Πρόσφατα, έκανα μια ανάρτηση για ένα μυθιστόρημα που μου άλλαξε τη ζωή. Μέσα σε λίγα λεπτά, τα σχόλια άρχισαν να καταφθάνουν: «μπορείς να κάνεις μια σύνοψη;», «ποιο είναι το βασικό νόημα;», «tldr;».
Απάντησα. Αλλά ένιωσα απογοήτευση.
Γιατί ήταν σαν να ζητά κάποιος να συνοψίσεις ένα φιλί. Σαν να ζητά τις βασικές κουκκίδες του πένθους. Σαν να απαιτεί τα βασικά σημεία από το να γελάς μέχρι να σε πιάσει πόνος στην κοιλιά.
Φυσικά, είμαι δραματικός άνθρωπος. Κι ίσως αυτή ήταν μια δραματική απογοήτευση. Αλλά δεν αφορά μόνο τα βιβλία. Αυτή η «ασθένεια της συμπύκνωσης» έχει μολύνει τα πάντα.
Έχουμε φτιάξει μια κουλτούρα που αντιμετωπίζει το βάθος ως αναποτελεσματικότητα. Που θέλει αγάπη χωρίς αμηχανία, σοφία χωρίς σύγχυση, μεταμόρφωση χωρίς τους πόνους της ανάπτυξης που μας ραγίζουν και μας ξαναχτίζουν από την αρχή. Και, κάνοντάς το αυτό, κατά λάθος εκμηδενίσαμε τις πιο θεμελιωδώς ανθρώπινες εμπειρίες: την δημιουργική σύγχυση του να μη γνωρίζεις, τη γενετική δύναμη του να κάθεσαι με τη δυσκολία, τη μεταμορφωτική δυναμική των πραγμάτων που αντιστέκονται στη συμπύκνωση.
Kάποτε, οι άνθρωποι δεν είχαν άλλη επιλογή από το να καθίσουν με την πολυπλοκότητα
Πριν την τυπογραφία, πριν το ραδιόφωνο, πριν το ίντερνετ, η πληροφορία ήταν σπάνια και πολύτιμη. Άκουγες τον περιπλανώμενο παραμυθά για ώρες γιατί δεν υπήρχε άλλη ψυχαγωγία. Παρακολουθούσες ολόκληρη τη θρησκευτική τελετή γιατί δεν υπήρχε σύντομο βίντεο με τα highlights. Έκανες πλήρη μαθητεία γιατί δεν υπήρχε βίντεο στο YouTube.
Για αιώνες, οι κοινότητες συγκεντρώνονταν γύρω από τη φωτιά για ν’ ακούσουν την ίδια ιστορία για εκατοστή φορά. Οι ακροατές δεν δυσανασχετούσαν με τις γνώριμες εισαγωγικές φόρμουλες, τις εκτενείς γενεαλογίες, τις λεπτομερείς περιγραφές των όπλων και του καιρού. Κατανοούσαν πως η επανάληψη δεν ήταν περιττή — ήταν τελετουργία! Και κάθε αφήγηση ήταν ταυτόχρονα η ίδια ιστορία και μια εντελώς νέα εμπειρία, διαμορφωμένη από τη συγκεκριμένη στιγμή, τις συγκεκριμένες φωνές, την ποιότητα της προσοχής που της αφιερωνόταν.
Σκέφτομαι τη γιαγιά μου, που μου λέει την ίδια ιστορία από την παιδική της ηλικία στο Ρατζαστάν και με κάνει να κλαίω κάθε φορά. Όχι γιατί αλλάζει η ιστορία, αλλά γιατί αλλάζει εκείνη. Αλλάζω κι εγώ. Γιατί η αφήγηση είναι ζωντανή, διαμορφωμένη από τη λύπη ή τη χαρά που κουβαλήσαμε μαζί εκείνο το απόγευμα. Δεν υπάρχει κουμπί για fast-forward στη φωνή της. Δεν υπάρχει τρόπος να πας κατευθείαν στο «καλό σημείο» ή να απομονώσεις το δίδαγμα. Πρέπει να καθίσεις εκεί, στον τραχύ καναπέ, να μυρίσεις το τσάι που κοχλάζει στην κουζίνα, να παρακολουθήσεις τα χέρια της καθώς μιλά, να αφήσεις την ιστορία να σε διαπεράσει σαν γιατρικό που δεν ήξερες ότι χρειαζόσουν.
Η προφορική παράδοση κατανοούσε ότι το νόημα δεν αναδύεται από την εξαγωγή βασικών σημείων, αλλά από τη συνολική εμβύθιση στη διήγηση. Τα ομηρικά έπη δεν σχεδιάστηκαν για να συνοψίζονται, αλλά για να βιώνονται. Οι μεσαιωνικοί μοναχοί περνούσαν χρόνια αντιγράφοντας χειρόγραφα στο χέρι, και ναι, αυτό ήταν «αναποτελεσματικό», αλλά η πράξη της αντιγραφής αποτελούσε μορφή διαλογισμού, έναν τρόπο ώστε το κείμενο να επιδρά αργά στη συνείδηση του γραφέα. Η αντιγραφή ήταν η ανάγνωση. Ο κόπος ήταν η μάθηση.
Τα πρώτα πανεπιστήμια (Μπολόνια, Παρίσι, Οξφόρδη) θεμελιώθηκαν πάνω στην ριζοσπαστική ιδέα ότι οι σύνθετες ιδέες απαιτούν συλλογικό αγώνα. Φοιτητές και δάσκαλοι συγκεντρώνονταν για διαλέξεις και αντιπαραθέσεις που μπορούσαν να διαρκέσουν ώρες, παλεύοντας με ερωτήματα χωρίς εύκολες απαντήσεις.
Η γνώση δεν ήταν κάτι που συνέλεγες, αλλά κάτι που σε συνέλεγε. Σου άλλαζε τον τρόπο σκέψης, τα ερωτήματα που έθετες, τον ίδιο σου τον τρόπο ύπαρξης στον κόσμο.
Κάπου όμως στην πορεία, ίσως με την άνοδο της βιομηχανικής αποτελεσματικότητας, ίσως με την εμπορευματοποίηση της εκπαίδευσης, ίσως με την επιτάχυνση του καπιταλισμού της πληροφορίας, αρχίσαμε να συγχέουμε την πληροφορία με τη γνώση, και τη γνώση με τη σοφία. Αρχίσαμε να πιστεύουμε ότι η αξία μιας εμπειρίας μπορεί να διαχωριστεί από την ίδια την εμπειρία, ότι η ουσία των πραγμάτων μπορεί να εξαχθεί και να καταναλωθεί όπως οι βιταμίνες, αφήνοντας τα υπόλοιπα πίσω ως απόβλητα.
Αυτή η «κουλτούρα της συμπίεσης» δεν αλλάζει μόνο τον τρόπο που σκεφτόμαστε, αλλά –τολμώ να πω– αλλάζει και τις προσδοκίες μας από κάθε πτυχή της ανθρώπινης εμπειρίας. Έχουμε εκπαιδεύσει τους εαυτούς μας να πιστεύουν ότι η πολυπλοκότητα μπορεί πάντα να απλοποιηθεί, ότι η δυσκολία μπορεί πάντα να εξομαλυνθεί, ότι η μεταμόρφωση πρέπει να είναι άμεση και χωρίς κόπο.
Δείτε πώς αυτό εκδηλώνεται πέρα από τον χώρο των ιδεών. Κάθε μέρα βλέπω ανθρώπους να φαντασιώνονται το σώμα των ονείρων τους, ενώ αγανακτούν με τον καθημερινό μόχθο του να πηγαίνουν στο γυμναστήριο όταν η αρχική τους παρακίνηση τούς έχει πια εγκαταλείψει. Βλέπω τον εαυτό μου να επιθυμεί την τεχνική αρτιότητα χωρίς τους μήνες που απαιτούνται για να παίζεις τις ίδιες κλίμακες άσχημα, με τα δάχτυλα να μπερδεύονται σε νότες που αρνούνται να συνεργαστούν. Βλέπω ανθρώπους να λαχταρούν βαθιά φιλία χωρίς να είναι πρόθυμοι να περάσουν τα αμήχανα χρόνια όπου μαθαίνεις πώς να είσαι ευάλωτος με έναν άλλον άνθρωπο, πώς να είσαι παρών σταθερά, ακόμα κι όταν δεν σε βολεύει.
Θέλουμε τη σοφία, χωρίς την υπομονετική εργασία του να γίνουμε σοφοί.
Δεν μπορούν όλοι να πληρώσουν. Και το σεβόμαστε.
Αν βρίσκεσαι σε δύσκολη οικονομική κατάσταση, συνέχισε να μας διαβάζεις δωρεάν. Η ενημέρωση πρέπει να παραμένει προσβάσιμη για όλους.
Αν όμως μπορείς, στήριξέ μας σήμερα. Ορίστε δύο καλοί λόγοι για να το κάνεις:
- Η στήριξή σου ενισχύει άμεσα την ποιότητα και την ανεξαρτησία της δημοσιογραφίας μας.
- Κοστίζει λιγότερο από έναν καφέ και η διαδικασία διαρκεί λιγότερο από 1 λεπτό.
Επίλεξε σήμερα να γίνεις συνδρομητής ή δωρητής.
Σας ευχαριστούμε θερμά.
