Του Αριστομένη Συγγελάκη
(…) «Και μένη η Κρήτη… Το νησί όπου κάθε πέτρα έχει να διηγηθή για κάποιο αίμα που χύθηκε σε αγώνα για τη λευτεριά, για κάποιο ηρωισμό που του στάθηκε μάρτυρας. Στην καινούργια αυτή φάση του τιτανείου αγώνα της Ελλάδας μας, όπου η Κρήτη γίνεται ο προμαχώνας της ελευθερίας, καθήκον κάθε Έλληνα είναι να σταθή άξιος στρατιώτης του μεγάλου και ιστορικού αυτού αγώνα που οι συνέπειές της για το μέλλον του ελληνικού λαού θάναι τεράστιες.». Μιλτιάδης Πορφυρογένης, 16.5.1941 (1)
«Πόσο διαφορετικός θα ήταν ο ρους της ιστορίας, αν ένα χρόνο πριν οι κάτοικοι της Δύσης είχαν δείξει το ίδιο θάρρος με τους Κρητικούς κατά την εισβολή των Γερμανών στα χωριά τους». Άλαν Κλάρκ (Βρετανός ιστορικός) (2).
Τον Μάιο του 1941 η Κρήτη αποτελεί πλέον το μόνο ελεύθερο έδαφος της ελληνικής επικράτειας. Από τις 23 Απριλίου 1941, λίγες μέρες πριν την είσοδο της Βέρμαχτ στην ανοχύρωτη Αθήνα στις 27.4.1941, έχουν μεταβεί στη Μεγαλόνησο ο βασιλιάς Γεώργιος, ο πρωθυπουργός Τσουδερός και η ελληνική κυβέρνηση και προσπαθούν, σε συνεργασία με τις βρετανικές συμμαχικές δυνάμεις, πολύ καθυστερημένα, να οργανώσουν την αντίσταση του νησιού. Πάνω απ’ όλα όμως, ειδικά ο βασιλιάς, φαίνεται να έχει ως πρωταρχικό του μέλημα την οργάνωση της έγκαιρης αναχώρησής του στην Αίγυπτο, πριν οι Γερμανοί καταλάβουν το νησί…
Στη Μεγαλόνησο η κατάσταση είναι δραματική. Η Αγγλία, παρά τις ρητές διαταγές του Τσώρτιλ να κρατηθεί πάση θυσία η Κρήτη, ελάχιστα έπραξε για να προετοιμάσει την άμυνα του νησιού: μικρό μέρος των προβλεπόμενων συμμαχικών στρατιωτικών δυνάμεων έφτασε στο νησί κι αυτές με ανεπαρκέστατο οπλισμό και πυρομαχικά˙ η αντιαεροπορική άμυνα ήταν υποτυπώδης˙ οι τηλεπικοινωνίες προβληματικές. Επιπροσθέτως η αεροπορική κάλυψη ήταν ισχνή, στοιχείο που μείωνε καθοριστικά την επιχειρησιακή δυνατότητα και των ναυτικών δυνάμεων. Η πλημμελής αυτή προετοιμασία έδινε σαφώς την εντύπωση ότι η Αγγλία επρόκειτο να υπερασπιστεί την Κρήτη στο μέτρο μόνο του γενικότερου σχεδιασμού της στη Μεσόγειο και πάντως σε καμία περίπτωση με όλα τα μέσα! Κάποιοι μάλιστα αναλυτές θεωρούν ότι η Αγγλία με τα λάθη και τις παραλείψεις της παρέδωσε την Κρήτη στους Γερμανούς! (3)
Επιπλέον αυτών, η Κρήτη είναι άοπλη, διότι ο Μεταξάς φοβόταν τους Κρητικούς και είχε διατάξει τον αφοπλισμό τους (4) και ουσιαστικά απροετοίμαστη να αντιμετωπίσει την επικείμενη γερμανική καταιγίδα της Επιχείρησης «Ερμής». Και το πιο σημαντικό: η 5η Μεραρχία Κρητών, μία ένδοξη μεραρχία σκληροτράχηλων πολεμιστών που από την ίδρυσή της το 1912 μετέχει όλων των εθνικών αγώνων (5), έχει εγκλωβιστεί στην ηπειρωτική Ελλάδα αφού προηγουμένως πολέμησε γενναία στο αλβανικό μέτωπο, στις πιο σκληρές συνθήκες, καταβάλλοντας βαρύτατο φόρο αίματος με χιλιάδες νεκρούς και τραυματίες.
Στο κενό οι αγωνιώδεις εκκλήσεις για επιστροφή της 5ης Μεραρχίας στην Κρήτη
Είναι χαρακτηριστικό των ιστορικών λαθών της πολιτικής και στρατιωτικής ηγεσίας ότι η 5η Μεραρχία Κρητών πολεμούσε στα βουνά της Τρεμπεσίνας, βαθιά μέσα στο αλβανικό μέτωπο, ενώ οι Γερμανοί είχαν ήδη φτάσει στη Λάρισα! Και τότε οι ηρωικοί στρατιώτες της 5ης Μεραρχίας, αφού κατ’ επανάληψη και με επιμονή ο διοικητής τους υποστράτηγος Γ. Παπαστεργίου είχε ζητήσει την άμεση μεταφορά της Μεραρχίας στην Κρήτη και δεν είχε εισακουστεί, στασίασαν, όχι για να αποφύγουν τον αγώνα αλλά προκειμένου να μεταφερθούν στη μητέρα γη για να την υπερασπιστούν από τον φοβερό εισβολέα. Γράφει χαρακτηριστικά ο Σόλων Γρηγοριάδης (6): «Και τότε οι Κρήτες μαχητές πήραν την πρωτοβουλία «εκ των κάτω»: άρχισε ραγδαία διαρροή, με μία μόνο σκέψη και κατεύθυνση: «Πίσω στην πατρίδα»». Μία πρωτοβουλία που γρήγορα πήρε διαστάσεις χιονοστιβάδας και δεν κατέστη δυνατό να ανακοπεί ούτε με την αντικατάσταση του Παπαστεργίου από τον συνταγματάρχη Παπαδόγκωνα αλλά ούτε και από την εντολή του Β’ Σώματος Στρατού προς τον συνταγματάρχη Βλαχάβα «να χτυπηθούν οι φεύγοντες της 5ης Μεραρχίας» (7). Όπως με γλαφυρότητα και θαυμασμό γράφει ο στρατηγός Θρασύβουλος Τσακαλώτος: «Έθεσα πάντα το ερώτημα, γιατί η μεραρχία αυτή, η τόσον ηρωική, υπέστη τόσης εκτάσεως διαρροήν. Γιατί τίποτε δεν μπορούσε να την συγκρατήση; (…) Δεν επρόκειτο περί πανικού, δεν επρόκειτο περί διαρροής εκ φόβου. Η Μεραρχία των Κρητών – και είναι προς τιμή των – παρουσίασε, αφ’ ης εδόθη διαταγή συμπτύξεως… συνολικήν ανταρσίαν, συνολικήν απαίτησιν, συνολικό σύνθημα και αίτησιν: Μεταφορά στην Κρήτην.» (8).
Δυστυχώς όμως, με ευθύνη κυρίως της δωσιλογικής κατοχικής «κυβέρνησης» Τσολάκογλου, οι άντρες της 5ης Μεραρχίας δεν κατόρθωσαν ποτέ να φτάσουν στην Κρήτη. Στις 4 Μαΐου αρκετοί άντρες της φτάνουν στη Ναύπακτο, στις 9 Μαΐου στην Πελοπόννησο και στις 18 Μαΐου η 5η Μεραρχία διαλύεται επίσημα. Τον Ιούλιο του 1941, χίλιοι τριακόσιοι Κρήτες μαχητές που παραμένουν στην Αθήνα, συλλαμβάνονται από τους Γερμανούς και τους Ιταλούς, μετά από συσσίτιο – παγίδα που οργανώνει η κατοχική «κυβέρνηση», για να οδηγηθούν στο στρατόπεδο συγκέντρωσης της Λάρισας, όπου οι περισσότεροι εξ αυτών βρήκαν τραγικό θάνατο.
Οι Σχολές Χωροφυλακής και Ευελπίδων σπεύδουν στη Μεγαλόνησο
Παρά τις αρνητικές συνθήκες που είχαν διαμορφωθεί, με τόλμη και εθνική υπερηφάνεια σπεύδουν στην Κρήτη η Σχολή Οπλιτών Βασιλικής Χωροφυλακής (15 αξιωματικοί, 900 οπλίτες), τα Κέντρα Εκπαίδευσης Στρατού Ναυπλίου και Τριπόλεως (85 αξιωματικοί και 4.816 οπλίτες) και το Κέντρο Εκπαίδευσης Καλαμών, με δύναμη 3 ταγμάτων. Νεοσύλλεκτοι, με ολιγοήμερη εκπαίδευση, εκ των οποίων το 1/3 άοπλοι, ενώ οι υπόλοιποι με υποτυπώδη οπλισμό και ελάχιστα πυρομαχικά. Στις 29.4, χωρίς εντολή, με πρωτοβουλία αξιωματικών και μαθητών, καταφτάνει στο Κολυμπάρι η Σχολή Ευελπίδων (17 αξιωματικοί, 300 ευέλπιδες και 20 οπλίτες). Πολέμησαν ηρωικά μαζί με τις υπόλοιπες ελληνικές δυνάμεις και τις συμμαχικές απέναντι σε έναν σαφώς υπέρτερο αντίπαλο.
Ο παλλαϊκός ξεσηκωμός της Μάχης της Κρήτης ως καινοτομία του Β’ Π.Π.
Όμως το πιο σημαντικό χαρακτηριστικό, η πραγματική καινοτομία της Μάχης της Κρήτης, ήταν η αυθόρμητη λαϊκή συμμετοχή, η καθολική λαϊκή αντίσταση, ο πάνδημος συναγερμός (9), που αποτέλεσε το έναυσμα και τον καταλύτη για την οικοδόμηση της Ευρωπαϊκής Λαϊκής Αντίστασης, της κυριότερης καινοτομίας του Β’ Παγκόσμιου Πολέμου. Ο λαός πήρε την υπόθεση στα χέρια του και άλλαξε τον ρουν της ιστορίας. Οι απλοί πολίτες που κινητοποιήθηκαν στη Μάχη της Κρήτης, σ’ έναν παλλαϊκό ξεσηκωμό χωρίς προηγούμενο, δεν υπεράσπιζαν μόνο την εθνική ανεξαρτησία της Ελλάδας και την ελευθερία τους αλλά έδιναν τον αγώνα για την απόκρουση και τη συντριβή του ναζισμού και της νέας τάξης πραγμάτων, της ισόβιας σκλαβιάς για την ανθρωπότητα.
Ο ανυπότακτος λαός της Κρήτης, έχοντας επίγνωση της σπουδαίας αντιστασιακής και επαναστατικής παράδοσης του Χάνδακα, των Σφακίων, του Αρκαδίου, του Θερίσσου, του Λασιθίου, δεν υπάκουσε στις εντολές της ελληνικής και βρετανικής στρατιωτικής διοίκησης να μην εμπλακεί σε συρράξεις, δεν λογάριασε την παντελή έλλειψη θωράκισης της Μεγαλονήσου, δεν απογοητεύτηκε από την απουσία της 5ης Μεραρχίας Κρητών, ούτε από την θηριώδη γερμανική υπεροπλία. Αψηφώντας κάθε κίνδυνο αντιστάθηκε με απαράμιλλο ηρωισμό στον εισβολέα προκαλώντας στις επίλεκτες γερμανικές δυνάμεις βαρύτατες απώλειες, τις μεγαλύτερες από την έναρξη του πολέμου: από τους 22.000 Γερμανούς περίπου το 1/3 (7.000) σκοτώθηκαν ή τραυματίστηκαν.
Είναι χαρακτηριστικό ότι οι Γερμανοί είχαν στη Μάχη της Κρήτης τετραπλάσιους νεκρούς απ΄ ό,τι σε όλα τα Βαλκάνια! (10) Οι αλεξιπτωτιστές είχαν τις βαρύτερες απώλειες: ένας στους τέσσερις αλεξιπτωτιστές που πολέμησαν στη Μάχη της Κρήτης έχασε τη ζωή του. Συνεπεία αυτού, το επίλεκτο αυτό σώμα άργησε να χρησιμοποιηθεί ξανά (11) και η ναζιστική Γερμανία στερήθηκε της πολύτιμης προσφοράς του.
Αν η 5η Μεραρχία ήταν παρούσα, η ζυγαριά ίσως είχε γύρει προς την πλευρά των αμυνόμενων Κρητικών. Όπως κατέθεσε ο Στούντεντ στη δίκη του ως εγκληματία πολέμου «Εάν ο εχθρός είχεν επιχειρήσει μίαν καθολικήν προσπάθειαν τη νύκτα της 20ης προς την 21ην, ή την πρωίαν της 22ας, τότε τα κουρασμένα υπόλοιπα του Συντάγματος Εφόδου, δυνατόν να είχαν σαρωθεί.».
Ωστόσο, παρά την πύρρειο νίκη των Γερμανών, η Μάχη της Κρήτης είχε πολύπλευρες θετικές συνέπειες στην εξέλιξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Χωρίς αμφιβολία αποτελεί σταθμό και παράδειγμα υψηλού συμβολισμού στη διαχρονική πάλη του ανθρώπου ενάντια στο ναζισμό και τον ολοκληρωτισμό. Και συνιστά μια βαθιά τομή στη σύγχρονη παγκόσμια Ιστορία!
Παραπομπές
(1) Απόσπασμα από άρθρο του Μιλτιάδη Πορφυρογένη, μέλους της Κ.Ε. του ΚΚΕ που είχε αποδράσει από την Κίμωλο, το οποίο δημοσιεύθηκε στις 16.5.1941 στις εφημερίδες «Εσπερινός Ταχυδρόμος» Χανίων και «Κρητικά Νέα» Ηρακλείου.
(2) Περιλαμβάνεται στο βιβλίο του The Fall of Crete (Η Πτώση της Κρήτης), που εκδόθηκε μεταξύ άλλων και από τις εκδόσεις Efstathiadis Group το 1981.
(3) Φιλιππίδης Η.Α., Κρήτη 1941. Η «παράδοσή» της από τον Τσόρτσιλ στον Χίτλερ, Εκδόσεις Ιωλκός, Αθήνα 2007.
(4) Μετά την έναρξη του Ελληνοϊταλικού Πολέμου, με το πρόσχημα της ανάγκης συγκέντρωσης και αποστολής όπλων στο Μέτωπο αφαιρέθηκε τεράστια ποσότητα όπλων από τη Μεγαλόνησο. Εμπνευστής της διαταγής ήταν ο υφυπουργός Στρατιωτικών Ν. Παπαδήμας (Γρηγοριάδης Σ.Ν., Ιστορία της σύγχρονης Ελλάδας, τόμος Α’, Εκδόσεις Polaris 2009, σελ. 53-54).
(5) Η Μεραρχία όταν εγκατέλειψε την Κρήτη για το Αλβανικό Μέτωπο (Νοέμβριος 1940) είχε δύναμη 18.662 οπλιτών και 566 αξιωματικών.
(6) Γρηγοριάδης Σ.Ν., Ιστορία της σύγχρονης Ελλάδας, τόμος Α’, Εκδόσεις Polaris 2009, σελ. 52).
(7) Γρηγοριάδης Σ.Ν. 2009, ό.π., σελ. 52.
(8) Τσακαλώτος Θ., 40 χρόνια στρατιώτης της Ελλάδος, τόμος Α’, σελ. 180-181.
(9) Μαργαρίτης Γ, Προαγγελία Θυελλωδών Ανέμων… Ο πόλεμος στην Αλβανία και η πρώτη περίοδος της Κατοχής, Εκδόσεις Βιβλιόραμα, Αθήνα 2009.
(10) Σκαλιδάκης Γ. Η Αντίσταση του λαού – Γιατί η Κρήτη κόστισε στον Χίτλερ τετραπλάσιους νεκρούς απ’ όλα τα Βαλκάνια, HOTDOC.HISTORY, τεύχος 13, 14.5.2017.
(11) Το 1943 Γερμανοί αλεξιπτωτιστές πολέμησαν στην Τυνησία και την επόμενη χρονιά στο Μόντε Κασίνο της Ιταλίας και στην απόβαση της Νορμανδίας.