Γράφει ο Νίκος Χρ. Παπακωνσταντόπουλος *
Σύμφωνα με την Αγία Γραφή και την Ιερά Παράδοση, ο γονείς της Παναγίας, ο Ιωακείμ και η Άννα από το γένος του Δαυίδ, δεν είχαν αποκτήσει τέκνα. Η ατεκνία ήταν και όνειδος για την οικογένεια, αφού δεν θα μπορούσε να γεννηθεί απ’ αυτή ο Μεσσίας, όπως αναμενόταν σύμφωνα με τις προφητείες. Σε μεγάλη ηλικία απέκτησαν την Μαρία (εβραϊστί Μαριάμ), την οποία και αφιέρωσαν στο Θεό από πολύ μικρή. Η αφιέρωση έγινε στο Ναό του Σολομώντος και σε ανάμνηση της εισόδου της αυτής στον ιερό χώρο, γιορτάζουμε τα Εισόδια της Θεοτόκου, όπως η Εκκλησία έχει θεσπίσει. Σύμφωνα με την Παράδοση, η Παναγία έμεινε στο ναό μεγάλο χρονικό διάστημα για προστασία και ανατροφή, αφού λίγο μετά την αφιέρωσή της οι γονείς της πέθαναν.
Σύμφωνα με πληροφορίες από τη Βικιπαίδεια, ο εορτασμός των Εισοδίων της Θεοτόκου άρχισε με τα θυρανοίξια του ναού της Νέας Βασιλικής της Αγίας Μαρίας, που ανεγέρθη κοντά στην τοποθεσία του κατεστραμμένου ναού του Σολομώντος από το 70 μ.Χ.. Η παλαιά βυζαντινή βασιλική, έργο του 543, είχε καταστραφεί από τους Πέρσες επί Χοσρόη του Β΄, μετά την Πολιορκία της Ιερουσαλήμ το 614. Σήμερα η Ορθόδοξη Εκκλησία γιορτάζει τα Εισόδια ως μία από τις δώδεκα μεγάλες γιορτές του έτους. Επειδή η ημερομηνία της (21 Νοεμβρίου) βρίσκεται μέσα στη νηστεία των Χριστουγέννων (σαρανταήμερο), κατά την ημέρα αυτή οι κανόνες της νηστείας είναι πιο χαλαροί και επιτρέπεται η κατάλυση ιχθύος, οίνου και ελαίου.
Από τη Θεομητορική εορτή των Εισοδίων, εισέρχεται και το Τυπικό της Εκκλησίας στα προεόρτια των Χριστουγέννων, με τις καταβασίες και τα μεγαλυνάρια στον όρθρο, γνωστότερα των οποίων είναι τα: «Χριστός γεννάται, δοξάσατε, Χριστός εξ ουρανών, απαντήσατε, Χριστός επί γης, υψώθητε. Άσατε τω Κυρίω πάσα η γη και εν ευφροσύνη ανυμνήσατε λαοί, ότι δεδόξασται» και «Μεγάλυνον, ψυχή μου, την Τιμιοτέραν και Ενδοξοτέραν των άνω στρατευμάτων. Μυστήριον ξένον ορώ και παράδοξον. Ουρανὸν το σπήλαιον, θρόνον Χερουβικὸν την Παρθένον, την φάτνην χωρίον εν ώ ανεκλίθη ο Αχώρητος, Χριστὸς ο Θεὸς, όν ανυμνούντες μεγαλύνομεν».
Όπως και σε όλες, σχεδόν, τις μεγάλες γιορτές, πολλές λατρευτικές συνήθειες της αρχαιότητος έχουν «μεταπηδήσει» και στη Χριστιανική θρησκεία. Σχετική και η διαπίστωση του Σουηδού μελετητή Ελληνικών και Ρωμαϊκών θρησκειών Μάρτιν Νίλσον: «Οι λαϊκές συνήθειες που ανήκουν στο παλαιότερο στρώμα των θρησκειών, έζησαν περισσότερο απ’ όλες». Στην αρχαιότητα και οι ρίζες της προσφοράς σπόρων την ημέρα των Ειδοδίων της Θεοτόκου, προς εξευμενισμό της Δήμητρας, θεάς της γεωργίας, να αποδώσει η γη καρπούς. Το χειμώνα μπαίνουμε στην εποχή που ο Πλούτωνας κρατάει την κόρη της την Περσεφόνη στον Άδη και η θεά είναι στενοχωρημένη, οπότε ο εξευμενισμός ίσως ήταν αναγκαίος.
Παρόμοια γιορτή ήταν και τα «πυανόψια» ή «πυανέψια» ή «πανόψια», προς τιμή του θεού Απόλλωνα. Πυανεψίων ήταν μήνας του φθινοπώρου, ο τέταρτος μήνας των Αθηναίων, κατά τον οποίον έβραζαν κουκιά. Κατά μία εκδοχή, ο εορτασμός αυτός καθιερώθηκε από τον Θησέα, όταν πήγε στην Κρήτη να σκοτώσει τον Μινώταυρο. Ο ήρωας σταμάτησε στη Δήλο και θυσίασε στο θεό της μουσικής και του φωτός, για να έχει καλή έκβαση η αποστολή του. Κατά την επιστροφή έπρεπε να κάνει το ίδιο, για να ευχαριστήσει το θεό. Τα τρόφιμα, όμως, είχαν τελειώσει. Έτσι, οι σύντροφοί του μάζεψαν ό,τι μπορούσαν να βρουν, κυρίως σπόρια, τα έβρασαν κι έκαναν με αυτά την προσφορά τους στον Απόλλωνα. Αναίμακτες θυσίες, με καρπούς, προσέφεραν ακόμα οι μακρινοί πρόγονοί μας και σε άλλους θεούς.
«Παναγία η Μεσοσπορίτισσα» κατά ορισμένους ο εορτασμός των Εισοδίων ή «Παναγία η Πολυσπορίτισσα», κατ’ άλλους. Στην πρώτη περίπτωση η ονομασία έχει δοθεί, επειδή ο εορτασμός γίνεται στο μέσον της σποράς (έχουν σπείρει τη μισή γη τους οι γεωργοί και απομένει η άλλη μισή). «Πολυσπορίτισσα» έχει επικρατήσει, επειδή προσφέρουν ποικιλία σπόρων («πολλά σπόρια», όπως σιτάρι, καλαμπόκι, ρεβίθια, φασόλια, φακή, κουκιά, μπιζέλια, κλπ). Τα βράζουν όλα μαζί και, αφού τα διαβάσει ο παπάς στην εκκλησία, τα μοιράζουν στον κόσμο για τα «χρόνια πολλά». Κάθε νοικοκύρης δέχεται τις ευχές όλων με αυτόν τον τρόπο, για καλύτερη σοδειά, αφού η σπορά είναι σε εξέλιξη. Η ευχή που κυριαρχεί είναι «καλοσοδειά», που πιστεύεται ότι συνδέεται με τα «Εισόδια», αφού σοδειά είναι η είσοδος της παραγωγής στο σπίτι.
Υπάρχει και η ονομασία «Αποσπερίτισσα» του εορτασμού της ημέρας αυτής κι αυτό το συναντάμε κυρίως σε ορεινές περιοχές, που η σπορά έχει τελειώσει εκεί, επειδή ο χειμώνας έρχεται νωρίτερα. Επικρατεί και η άποψη ότι τα σπαρτά που σπέρνονται μέχρι εκείνη την ημέρα φυτρώνουν νωρίτερα, σε σχέση με εκείνα που σπέρνονται μετά. Αυτό μπορεί να γίνει κατανοητό, αφού πιάνουν τα κρύα και δεν ευνοείται η παραγωγή.
Σε άλλες περιοχές την παραμονή της Παναγίας το βράδυ (20 Νοεμβρίου), γίνεται με τελετουργικό τρόπο το επίσημο άναμμα της φωτιάς στο τζάκι, αφού ο χειμώνας μπαίνει για τα καλά. Εκεί βράζουν τα σπόρια, τα λεγόμενα και «μπόλια» ή «μπουρμπουρέλια», που, εκτός από το μοίρασμα, έχουν και πρώτη θέση στο τραπέζι της ημέρας. Αλλού, πριν ξημερώσει η 21η Νοεμβρίου πηγαίνουν στη βρύση του χωριού και ρίχνουν από μια κουταλιά βρασμένα πολυσπόρια, λίγα κέρματα και λίγο κρασί, λέγοντας την ευχή: «Όπως τρέχει το νερό, να τρέχει και το βιός του σπιτιού μας».
Να σημειώσουμε, τέλος, ότι η 21η Νοεμβρίου συνηθίζεται να γιορτάζουν οι ελεύθερες Μαρίες, χωρίς αυτό να είναι κανόνας. Ακόμα, η ημέρα είναι ημέρα αφιερωμένη στις Ένοπλες Δυνάμεις από την Πολιτεία. Στην Υπέρμαχο Στρατηγό της Ελλάδας αποδόθηκαν οι νικηφόρες μάχες στη Βόρεια Ήπειρο τις μέρες αυτές και στην απελευθέρωση της Κοριστάς το 1940.
Μετά τα Εισόδια της Θεοτόκου, πλούσιες σε λαογραφία είναι και οι επόμενες γιορτές του χειμώνα, με αποκορύφωση το δωδεκαήμερο.
Πηγές:
– «Ελληνικές γιορτές και έθιμα της λαϊκής λατρείας», του Γ. Α. Μέγα, εκδόσεις «ΕΣΤΙΑ».
– Εγκυκλοπαίδεια «ΓΙΟΒΑΝΗ»
– Ορθόδοξς Συναξαριστής
– Βικιπαίδεια
Νίκος Παπακωνσταντόπουλος
* Ο Νίκος Παπακωνσταντόπουλος γεννήθηκε στο Λειβάρτζι του Δήμου Καλαβρύτων. Πέραν του λειτουργήματός του (Διπλωματούχος Νοσηλευτής) δραστηριοποιείται και στο λογοτεχνικό χώρο, με εκδόσεις βιβλίων και δημοσιεύσεις άρθρων στον έντυπο και ηλεκτρονικό Τύπο. Είναι παντρεμένος με την Ελένη Γάλλιου από το Γοργόμυλο Πρέβεζας και έχουν δύο παιδιά.