Του Στέλιου Κούλογλου
Η 11η Σεπτεμβρίου είναι μια καταραμένη ημερομηνία. Το 2001 ήταν η επίθεση στους δίδυμους πύργους που άλλαξε δραματικά τον πλανήτη, φυσικά προς το χειρότερο: οι πόλεμοι στο Ιράκ και το Αφγανιστάν, η κόλαση του Γκουαντάναμο, το παγκόσμιο σύστημα παρακολουθήσεων και ο απηνής διωγμός του ανθρώπου που το αποκάλυψε, όπως επίσης του Ασάνζ και των Αμερικανών whistleblowers που αποκαλύπτουν την αλήθεια, η μετατροπή των ΗΠΑ σε μεθυσμένο παγκόσμιο σερίφη που δεν δίνει λογαριασμό σε κανένα και η πρόσφατη διεθνής πειρατεία κατά του προέδρου Μοράλες της Βολιβίας, όλη αυτή η γιγαντιαία οπισθοχώρηση της ανθρωπότητας σε πρακτικές αδιανόητες δυο δεκαετίες πριν, θα είχε πολύ δύσκολα πραγματοποιηθεί αν η πτώση των δίδυμων πύργων δεν είχε μετατρέψει την Αμερική από θύτη σε θύμα μιας πολύνεκρης τρομοκρατικής επίθεσης.
Ομως σχεδόν 3 δεκαετίες πριν από την επίθεση στην Νέα Υόρκη και την Ουάσιγκτον, στις 11 Σεπτεμβρίου του 1973, ένα άλλο σημαντικό γεγονός είχε την ίδια, αν όχι και μεγαλύτερη επίδραση στην πορεία της ανθρωπότητας. Γιατί η ανατροπή του εκλεγμένου Σοσιαλιστή προέδρου της Χιλής Σαλβαντόρ Αλλιέντε δεν ήταν ένα ακόμη συνηθισμένο πραξικόπημα, από αυτά που συνήθιζε να οργανώνει η CIA, αν δεν της άρεσε κάποιος Λατινοαμαερικάνος πρόεδρος. Το τίμημα σε ανθρώπινες ζωές ήταν εξαιρετικά υψηλό, σε 30.000 υπολογίζονται οι νεκροί και οι εξαφανισμένοι, χώρια οι εξόριστοι. Αλλά ανάλογες ή και μεγαλύτερες ήταν οι “παράπλευρες απώλειες” και στις άλλες ανελέητες επεμβάσεις της Ουάσιγκτον στην πίσω αυλή της, από την Γουατεμάλα και τον Αγιο Δομίνικο μέχρι την Νικαράγουα.
Η ιδιαιτερότητα της χιλιανής περίπτωσης οφείλεται σε 3 παράγοντες. Πρώτον στην επιβολή της στρατιωτικής δικτατορίας σε μια χώρα της Λατινικής Αμερικής με μεγάλη δημοκρατική παράδοση:η κατάλυση της δημοκρατίας στην Χιλή, πήγε πίσω ολόκληρη την Ηπειρο. Δεύτερον, η ανατροπή ενός προέδρου που είχε επαγγελθεί μια κοινωνία με δικαιοσύνη, με πολιτισμό που ο ίδιος ο Αλλιέντε ακτινοβολούσε και με εθνική αξιοπρέπεια αποτέλεσε την ταφόπλακα στην στρατηγική της ειρηνικής μετάβασης τον σοσιαλισμό, γεγονός που είχε τεράστιες επιπτώσεις στους προσανατολισμούς της αριστεράς σε παγκόσμιο επίπεδο.
Ο ευρωκομουνισμός που τότε κέρδιζε έδαφος στην Ευρώπη υπέστη θανατηφόρο πλήγμα με την τραγική εξέλιξη του χιλιανού πειράματος να τροφοδοτεί τις πιο αναχρονιστικές τάσεις : από την υιοθέτηση του “γκεβαρισμού” ή και της τρομοκρατίας σε χώρες όπου η κοινωνική πραγματικότητα ήταν τελείως διαφορετική, όπως έγινε στην Δυτική Ευρώπη και ιδιαίτερα στην Ιταλία με τις Ερυθρές Ταξιαρχίες μέχρι την επικράτηση στο παγκόσμιο αριστερό και κομουνιστικό κίνημα κομμάτων τύπου σταλινικής καρικατούρας, όπως στα δικά μας το ΚΚΕ.
Η τρίτη όμως και πιο σημαντική συνέπεια της τραγωδίας της Χιλής, ήταν ότι αποτέλεσε το πειραματόζωο του νεοφιλελευθερισμού. Μέχρι το 1973 η Χιλή ήταν μια φτωχή αλλά παρ όλα αυτά από τις πιο ανεπτυγμένες χώρες της Ηπείρου, με ένα δίκτυο ανεπτυγμένων για την εποχή υπηρεσιών κοινωνικής πρόνοιας. Αμέσως μετά το πραξικόπημα του Πινοσέτ, αποβιβάστηκαν στη χώρα οι Chicago Boys του Φρίντμαν, μια ομάδα βασικά χιλιανών οικονομολόγων μαθητών του νεοφιλελεύθερου γκουρού, που αξιοποίησαν την πλήρη κατάλυση των δικαιωμάτων των εργαζόμενων και τον τρόμο, για να επιβάλλουν την πιο ριζική αλλαγή των κοινωνικών σχέσεων που έχει σημειωθεί σε μια χώρα, ίσως από την άνοδο των Ναζί στην Γερμανία. Ηταν ο ίδιος ο Φρίντμαν που επισκέφτηκε τότε στο Σαντιάγκο τον δικτάτορα για να τον συμβουλεύσει πως θα καταστρέψει το κοινωνικό κράτος για να το αντικαταστήσει με ένα νέο σύστημα, όπου όσοι έχουν πληρώνουν διόδια ακόμη και για τον αέρα που αναπνέουν, ενώ οι μη έχοντες πετιούνται στον Καιάδα.
Το μοντέλο σημείωσε επιτυχία- και πως άλλωστε να αποτύχει αφού όποιος αντιδρούσε πέθαινε στα βασανιστήρια- για να εξαχθεί στη συνέχεια στην Αργεντινή και στην Ουρουγουάη, σε όλες τις χώρες όπου έδρασε το πινοσετικής έμπνευσης τρομοκρατικό δίκτυο με την “Επιχείρηση Κόνδωρ”, που περιελάμβανε δολοφονίες αντιφρονούντων και τρομοκρατικές επιθέσεις όχι μόνο στην Λατινική Αμερική αλλά στην καρδιά της Ουάσιγκτον ή και στην Ευρώπη.
Οταν δέκα χρόνια αργότερα, στις αρχές της δεκαετίας του 80, το Μεξικό βρέθηκε με ένα χρέος προς τις βορειοαμερικανικές τράπεζες που δεν μπορούσε να αποπληρώσει, ο Αμερικανός πρόεδρος Ρόναλντ Ρέηγκαν, θαυμαστής του Φρίντμαν, εφάρμοσε για να σώσει τις τράπεζες της χώρας του, την ίδια νεοφιλελεύθερη συνταγή που είχε δοκιμαστεί στην Χιλή. Ετσι ο νεοφιλελευθερισμός άρχισε να διαδίδεται σαν πανούκλα σε όλη τον πλανήτη.
Η βασική μέθοδος εφαρμογής είναι αυτή που περιγράφει θαυμάσια στο “Δόγμα του σοκ” η Νάομι Κλάιν: η εκμετάλλευση μιας καταστροφής, φυσικής ή κοινωνικής, ώστε να επιβληθούν στον σοκαρισμένο, φοβισμένο και ενίοτε ενοχοποιημένο πληθυσμό μέτρα που κάτω από κανονικές συνθήκες δεν θα είχε ποτέ αποδεχθεί. Στην Χιλή μπορεί να ήταν το σοκ από το πραξικόπημα και ο φόβος από τα τανκς. Το 2010 σε μια ευρωπαική χώρα επίσης πειραματόζωο, ήταν το σοκ από την ανακάλυψη ενός χρέους για το οποίο κανείς μέχρι τότε δεν είχε ενημερώσει τον πληθυσμό και η πρόκληση σύγχυσης για τις πραγματικές αιτίες της κρίσης, η ενοχοποίηση του αφού “μαζί τα φάγαμε” και ο φόβος ότι η όποια αντίδραση στα επαχθή μέτρα, απέναντι στα οποία δεν υπάρχει υποτίθεται εναλλακτική λύση, θα μπορούσε να χειροτερεύσει τα πράγματα.
Μπορεί η άλλη 11 του Σεπτέμβρη του 1973 να είναι πιο μακρινή από αυτήν του 2011, αλλά η Χιλή είναι πολύ κοντά στην Ελλάδα..
