Γενικό Γραμματέα Θρησκευμάτων του Υπουργείου Παιδείας, κ. Γιώργο Καλαντζή, οι οποίοι έχουν κάνει τα μέγιστα ώστε η διδασκαλία του Ολοκαυτώματος να γίνει αναγκαία στα ελληνικά σχολεία. Επίσης ενθαρρύνουν μαθητές Λυκείου να συμμετάσπουν σε εκ βαθέων συζητήτησεις για το Ολοκαύτωμα και διοργανώνουν επισκέψεις νέων από τον Ελλάδα στου Άουσβιτς κάθε χρόνο. Επιπρόσθετα, στέλνουν καθηγητές και διδακτικό προσωπικό στο Γιάντ Βασέμ για να μάθουν πως να διδάσκουν το Ολοκαύτωμα σε ελληνικα σχολεία.
Η μνήμη και η παιδεία είναι κρίσιμα πεδία. Η άγνοια είναι ο εχθρός. Ελπίζω ότι η σημερινή εκδήλωση θα σας ενθαρρύνει να γυρίσετε στο σπίτι σας και να διαβάσετε και να ερευνήσετε σε βάθος την εβραϊκή τραγωδία του Ολοκαυτώματος. Επίσης πρέπει να είσαστε υπερήφανοι για το γεγονός ότι υπήρξαν θαυμάσιοι άνθρωποι στην Ελλάδα σαν την Αθηνά Βαρβατάκη η οποία διέσωσε θαυμάσιους ανθρώπους σαν τον Ιωσήφ Βεντούρα.
Σας ευχαριστώ.
