Η άνοδος της ακροδεξιάς στην Ελλάδα τα τελευταία χρόνια έχει αναλυθεί ενδελεχώς (για εκτενή βιβλιογραφία βλέπε το δοκίμιο της Βασιλικής Γεωργιάδου). Οι πολιτικοί, οικονομικοί, και κοινωνικοί λόγοι που εξηγούν αυτή την άνοδο αλλά και το ιστορικό υπόβαθρο στο οποίο στηρίχθηκε είναι γνωστοί (για τη σχέση οικονομικής κρίσης και εκλογικής ανόδου της ακροδεξιάς στη Νότια Ευρώπη βλέπε Bosco & Verney, 2012).
Επίσης έχει σχολιασθεί και στηλιτευθεί – δικαίως – ο ρόλος των κυρίαρχων ΜΜΕ και ιδιαίτερα της τηλεόρασης στην καλλιέργεια και στη νομιμοποιήση εθνικιστικών και ρατσιστικών αντιλήψεων σε μεγάλο κομμάτι του πληθυσμού (Ψαρράς, 2010).
Στη συζήτηση αυτή θα ήθελα να προσθέσω μια ακόμη παράμετρο που μπορεί να εξηγήσει ένα μέρος αυτού του φαινομένου: τη σημαντική και αυξανόμενη παρουσία της ελληνικής ακροδεξιάς στο διαδίκτυο.
Εισαγωγή
Εδώ και αρκετά χρόνια το διαδίκτυο αποτελεί πεδίο δημόσιας έκφρασης και σχολιασμού για όλο και περισσότερους Έλληνες πολίτες. Εξαιτίας της ιδιαίτερης κατάστασης που επικρατεί στα ελληνικά ΜΜΕ (οικονομική συγκέντρωση, αδιαφάνεια, διαπλοκή με την οικονομική και πολιτική εξουσία, βλέπε Σμυρναίος, 2010), η ελληνόφωνη μπλογκοσφαίρα έλαβε γρήγορα πολιτική διάσταση και χαρακτηριστικά μέσου διαμαρτυρίας και κριτικής (Zafiropoulos & Vrana, 2009) .
Αρχικά η σφαίρα αυτή είχε σαφώς προοδευτικά χαρακτηριστικά λόγω της σχετικής κοινωνιολογικής ομοιογένειας των μελών της (κυρίως νέοι υψηλού μορφωτικού επιπέδου όπως δείχνει ο Καραμπάσης, 2008).
Ο εκδημοκρατισμός όμως αυτών των νέων μέσων και η μαζική τους χρήση από όλο και μεγαλύτερα κομμάτια του πληθυσμού τα κατέστησε σημαντικά επικοινωνιακά διακυβεύματα και για όσους στοχεύουν στη χειραγώγηση της κοινής γνώμης. Έτσι ξεκίνησε η ανάδειξη και η παγίωση του λαϊκισμού και της μισαλλοδοξίας με μαζικές διαστάσεις στο ελληνικό διαδίκτυο.
Η ελληνική ακροδεξιά, πατώντας εν μέρει σε αυτή την εξέλιξη, βρίσκεται πλέον σε περίοπτη θέση στο ελληνόφωνο διαδίκτυο μέσω ενός πλέγματος ιστότοπων (επίσημων σελίδων, ιστολογίων και προφίλ κοινωνικών δικτύων όπως το Youtube και το Facebook). Από τη θέση αυτή, άλλες φορές με προσωπείο, άλλες ανοιχτά, προπαγανδίζει τις ιδέες της με επιτυχία.
Παρακάτω θα παραθέσω τα ευρήματα μιας μικρής κλίμακας ανάλυσης της ακροδεξιάς μπλογκοσφαίρας.
Μεθοδολογία
Χρησιμοποιήθηκε ανάλυση κοινωνικών δικτύων και αναπαράσταση με γράφους (Μπουντουρίδης, 2004). Ένα αρχικό δείγμα δεκαοκτώ προεπιλεγμένων ακροδεξιών ιστότοπων αναλύθηκε μέσω crawling από το πρόγραμμα Issuecrawler. Βρέθηκαν έτσι 88 ιστότοποι που συνδέονται με τους πρώτους είκοσι με δύο τουλάχιστον hypelinks. Η μεγάλη πλειοψηφία αυτών των ιστότοπων είναι ακροδεξιάς προέλευσης. Στη συνέχεια χρησιμοποιήθηκε το ελεύθερο λογισμικό gephi για τη δημιουργία του γράφου και τον υπολογισμό αλγόριθμων όπως το betweeness centrality.
Επεξήγηση του γράφου
Οι κουκκίδες αντιστοιχούν σε ιστότοπους και οι γραμμές στους συνδέσμους που υπάρχουν μεταξύ τους. Η τοπολογία του γράφου είναι αποτέλεσμα των σχέσεων μεταξύ των ιστότοπων. Με άλλα λόγια αυτοί που βρίσκονται στο κέντρο του χάρτη έχουν σημαντική επιρροή στην κοινότητα, σε αντίθεση με αυτούς που βρίσκονται στην περιφέρεια.
Το μέγεθος των κουκκίδων (από το μικρότερο στο μεγαλύτερο) και το χρώμα τους (από το άσπρο στο κόκκινο) εξαρτάται από το μέγεθος του betweeness centrality του κάθε ιστότοπου. Ο αλγόριθμος αυτός εκφράζει τον βαθμό κατά τον οποίο ένας ιστότοπος κατέχει στρατηγική θέση μέσα στην κοινότητα. (Εδώ μπορείτε να κατεβάσετε ολόκληρο το χάρτη σε μορφή pdf για καλύτερη ανάλυση).
Τα ακροδεξιά ιστολόγια: μια ευμεγέθης κοινότητα
Η πρώτη παρατήρηση που μπορεί να γίνει αφορά το μέγεθος της ακροδεξιάς κοινότητας στο εσωτερικό της ελληνικής μπλογκοσφαίρας. Μεγάλος αριθμός ιστολογίων με ακροδεξιά πολιτική κατεύθυση και με πλούσια δραστηριότητα και περιεχόμενο βρέθηκαν με ένα απλό crawling. Μπορούμε λοιπόν να υποθέσουμε με ασφάλεια ότι ο πραγματικό αριθμός τους είναι πολύ μεγαλύτερος.
Το συμπέρασμα είναι ότι μια τέτοια παρουσία δεν μπορεί να είναι παρά το αποτέλεσμα, τουλάχιστον εν μέρει, μιας συνειδητής στρατηγικής υποκινούμενης από πολιτικές οργανώσεις. Αυτό βέβαια είναι αρκετά δύσκολο να αποδειχθεί αφού τα περισσότερα από αυτά τα ιστολόγια είναι απολύτως ανώνυμα.
Επίσης το μέγεθος της κοινότητας επιβεβαιώνει την όλο και μεγαλύτερη επιρροή της ακροδεξιάς τη χώρα αλλά και ενός είδους απενοχοποίηση της δημόσιας έκφρασης της. Το φαινόμενο αυτό είναι ιδιαίτερα έντονο και στα κοινωνικά δίκτυα όπου η διάχυση του ακροδεξιού λόγου βρίσκει πρόσφορο έδαφος ακόμη και σε ομάδες που μπορούν να χαρακτηριστούν απολιτικές.
Εσωστρέφεια και προώθηση ατζέντας
Η δεύτερη παρατήρηση που μπορεί να γίνει είναι ότι η συγκεκριμένη κοινότητα, αν και σχετικά ποικιλόμορφη στο εσωτερικό της, δεν συνδέεται παρά ελάχιστα με το υπόλοιπο διαδίκτυο, αν εξαιρεθούν υπηρεσίες όπως το Youtube και το Facebook που αποτελούν απαραίτητα συμπληρώματα των ιστολογίων.
Σε αντίθεση με τη σχετική στεγανότητα που τους διακρίνει ως προς το εξωτερικό της κοινότητας, οι δεσμοί μεταξύ των ιστότοπων που την απαρτίζουν είναι πολύ στενοί. Έστω κι αν αυτό είναι εν μέρει αποτέλεσμα της μεθοδολογίας, η κοινότητα των ιστολογίων του δείγματος είναι ιδεολογικοπολιτικά ομοιογενής και θέλει να παραμείνει έτσι.
Για παράδειγμα, ένα ενδιαφέρον στοιχείο είναι η παντελής απουσία συνδέσμων προς επαγγελματικούς δημοσιογραφικούς ιστότοπους και κυρίαρχα ΜΜΕ (εφημερίδες, τηλεοράσεις, ειδησεογραφικές πύλες), κάτι που παραδοσιακά χαρακτηρίζει τα ιστολόγια. Τη μόνη εξαίρεση αποτελεί η εφημερίδα Δημοκρατία που έχει 296 εισερχόμενους δεσμούς από το δείγμα.
Η εφημερίδα αυτή θεωρείται υποστηρίκτρια του Σαμαρικού μπλοκ και χαρακτηρίζεται από εθνικιστικές τάσεις. Σε αυτή γράφουν παλιά μέλη του Δίκτυου 21 όπως ο Σ. Καλεντερίδης και ο Φ. Κρανιδιώτης. Διαφαίνεται λοιπόν μια σχετική σύμπλευση της άκρας δεξιάς με τη Νέα Δημοκρατία σε ότι αφορά τουλάχιστον τους διαδικτυακούς δεσμούς που αναπτύσσουν.
Η κλειστή δομή αυτής της κοινότητας των ακροδεξιών ιστολογίων έχει ως αποτέλεσμα τη διαμόρφωση μιας εναλλακτικής ατζέντας θεμάτων και “ειδήσεων” (η μιας διαφορετικής προσέγγισης της κυρίαρχης ατζέντας) η οποία διακινείται μαζικά και ανακυκλώνεται με τρόπο τέτοιον ώστε σταδιακά να εξαφανίζεται η αρχική πηγή της (κάτι που διευκολύνει τη διακίνηση τους στο εξωτερικό της κοινότητας).
Ενίοτε αυτές οι “ειδήσεις”, που συχνά έχουν εντυπωσιακό χαρακτήρα, αφομοιώνονται και από άλλα μη ακροδεξιά ιστολόγια, διαχέονται στα κοινωνικά δίκτυα και φτάνουν αρκετές φορές ακόμη και στα κυρίαρχα ΜΜΕ έστω κι αν είναι ψευδείς ή χειραγωγημένες (βλέπε θαύμα του Γέροντα Παϊσιου).
Η αισθητική του Blogger
Στα ομοιογενή χαρακτηριστικά του δείγματος εντάσσεται επίσης η χρήση σχεδόν αποκλειστικά της πλατφόρμας δημοσίευσης Blogger της Google. Ελάχιστοι από τους ιστότοπους του δείγματος έχουν δικό τους domain name και κανείς δεν χρησιμοποιεί μία άλλη από τις δημοφιλείς υπηρεσίες όπως το Worpress.
Μπορούμε να υποθέσουμε ότι αυτό οφείλεται σε λόγους ιστορικούς (κληρονομιά της πρώτης γενιάς ιστολογίων του είδους ), τεχνικούς (η χρήση μιας μοναδικής πλατφόρμας διευκολύνει τη διασύνδεση με τα άλλα μέλη της κοινότητας), κοινωνιολογικούς (πχ. μικρότερη εξοικείωση με τα νέα μέσα) αλλά και ένα είδος τυποποίησης του λόγου και της αισθητικής που εκφράζεται μέσω αυτών των ιστολογίων.
Εσωτερική ποικιλομορφία
Στο εσωτερικό της κοινότητας συνυπάρχουν όλες οι τάσεις της ελληνικής ακροδεξιάς (θρησκόληπτοι, εθνικιστές, συνωμοσιολόγοι, αντισημίτες κλπ.) και δεξιάς (ΝΔ, ΑΝΕΛ, “ανόθευτοι πατριώτες” κλπ). Αλλά τις κομβικές θέσεις κατέχουν ιστολόγια που κατευθύνονται ή πρόσκεινται στη Χρυσή Αυγή όπως το ventetta.blogspot.com και το egersis2.blogspot.com.
Άλλα ιστολόγια που κατέχουν στρατηγικές θέσεις στην κοινότητα είναι πιο δύσκολο να χαρακτηριστούν όπως το koukfamily.blogspot.com που παρουσιάζεται ως οικογενειακό μπλογκ ή το kostasxan.blogspot.com με πιο επαγγελματικά και λιγότερο οπαδικά χαρακτηριστικά.
Τη λίστα συμπληρώνουν ομοϊδεατικά ιστολόγια τοπικού ενδιαφέροντος, ιστότοποι γενικής πληροφόρησης που συνδυάζουν λαϊκίστικη ρητορική με ελαφρές θεματικές όπως τα αθλητικά, τα κοσμικά μέχρι και το ελαφρό πορνό, γνωστά ηλεκτρονικά μέσα του δεξιού πατριωτικού χώρου όπως το antinews.gr και το Ρεσάλτο, “δημοσιογραφικά” όπως το Athinapoli, το eglimatikotita.gr και το Makeleio (εδώ μπορείτε να κατεβάσετε ολόκληρη τη λίστα των ιστότοπων σε μορφή csv).
Σε ότι αφορά τη ρητορική που χρησιμοποιείται στην ονοματολογία αυτή περιστρέφεται γύρω από τις έννοιες της αντίστασης (ταμπούρι, εσχατιά, ανάσχεση), της εναλλακτικής θεώρησης (αντιπληροφόρηση, διαφορετική ματιά, εναντίον όλων, αντίλογος), της εκδίκησης (βεντετα, hellenic revenge) του συναγερμού (greekalert, red sky warning, έχω μάτια και βλέπω, ξυπνήστε ρε), της συνωμοσιολογίας (the real truth), της παλινόρθωσης του έθνους (έγερσις) κλπ.
Τα ανοιχτά ρατσιστικά άρθρα είναι σπάνια αλλά υπαρκτά. Τα περισσότερα όμως από τα ακροδεξιά ιστολόγια κάνουν επιλεκτική δημοσίευση ειδήσεων που αφορούν τη μετανάστευση, το Ισλάμ και την εγκληματικότητα με τρόπο που να στοχοποιούν μειονότητες (μετανάστες, Ρομά κλπ.).
Άλλοι συνήθεις στόχοι τους αποτελούνται από τον Σύριζα, που ταυτίζεται πάντα με τους κουκουλοφόρους και τον εσωτερικό εχθρό, το ΠΑΣΟΚ, που χαρακτηρίζεται προδοτικό κόμμα, την Τρόικα και όσους συνεργάζονται μαζί της, την εξωτερική απειλή (Τουρκία, Αλβανία, ΠΓΔΜ), τη “σιωνιστές και μασόνους”, τις ΗΠΑ κλπ. Συχνές επίσης είναι οι θετικές αναφορές στα σώματα ασφαλείας, τις ένοπλες δυνάμεις, την Εκκλησία, κάτι που χαρακτηρίζει παραδοσιακά την ελληνική δεξιά.
Τέλος, μια ενδιαφέρουσα τάση που παρατηρείται είναι η χρήση από αρκετά ιστολόγια του δείγματος μιας ρητορικής η οποία βασίζεται σε σχήματα και φόρμες παραδοσιακά ταυτίζόμενες με την αριστερά όπως η λαϊκή κυριαρχία, η αντίσταση στους κατακτητές, ο αντικαπιταλισμός. Αυτό το νέο γνώρισμα της ακροδεξιάς στην Ελλάδα σε κάποιες περιπτώσεις κάνει δυσκολότερη την ανίχνευση της πραγματικής πολιτικής ταυτότητας ενός διαδικτυακού μέσου που την εκφράζει.
Κεκαλυμμένη υποστήριξη στη Χρυσή Αυγή
Αξίζει να σημειωθεί ότι ενώ οι αναφορές στη Χρυσή Αυγή ως θέμα επικαιρότητας είναι πολύ συχνές σε μεγάλο αριθμό ιστολογίων, δεν υπάρχουν καθόλου σύνδεσμοι ούτε προς τον επίσημο ιστότοπο της οργάνωσης, ούτε προς άλλες φίλα προσκείμενες πολιτικές ομάδες.
Η ακροδεξιά ρητορική στο διαδίκτυο παρουσιάζεται λοιπόν πρωτίστως ως ακομμάτιστη και πατριωτική. Αυτή η στρατηγική φαίνεται να είναι επιτυχής αν κρίνουμε από το βαθμό αναδημοσίευσης των ειδήσεων που παράγουν τα ακροδεξιά ιστολόγια.
Επίλογος
Η ανάδυση του διαδικτύου ως μαζικού μέσου ενημέρωσης αντιμετωπίστηκε αρχικά ως εγγενώς θετική εξέλιξη. Ο εκδημοκρατισμός των μέσων παραγωγής και διάχυσης της πληροφορίας θεωρήθηκε, δικαίως, ως παράγοντας εμπλουτισμού της δημόσιας σφαίρας.
Στο συγκεκριμένο παράδειγμα όμως φαίνεται ότι η ανάπτυξη της μπλογκοσφαίρας και των κοινωνικών δικτύων διευκολύνει την προπαγάνδα. Το ελληνικό διαδίκτυο αντικατοπτρίζει έτσι την γενικότερη τάση που υπάρχει αυτή την στιγμή στην ελληνική κοινωνία: την ηγεμονία της ακροδεξιάς ιδεολογίας πάνω σε πλατιά κοινωνικά στρώματα αλλά και σημαντικό κομμάτι του πολιτικού συστήματος.
Έστω κι αν αυτή η εξέλιξη δεν είναι καινούρια, φαίνεται ότι η ανάδυση της Χρυσής Αυγής σε σημαντικό πολιτικό μόρφωμα επιταχύνει την εξέλιξη μεγάλου κομματιού της ελληνόφωνης μπλογκοσφαίρας σε φορέα ιδεών μίσους.
Διαφαίνεται μάλιστα ότι μέσω του διαδικτύου αναπτύσσονται και εμβαθύνονται οι δεσμοί μεταξύ γειτονικών ιδεολογικών χώρων της δεξιάς και της άκρας δεξιάς οι οποίοι καταλήγουν στην αποκρυστάλλωση ενός κοινού ιδεολογικού και πολιτικού υπόβαθρου.
