Του Διαμάντη Κλιμεντίδη
Αυτή θα είναι πιθανότατα η πιο εύκολη ανάρτηση στην ιστορία της ιστοσελίδας. Αν και πρέπει να παραδεχτώ ότι δεν αφιέρωσα ιδιαίτερα εκτεταμένο χρόνο στην έρευνα που συνήθως προηγείται των άρθρων μου, αναγκάστηκα να διακόψω πρόωρα την προσπάθεια, καθώς το επαναλαμβανόμενο μοτίβο της εμφάνισης του ίδιου αριθμού σχετικών δημοσιεύσεων σε κάθε αναζήτησή μου, με όλους τους πιθανούς συνδυασμούς λέξεων-κλειδιών, σε όλες τις επιστημονικές (και όχι μόνο) βάσεις δεδομένων όπου έχω πρόσβαση, δεν άφηνε περιθώρια αμφισβήτησης: Μηδέν.
Το ερώτημα
Πριν λίγες ημέρες εκδόθηκε η απόφαση του Υπουργείου Υγείας για τον εποχικό εμβολιασμό κατά τις γρίπης για τη σεζόν 2013-2014. Παραδοσιακά, αυτό σημαίνει αυξημένη ροή ασφαλισμένων που ανήκουν στις λεγόμενες ομάδες υψηλού κινδύνου προς τα φαρμακεία, ώστε να προμηθευτούν (και τις περισσότερες φορές να κάνουν επί τόπου) τα εμβόλιά τους. «Μήπως έχετε φάει ψάρι, αυγό ή κοτόπουλο σήμερα;», ρωτάει σε πολλές περιπτώσεις ο φαρμακοποιός. Αν ναι, τότε «καλύτερα να το κάνουμε αύριο ή σε δύο ημέρες», ενώ αν όχι, «παρακαλώ να αποφύγετε να τα καταναλώσετε για 1-2 μέρες μετά το εμβόλιο». Τα ίδια έχω πει κι εγώ αμέτρητες φορές τις δύο περιόδους αντιγριπικού εμβολιασμού που έζησα ως φαρμακοποιός του πάγκου, καθώς το άκουσα από τη μεγαλύτερη φαρμακοποιό και το υιοθέτησα -on the job training, που λένε.
Μια αναζήτηση στο Google, φανερώνει πως την ίδια οδηγία δίνουν και αρκετοί παιδίατροι, όπως φαίνεται από συζητήσεις μαμάδων σε σχετικά fora.
Τις προάλλες συζητούσαμε για το θέμα με μία φίλη φαρμακοποιό. «Τι λες, να τους ρωτάω αν έχουν φάει ψάρι και αυγό;».
Αλήθεια όμως, γιατί να το κάνει κάποιος αυτό; Ποιος μπορεί να είναι ο μηχανισμός που συνδέει την κατανάλωση αυτών των τροφών με την πρόκληση ανεπιθύμητων ενεργειών από το εμβόλιο; Υπάρχει καν τέτοιος;
Τα δεδομένα
Θα είμαι σύντομος. Δεν υπάρχουν. Πουθενά. (σ.σ. για να είμαι πιο ακριβής, δεν βρήκα εγώ πουθενά. Αν κάποιος εκ των εκλεκτών αναγνωστών έχει άλλες πηγές και μπορεί να μας διαφωτίσει, ιδού πεδίο δόξης λαμπρό στα σχόλια!)
Το ενδεχόμενο εμφάνισης ανεπιθύμητων ενεργειών λόγω κατανάλωσης συγκεκριμένων τροφών την ημέρα του εμβολιασμού δεν αναφέρεται ούτε στα βιβλία ανοσολογίας1,2, ούτε στις μονογραφίες και στα φύλλα οδηγιών των αντιγριπικών εμβολίων (Fluarix, Vaxigrip, Agrippal, Influvac), ούτε στην έκθεση του Institute of Medicineγια τα δεδομένα γύρω από τις ανεπιθύμητες ενέργειες των εμβολίων3, ούτε στον τελευταίο οδηγό (2013) για την εκπαίδευση στον εμβολιασμό γιατρών, νοσηλευτών και λοιπών επαγγελματιών υγείας από την Αμερικανική Παιδιατρική Ακαδημία, ούτε στον οδηγό του CDC για τον εποχικό εμβολιασμό κατά της γρίπης, ούτε, τέλος, στο αντίστοιχο φυλλάδιο του ΚΕΕΛΠΝΟ.
Μα πώς;
Όλα δείχνουν πως πρόκειται για έναν αστικό μύθο και το ενδιαφέρον πλέον στρέφεται στην προέλευσή του. Μια πιθανή εξήγηση μπορεί να είναι η εξής λογική σειρά:
1. Τα αντιγριπικά εμβόλια παρασκευάζονται μέσω της καλλιέργειας των ιών σε αυγά κότας. Στη συνέχεια και μετά από κατάλληλη κατεργασία, τα ιικά στελέχη τεμαχίζονται και απενεργοποιούνται, έτσι ώστε το εμβόλιο να περιέχει μόνο τμήματα των ιών, ως αντιγόνα.
2. Παρά την τελειοποίηση της διαδικασίας, τουλάχιστον σε σχέση με παλιότερα, το τελικό προϊόν ενδέχεται να περιέχει και ίχνη πρωτεΐνης αυγού. Η τελευταία ανήκει στα πλέον γνωστά αντιγόνα που ενοχοποιούνται για αλλεργίες. Συγκεκριμένα, το 2% των παιδιών και <1% των ενηλίκων εμφανίζουν κάποιο είδος αλλεργίας στην πρωτεΐνη αυτή.
3. Αυτό όμως δεν έχει καμία σύνδεση με την ταυτόχρονη κατανάλωση αυγού πριν ή μετά το εμβόλιο. Ενδιαφέρει αν και μόνο αν κάποιος εμφανίζει αλλεργική αντίδραση αναφυλακτικού τύπου στο αυγό, οπότε σύμφωνα με τις οδηγίες πρέπει να αποφεύγει τον εμβολιασμό με αυτού του τύπου τα εμβόλια γενικά. Αξίζει μάλιστα να τονιστεί ότι η αλλεργία μη αναφυλακτικού τύπου στο αυγό, δεν αποτελεί αντένδειξη για τον εμβολιασμό, σύμφωνα με τους κατασκευαστές.
4. Δεν υπάρχει καμία ένδειξη, κανένα καταγεγραμμένο περιστατικό και κανένας μηχανισμός όπου η κατανάλωση αυγών, ψαριών, κοτόπουλου, σοκολάτας, ξηρών καρπών και γενικά οποιασδήποτε τροφής στην οποία ο εμβολιαζόμενος δεν είναι αλλεργικός, προκαλεί, με κάποιο τρόπο, υπερευαισθησία έναντι του εμβολίου, σε υγιείς ανθρώπους.
Από τα παραπάνω λοιπόν, προκύπτουν τα εξής:
α. Έχει (θεωρητικό) νόημα η σύσταση, όταν εμβόλιο που έχει παραχθεί με αυτό τον τρόπο πρόκειται να γίνει σε μωρό που δεν έχει φάει ποτέ αυγό, οπότε δεν ξέρουμε αν είναι αλλεργικό. Υπάρχει περίπτωση η πρώτη έκθεση να προκαλέσει ευαισθητοποίηση χωρίς συμπτώματα και η δεύτερη, αλλεργική αντίδραση. Όμως, ακόμα και σε αυτή την περίπτωση, ο χρονισμός δεν είναι σημαντικός. Ακόμα και μήνες να μεσολαβήσουν μεταξύ των δύο περιστατικών, το άτομο με έφεση στην αλλεργία, θα την εκδηλώσει.
β. Σε υγιείς ενήλικες, όπου είναι ασφαλές να υποθέσουμε ότι έχουν φάει και δεν έχουν αλλεργία (αλλιώς θα το γνώριζαν), η σύσταση δεν έχει κανένα απολύτως νόημα.
Συμπεραίνω ότι μάλλον κάποιου είδους «σπασμένο τηλέφωνο» οδήγησε στην ευρεία υιοθέτηση της σύστασης. Η ερώτηση «μήπως έχετε αλλεργία στο αυγό ή στο κοτόπουλο;» μετατράπηκε σε «έχετε φάει αυγό σήμερα;» και μπορεί κατά τη γνώμη μου να λάβει επάξια τη θέση της δίπλα σε άλλους καταξιωμένους μύθους, όπως ότι «η κατανάλωση αυγών από υγιείς ανθρώπους ανεβάζει τη χοληστερίνη« και «η κατανάλωση γλουτένης είναι βλαβερή για την υγεία, ακόμα και από όσους δεν έχουν αλλεργία, δυσανεξία ή κοιλιοκάκη«.
ΑΝΑΦΟΡΕΣ
1. Janeway CA Jr, Travers P, Walport M, et al. Immunobiology: The Immune System in Health and Disease. 5th edition. New York: GarlandScience; 2001.
2. Kindt, T. J., Goldsby, R. A., Osborne, B. A., & Kuby, J. (2007). Kuby immunology. New York: W.H. Freeman.
3. IOM (Institute of Medicine). 2012. Adverse effects of vaccines: Evidence and causality. Washington, DC: The National Academies Press.