Της Άννας Μανουκάκη – Μεταξάκη
Με το τέλος του καλοκαιριού ολοκληρώνονται οι εκδηλώσεις τιμής και μνήμης στην Εθνική Αντίσταση και στα θύματα της ναζιστικής βαρβαρότητας, κυρίως των αντιποίνων που ο αιμοσταγής Miller εξαπέλυσε μετά την απαγωγή του στρατηγού Κράιπε. Έτσι φτάσαμε και στις επετειακές εκδηλώσεις για το ολοκαύτωμα της Επαρχίας Βιάννου και Δυτικής Ιεράπετρας. Στο ολοκαύτωμα, όπου εφαρμόστηκαν τα σχέδια των ήδη από τις αρχές του ҆43 ηττημένων Γερμανών, που στόχευαν όχι μόνο στην τρομοκράτηση του πληθυσμού και την εξόντωση της Κρητικής Αντίστασης, ώστε να φύγουν ανενόχλητοι προς την Δυτική Κρήτη οι Γερμανοί (ει δυνατόν «αβρόχοις ποσίν»), αλλά και στην εξόντωση του ΕΑΜ, βασικός στόχος των Ναζί (μετά τη ναζιστική ήττα στόχος και των Δυτικών Συμμάχων).
Η βαρβαρότητα του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου
Μελετώντας τις λεπτομέρειες της τρομερής σφαγής της Βιάννου (το ξεκοίλιασμα των εγκύων, το ξεκλήρισμα της νιότης, τα μαρτύρια των ηλικιωμένων), απόδειξη του άρρωστου ρατσιστικού μίσους, αναλογίζεται κανείς την αγριότητα και τη μεθοδική, συστηματική και επιστημονικά οργανωμένη απανθρωπιά του Β´ Παγκοσμίου Πολέμου. Του πολέμου των 72 εμπόλεμων κρατών, των 110 εκατομμυρίων ένοπλων μαχητών, των 34 εκατομμυρίων νεκρών, των 20 εκατομμυρίων αναπήρων και του 1 τρις δολαρίων υλικών δαπανών και ζημιών. Τα μισά θύματα είχε η Σοβιετική Ένωση και το ένα τέταρτο η Γερμανία. Να θυμηθούμε και να υπενθυμίσομε τί γινόταν στα 15.000 στρατόπεδα συγκέντρωσης σκλάβων, αντιφρονούντων, ομήρων : Οι υγιείς στέλνονταν στις βιομηχανίες και σε διάφορες επιχειρήσεις, ακόμη και οικογενειακές, όπου εξαντλούσαν τις βιολογικές τους αντοχές και ύστερα ακολουθούσαν την τύχη των άλλων. Ενώ οι ασθενείς, οι Εβραίοι και οι κομμουνιστές στέλνονταν κατ’ ευθείαν στους θαλάμους αερίων και στα κρεματόρια.
Τίποτε από την ανθρώπινη βιομάζα δεν πήγαινε χαμένο. Πρώτα – πρώτα, βέβαια, αφαιρούσαν ό,τι πολύτιμο είχαν επάνω τους τα θύματά τους, δόντια χρυσά, γυαλιά ή κοσμήματα.
Το λίπος από τους φούρνους γινόταν σαπούνι και η τέφρα λίπασμα. Μακάβρια στατιστική : 40 πρώην άνθρωποι απέδιδαν 70 κιλά ανθρώπινου λίπους, 25 κιλά σαπούνι.
Η διαστροφή είχε και καλλιτεχνικές επιδόσεις. Η αρχιφύλακας π.χ. του στρατοπέδου του Bergen-Belsen είχε γάντια και αμπαζούρ από ανθρώπινο δέρμα και διακοσμητικά από συρρικνωμένα ανθρώπινα κρανία. Ομάδα γιατρών εμβολίαζε υγιείς σκλάβους με μικρόβια βαριών μολυσματικών ασθενειών και δοκίμαζε θεραπευτικές μεθόδους και φάρμακα.
Τα παραπάνω είναι μακάβρια, βέβαια. Ωστόσο οφείλομε να τα θυμόμαστε, για να εμποδίσομε την επανάληψή τους. Σήμερα, μάλιστα, που η τεχνολογία κάνει τη βία τελειότερη, συναρπαστική, απολαυστική και συνεπώς «επικερδέστατη επιχείρηση» δεδομένης της χυδαίας θεοποίησης του χρήματος. Καθώς δίνει στους δειλούς και στους ανίκανους την ψευδαίσθηση του δυνατού ο βασανισμός αδύναμων και ανυπεράσπιστων ανθρώπων.
Αλλά ας ξαναγυρίσομε στην τραγική και επική Βιάννο, που ο κόσμος γνωρίζει κυρίως από το ολοκαύτωμα του Σεπτεμβρίου του 1943, και αγνοούν τη δράση της κατά την υπόλοιπη ναζιστική κατοχή. Η μελέτη των ιστορικών πηγών του 1944 οδηγεί στο συμπέρασμα ότι η Βιάννος, αν και ορφανή, πονεμένη και λιμοκτονούσα, δεν πτοήθηκε και δεν υποτάχτηκε, αλλά συνέχισε τον αντιστασιακό της αγώνα πιο συνειδητό και πεισμώδη, καθώς είχε αποκτήσει την εμπειρία και ήξερε βαθύτερα το νόημα του ναζισμού. Εξάλλου την ωθούσε το καθήκον προς τους νεκρούς της.
Ο διαφωτισμός του Μεσοπολέμου είναι γνωστό ότι προίκισε τους Βιαννίτες με κοινωνική συνείδηση και ευθύνη και με δημοκρατικά ιδανικά, ώστε από τον Ιούνιο του 1941 να μπουν στην οργάνωση του Αλέξανδρου Ραπτόπουλου (ΚΕΕ), την πρώτη αντιστασιακή οργάνωση της Κρήτης σύμφωνα με τους γνωρίζοντες, όπως ο Λυκειάρχης Εμμ. Πετράκης, ο Μιχ. Ακουμιανάκης και άλλοι. Μετά την εξάρθρωσή της, την άνοιξη του1942, μπήκαν όλα τα μέλη της στο ΕΑΜ.
Αλλά το αξιοθαύμαστο είναι ότι ύστερα από το ολοκαύτωμα, τέλη Οκτωβρίου του 1943, με τη συνεδρίαση στο χωριό Κρεββατά στην ολοφυρόμενη Βιάννο ανασυγκροτήθηκε ο ΕΛΑΣ Ανατολικής Κρήτης με κέντρο τα βιαννίτικα Βουνά (Γεώργιος Χρηστάκης – Κ. Στεφανάκης και Νίκου Κατσαράκη, Απομνημονεύματα, Άννας Μανουκάκη – Μεταξάκη. Ηράκλειο 2020, σελ. 224-233).
Το 1944, παρά τα αφιερώματα και τις επετειακές εκδηλώσεις για το Σεπτέμβρη του 1943, δεν είναι ακόμη γνωστό για τη Βιάννο, ενώ για την υπόλοιπη Κρήτη μας δίνει πολλά και σπουδαία στοιχεία ο Γεώργιος Κάββος στο μνημειώδες έργο του « Γερμανοϊταλική Κατοχή και Αντίσταση στην Κρήτη 1941-1945, Ηράκλειο 1991, ιδιαίτερα στη σελ. 538-575».
Η ως τώρα μελέτη των πηγών για τα γεγονότα του 1944 στη Βιάννο δείχνει ότι η έρευνα και εξερεύνηση της περιοχής από τους Γερμανούς το ҆44 εντατικοποιείται στο μέγιστο βαθμό. Ψάχνουν και καταδιώκουν τον ΕΛΑΣ Ανατολικής Κρήτης που θεωρούν ότι βρίσκεται στα βιαννίτικα βουνά, για να τον διαλύσουν. Το θέρος του 1944, γράφει ο βιαννίτης αντάρτης Ν. Κατσαράκης, ειδικό απόσπασμα γερμανικό ιδρύθηκε με ειδικούς ανιχνευτές και σκύλους, για την εξολόθρευση των ανταρτών. Οι έρευνες εντάθηκαν στις 11 και 12 Μαΐου με την εξαφάνιση του συνεργάτη τους, του προδότη Εμμ. Πετράκη.
Τότε το ένοπλο τμήμα του ΕΛΑΣ χωρίστηκε σε 4 τμήματα μικρότερα και εγκαταστάθηκε στα απρόσιτα νότια μέρη της Επαρχίας. Στα Κόρνια ήρθε η ομάδα του υπίλαρχου εύελπι Ιωάννη Κοντάκη . Στο φαράγγι της Άρβης η ομάδα του έφεδρου ανθυπολοχαγού Γεωργίου Κλαδάκη. Νότια από τον Εδίκτη (Βαχός) ήρθε το τμήμα του ανάπηρου εν αποστρατεία συνταγματάρχη του Αλβανικού Μετώπου Δημ. Μανουσάκη και στον Αναποδάρη (Δέρματος) στη θέση Πεζεμπές το τμήμα του πολιτικού και στρατιωτικού αρχηγού του ένοπλου ΕΛΑΣ, στρατιωτικού γιατρού Γεωργίου Παπαμαστοράκη (Γερουλάνου).
Ο αγώνας, λοιπόν, συνεχίζεται δριμύτερος, όπως και στην υπόλοιπη Κρήτη, μετά το τραγικό της ολοκαύτωμα και στη μαρτυρική Βιάννο. Κι αυτή, παρά τον πόνο και το πένθος της, στέκεται ολόρθη, πιο αποφασιστική και δυνατή από ποτέ. Απέναντι στο ναζιστικό θηρίο, που λίγο πριν ξεψυχήσει γίνεται πιο επιθετικό κι επικίνδυνο. Και η στάση της αυτή κατά το 1944 επιβεβαιώνει το υψηλό αγωνιστικό ήθος των πολιτών της, για το οποίο η ιστορική επαρχία υπήρξε ο στόχος του φασισμού. Ήθος και στάση που διαχρονικά θα μας δυναμώνει, ιδιαίτερα στους δύσκολους καιρούς μας. Γι’ αυτό και όλα τα παραπάνω οφείλομε να τα θυμόμαστε και να τα υπενθυμίζομε, για να μην τα ξαναζήσει η ανθρωπότητα.
14 Σεπτεμβρίου 2024, 81 ακριβώς χρόνια μετά τη σφαγή του Σεπτέμβρη
* Ιστορική ερευνήτρια και συγγραφέας