Στο Ρέθυμνο, η ιστορική μνήμη δεν αναβιώνει απλώς—μετατρέπεται σε πράξη πολιτικής αντίστασης και κοινωνικής διεκδίκησης

Στο Κέντρο Τεχνών του Ρεθύμνου, τη Δευτέρα 26 Μαΐου 2025 στις 20:00, μια εκδήλωση διαφορετική από τις άλλες επιχειρεί να μετατρέψει τη μνήμη σε πολιτική και πολιτισμική στάση ζωής. Υπό τον τίτλο «Η μνήμη ως αντίσταση», ο φιλόσοφος και κοινωνικός ερευνητής Σκεύος Παπαϊωάννου καλεί το κοινό να αναμετρηθεί με την Ιστορία, όχι ως μουσειακό απολίθωμα, αλλά ως εργαλείο κριτικής, εγρήγορσης και δράσης στο παρόν.

Η μνήμη δεν είναι παρελθόν. Είναι θέση στον κόσμο.

Στην καρδιά του μηνύματος βρίσκεται η ιδέα ότι ο χρόνος δεν είναι γραμμικός, και η Ιστορία δεν τελειώνει στο χθες. «Τα περασμένα δεν είναι ξεπερασμένα», επισημαίνει ο Παπαϊωάννου, παραπέμποντας στη ρήση του Goya «Ο ύπνος της Λογικής γεννάει τέρατα», για να υπενθυμίσει πόσο επικίνδυνη μπορεί να γίνει η λήθη.

Η εκδήλωση θέτει επιτακτικά ερωτήματα για τη συλλογική αυτογνωσία της κοινωνίας μας, για το πώς αντιλαμβανόμαστε τον εαυτό μας, ποια μνήμη καλλιεργούμε, ποιες εμπειρίες ξεχνούμε ή απωθούμε – και τι συνεπάγεται αυτό για το μέλλον μας. Με αυτόν τον τρόπο, η ιστορική μνήμη μετατρέπεται σε ενεργή πράξη αντίστασης, ιδίως σε μια εποχή ακραίων ιδεολογικών, πολιτικών και κοινωνικών μετατοπίσεων.

Τέσσερις θεματικές ενότητες, μία διαρκής αγωνία

Η εκδήλωση είναι δομημένη γύρω από τέσσερις πυλώνες ιστορικής και κοινωνικής μνήμης:

1. Κατοχή και Αντίσταση – Το τραύμα της ναζιστικής θηριωδίας, η λεηλασία και οι δοσίλογοι.

2. Μετανάστευση και Προσφυγιά – Από τα κύματα της ελληνικής διασποράς μέχρι τις σύγχρονες προσφυγικές ροές.

3. Κρίση και Κοινωνικές Επιπτώσεις – Η κοινωνική διάλυση των τελευταίων δεκαετιών.

4. Ένας άλλος κόσμος είναι εφικτός – Η ιδέα της συγκεκριμένης ουτοπίας, ως υπαρξιακή και πολιτική ανάγκη.

Κάθε ενότητα συνοδεύεται από ποιήματα, τραγούδια και μουσικά βίντεο, ενώ προλογίζεται από σύντομη εισαγωγή που συνδέει το καλλιτεχνικό με το κοινωνικό. Το περιεχόμενο αυτό καθιστά την εκδήλωση πολυεπίπεδη: δεν είναι απλώς φόρος τιμής στο παρελθόν, αλλά ανοιχτό κάλεσμα για ένα άλλο μέλλον.

Μνήμη απέναντι στη λήθη, ουτοπία απέναντι στον κυνισμό

Η εκδήλωση δεν αποσκοπεί απλώς στο να θυμίσει, αλλά να κινητοποιήσει, να διαμορφώσει ένα διαφορετικό πολιτικό ήθος σε εποχές όπου η ιστορική αναθεώρηση, ο αυταρχισμός και ο κοινωνικός αποκλεισμός επανέρχονται ως «φυσιολογικότητα».

«Η διεκδίκηση και η υπεράσπιση της δημοκρατίας, της ελευθερίας, της δικαιοσύνης και της αξιοπρέπειας είναι κοινωνική εντολή», σημειώνεται χαρακτηριστικά στο κείμενο της πρόσκλησης.

Ιδιαίτερη μνεία αποδίδεται στον Μανώλη Γλέζο, τον Γιώργη Κλάδο και τον Μανώλη Φουρτούνη, ανθρώπους-σύμβολα μιας γενιάς που δίδαξε με το παράδειγμα της. Η εκδήλωση τους αφιερώνεται ως χρέος μνήμης αλλά και πολιτική παρακαταθήκη για τις νεότερες γενιές.

Η πρωτοβουλία αυτή δεν είναι απλώς μια ακόμη εκδήλωση μνήμης. Είναι μια πράξη πολιτισμικής αυτοσυνειδησίας, μια πρόταση για το πώς η κοινωνία μπορεί να αντισταθεί στη βία της λήθης, στον εκφυλισμό του δημόσιου λόγου και στην επαναφορά του αυταρχισμού.

Όπως λέει και το απόφθεγμα του Βάλτερ Μπένγιαμιν που σφραγίζει την πρόσκληση:
«Εάν έχουμε μια ελπίδα, την οφείλουμε σε αυτούς που δεν έχουν καμία».