Γράφει ο Κανάκης Γερωνυμάκης
Πρόσφατα ο φίλος Ι. Φατσέας κάτι έγραψε στον Τύπο για τη μόδα. Κάτι θέλησα να γράψω και εγώ, που είμαι «προπολεμικός» και τη γνώρισα τη μόδα σε διάφορα στάδια.
Μέχρι τη δεκαετία του 1930, ειδικά στην ύπαιθρο, δεν υπήρχε μόδα. Υπήρχε η παράδοση, η ίδια επί πολλούς αιώνες. Στο ντύσιμο π.χ. οι άντρες φορούσαν την κρητική βράκα, στιβάνια κα κεφαλομάντηλο. Για επίσημο ντύσιμο, όσοι είχανε οικονομική δύναμην, είχανε τα «σαλιβάρια» (τσόχινη βράκα), γελέκο και «μιτάνι» (αυτό με μανίκι) και καπότο. Όλα τσόχινα, συνήθως σκούρα μπλέ. Λίγοι είχανε αρχίσει να βάζουνε κυλόττα και ελάχιστοι που είχανε πάει μετανάστες στο εξωτερικό βάζανε και ριχτά, άμα γυρίσανε. Στην κατοχή, ειδικά στα Σφακιά που παρδόθηκαν οι Άγγλοι και βρήκαμε πολλά λάφυρα, αρχίσαμε να βάζομε τα στρατιωτικά παντελόνια όπως ήτανε, μόνο που τα βάφαμε και συχνά τα κάναμε καφέ χρώμα με το περικάρπιο των καρυδιών. Στις πρώτες μεταπολεμικές δεκαετίες πολλοί νεαροί βάζανε ριχτά, ενώ οι γέροι που βάζανε ακόμα βράκες σιγά – σιγά φεύγανε, και σήμερο κανείς με βράκα και κανείς με κυλόττα.
Οι γυναίκες φορούσανε πολύ μακριά φορέματα. Ήτανε πολυτραγουδισμένο το «ποδαστραγκαλάκι», διότι μόνο αυτό ήτανε προσιτό στα ανδρικά μάτια. Ήτανε κλειστά μέχρι το λαιμό με μακριά μανίκια και πολύ φαρδιά «για να μη διακρίνονται οι γραμμές του σώματος». Εκυριαρχούσε το μαύρο χρώμα στο ντύσιμο της γυναίκας, διότι η χήρα τα έβαζε εφ’ όρου ζωής, μα και για μεγάλο πένθος τα φορούσανε όλες για δεκαετίες. Οι γυναίκες τότε δεν βάζανε παλτά ή ζακέτες. Άμα ήτανε κρύο βάζανε τους «μποξάδες» στην πλάτη τους. Ένα πλεχτό με μαλλί προβάτου σε σχήμα ρόμβου που κατέβαινε από μπροστά και έδενε πίσω σταυρωτά. Τα αγόρια βάζανε κοντά παντελονάκια μέχρι πιο πάνω από το γόνατο και τα κοριτσάκια φορεματάκι λίγο πιο κάτω από το γόνατο. Γράφω αυτά που είδα και τα έζησα στον τόπο μου, μα περίπου ίδια ήτανε σ’ όλη την ύπαιθρο.
Στο αστερισμό της μόδας το ωραίο φύλο
Από τη δεκαετία του 1930 αρχίσανε οι νεαρές της εποχής να βάζουνε ζαπονέ μανίκια, να αφήνουνε λίγο ντεκολτέ και να κονταίνουνε πόντο – πόντο τη φούστα μα αυτά αποτελούσανε «αιτία πολέμου» με τις μεγαλύτερες. Αυτόπτης και αυτήκοος έτυχα σε τέτοιους πολέμους. (1) . Μα πόντο – πόντο και βήμα – βήμα οι γυναίκες φτάσανε σε σημείο να αφήνουνε ακάλυπτα μεγάλο μέρος από τα θέλγητρά τους. Το πολύ τολμηρό ντύσιμο της γυναίκας αποτελεί «χάρμα οφθαλμών» για τους άντρες , δεν είναι όμως αξιέπαινο. Μα ακόμα σκανδαλίζει, προκαλεί και ασκεί επίδραση και επιρροή. Ακόμα από τη μυθολογία διαβάζομε ότι τότε που ο Δίας είχε πόλεμο με τους γίγαντες η Αφροδίτη του συμπαραστάθηκε με όπλο τα θέλγητρά της: Εξέθετε τα θέλγητρά της και παρέσερνε τους γίγαντες σε σπήλιους και τους σκοτώνανε. Όταν σε ένα γραφείο είναι ανάμεικτοι υπάλληλοι, αν οι κοκόνες είναι πολύ τολμηρά ντυμένες, οι νεαροί συνάδελφοί τους δεν μπορούνε να είναι σε νορμάλ κατάσταση, διότι η σκέψη τους και η φαντασία τους αλλού ταξιδεύει. Επί δικτατορίας ο Παττακός, ως υπουργός εσωτερικών, εξέδωσε διαταγή για να επιβάλει την μακριά φούστα, μα σε λίγο την ανακάλεσε. Ήτανε τότε πολύ αυστηρό το ντύσιμο της γυναίκας, τώρα επέρασε λίγο στη απέναντι όχθη.
Με τα ακάλυπτα θέλγητρά τους οι γυναίκες «βασανίζουνε» τους άντρες, μα με το πολύ ψηλό τακούνι, που τους επέβαλε η μόδα, βασανίζονται αυτές, διότι, άμα χρειαστεί να περπατήσουνε σε κατήφορο ή σε μαλακό έδαφος, δε μπορεί να αισθάνονται άνετα. Μα ακόμα, διά της μόδας κάποια συμφέροντα, αλλάζουνε κάθε χρόνο τα χρώματα και τα σχέδια στα ρούχα τους και τις αναγκάζουνε να πετούνε τα παλιά και να παίρνουνε καινούρια.
Ακόμα θα έλεγα ότι το πατελόνι που το φόρεσε η γυναίκα στα πλαίσια της μόδας, είναι καλό στην καθημερινότητα και στην εργασία μα σαν επίσημο ντύσιμο της υστερεί θηλυκότητα. Για τα μη καλλίγραμμα σώματα δεν ενδείκνυται.
* * *
(1) Θυμάμαι μια φορά, κατά τα μέσα της δεκαετίας του 1930 και πηγαίναμε από το χειμωνικό μας το χωριό, τον Βουβά, στο θερινό μας, το Ασφένδου. Ήτανε Απρίλιος μήνας και συνέπεσε να είμαστε πάνω από δέκα άτομα, μικροί και μεγάλοι, γυναίκες και άντρες. Μεταξύ μας ήτανε δύο νεαρές κοπέλες και μια γριούλα, μα η γριούλα έκανε έντονες παρατηρήσεις στις νεαρές για το ντύσιμό τους: «Εσείς μωρή σουρλουλούδες ντροπιάζετε τσι γυναίκες. Βάνετε φαρμοστά φουστάνια και δείχνει το κορμί σας όπως είναι, εκοντήνετε τα φουστάνια σας και λίγο το θέλει να βγαρίζουνε τα γόνατά σας, αφήνεται μια ουλιά και βγορίζει απού τ’ αμπέτι σας. Μα τέλος – τέλος , ωσε που θα το πάτε;»
Τα γόνατα της γυναίκας και στη δεκαετία του 1950 υπαγόντουσαν στα απόκρυφα μέρη του γυναικείου σώματος τουλάχιστο στην ύπαιθρο. Σ’ αυτή τη δεκαετία εργάστηκα ως εργάτης σε πετρελαιοκίνητο εργοστάσιο μαζί με δύο –τρεις άλλους νεαρούς και ένα εξάρτημα στους μύλους ήτανε τα γόνατα. Μα εμείς μιλούσαμε σε εισαγωγικά για τα «γόνατα», διότι σε άλλα γόνατα το πηγαίναμε.