Του Δημήτρη Κυριαζή
Τι είναι η «παράδοση»; Λέξη πολυδύναμη. Εκφράζει λεκτικά πάμπολλες εκφάνσεις των ανθρώπινων δραστηριοτήτων.
Στο θέμα που πραγματευόμεθα: η από γενεά σε γενεά μετάδοση ηθών, εθίμων, δοξασιών, μουσικής, τρόπος σκέψης, πράξης ή ενέργειας που είναι κληρονομιά από το παρελθόν… το σύνολο των θεωριών και πρακτικών που μεταδίδονται με το λόγο – τα πατροπαράδοτα…ή, μυθική διήγηση που πλάθει ο λαός και τη συνδέει με ορισμένο τόπο και χρόνο, με ορισμένα φυσικά φαινόμενα και όντα, ή πολλές φορές με ορισμένα ιστορικά πρόσωπα που πιστεύει ως αληθινά π.χ., για τον μαρμαρωμένο βασιλιά.. (Λεξικά Κριαρά, Δημητράκου κ.ά.).
Το καλοκαίρι με τις διακοπές οι εργαζόμενοι – και πέρα από αυτούς οι εκτός επαγγελματικής εργασίας – κάτοικοι των πόλεων που διατηρούν «κέντρα υποδοχής» στους αγροτικούς τόπους καταγωγής τους ή και όχι, ξεκαλοκαιριάζουν σε αυτά.
Οι λόγοι είναι να φύγουν από την με καυσαέρια, θορύβους και λοιπά δυσμενή της πόλης και να «αναλάβουν» σε ήρεμο, υγειινό περιβάλλον ή να κάνουν τα μπάνια τους αν τα μέρη τους είναι παραθαλάσσια ή νησιά, αλλά όχι μόνον. Επιζητούν, εάν γεννήθηκαν εκεί, να «ξαναζήσουν» τα χρόνια τις νιότης των, τις παραδόσεις που ζήσανε, να τα γνωρίσουν και οι νέοι – αυτά παίζουν σημαντικό ρόλο , σα να τους ενδυναμώνει, τους «αποκαθαίρει» από κάτι που τους «κόλλησε» η πόλη με το ανακάτωμα συνηθειών, πολιτισμών, συνεχών αλλαγών. Και τα παιδιά τους, οι νεότεροι, θα ενδυναμωθούν, θα προσανατολιστούν ορθότερα, γνωρίζοντας «ενωτιζόμενα» την παράδοση.
Η γνωριμία με την παράδοση μπορεί να επαληθεύσει τέτοιες προσδοκίες; Και ναι και όχι. Παράδειγμα: αν το ξαναζωντάνεμα της παράδοσης εξαντλείται, π.χ. αν σε κάποιο πανηγύρι φορέσουν οι χορευτές τις παλαιές ενδυμασίες – φουστανέλλες, τσαρούχια, βράκες, ό,τι η κάθε περιοχή φορούσε – πέρα από το θέαμα και τη γνώση, ουδέν έτερον. Το δημοτικό τραγούδι, όμως, που στο σκοπό του σέρνεται ο χορόςή και χωρίς χορό τραγουδιέται; Το τραγούδι για να αναβλύσει, να «δέσει» και να γίνει λόγος, στίχος…πρέπει να συνταράξει την καρδιά, τα σωθικά ένα πάθος, μια χαρά, μια λύπη… και άτομα προικισμένα με το χάρισμα του λόγου που «ψηθήκανε» σε κάποιον αναβρασμό, το πάθος τους το κάνανε στίχο και ο ίδιος ή κάποιος άλλος μπορεί να το τραγούδησε κιόλας. Κι αν τα λόγια περικλείνανε αλήθειες όπως τις βίωναν οι συγκαιρινοί του, το κάνανε και δικό τους, όπως και οι πιο πέρα… χωρίς να ψάχνουν, να νοιάζονται για τον «εφευρέτη», μπορεί κάτι να πρόσθεταν, να βελτίωναν – σαν τη θάλασσα που «γλύφει» τα χαλίκια, τα πετραδάκια και τα διαμορφώνει. Σε αυτή την πολύχρονη μαζική επεξεργασία οφείλεται το αξεπέραστο του δημοτικού τραγουδιού. Αλλά το βασικό του ειδοποιό στοιχείο είναι η αλήθειά του. Ο τραγουδοποιός – τραγουδοποιεί – του δ.τ. δεν κλείστηκε σε κάποια κάμαρα αγωνιζόμενος να γράψει για αισθήματα που εκείνη την ώρα δεν τον συγκλονίζουν, αλλά συγκλονιζόμενος τα εκφράζει.
Από δω ξεκινάει ή αιτιολογείται και η αλήθεια του Δημοτικού τραγουδιού και μέσω αυτών μπορεί κανείς να ερευνήσει την ανθρώπινη συναισθηματική φόρτιση, αντιλήψεις, συμπεριφορές. Και είναι απαράδεκτο που στα πανηγύρια των χωριών, μουσικά, ας πω, συγκροτήματα κατά κανόνα αντί να παίζουν τα ντόπια δημοτικά τραγούδια τονθορίζουν κάποια «αστικά» και από αυτά τα πιο ευτελή… Στο Δημοτικο τραγούδι περιλαμβάνεται και αυτό της τάβλας και το κλέφτικο, το ριζίτικο που υμνεί την παλικαριά, την αγάπη για την πατρίδα, την Ελευθερία και τη θυσία υπέρ αυτών.
Να ένα κέρδος από την επιστροφή στις ρίζες, στην παράδοση που προσπορίζονται προπαντός οι νέοι.
Οι αγροτικές κοινωνίες και για να επιβιώσουν αναπτύξανε, παγιώσανε ορισμένες αντιλήψεις, αρχές, συμπεριφορές, όπως π.χ. την αλληλοβοήθεια, αλληλεγγύη, τη συνεργασία, την οικειότητα, την ειλικρίνεια και αλήθεια –όσοι δεν τις τηρούσαν εύκολα διαπιστώνονταν, απομονώνονταν, ήντουσαν ξένο σώμα, απόβλητοι από την τοπική κοινωνία… Σήμερα που στις πολύκοσμες πόλεις τα κύρια χαρακτηριστικά είναι η αποξένωση (αλλοτρίωση), το «κλείσιμο στον εαυτούλη μου», η μέθεξη με τις αρχές αυτές, ή η ενεργοποίησή τους μπορεί και πρέπει – με κατάλληλες δραστηριότητες – να συντελεστεί με υποκείμενα τους παραθεριστές ανεξάρτητα ηλικίας προς όφελος των ιδίων και ολόκληρης της κοινωνίας.
Και για τούτο είμαι υπέρ του παραθερισμού στις αγροτικές, ιδιαίτερες πατρίδας, «αναβάπτισή μας» στην παράδοση – που «κραυγαλέος» και αποτελεσματικός εκφραστής της είναι τα δημοτικά τραγούδια, η μουσική, οι χοροί.
Κλείνω με μία πρόταση – θέμα που τα θεωρώ σοβαρά: Όλες οι ιδιαίτερες, μικρές πατρίδες έχουν γεννήσει και προσωπικότητες των γραμμάτων, των καλών τεχνών, ποικίλων άλλων δραστηριοτήτων που έχουν συμβάλει αποφασιστικά στο «κοινό καλό». Και επιβάλλεται στη διάρκεια του θέρους και των διακοπών να διοργανώνονται σε αυτές, ας τις πω, τιμητικές εκδηλώσεις, να γνωστοποιείται το έργο και η προσφορά τους που πιστεύω πως επενεργεί ως παράδειγμα προβληματισμού, μίμησης, προπαντός για τους νέους.