Η εικόνα της μαζικής συγκέντρωσης στη Σύρο, στις 22 Ιουλίου, με αφορμή την άφιξη του ισραηλινού κρουαζιερόπλοιου CROWN IRIS, μπορεί να μοιάζει σε κάποιους με μια ακόμη διαμαρτυρία υπέρ της Παλαιστίνης. Ήταν όμως κάτι βαθύτερο: μια έκρηξη πολιτικής αγωνίας, ένα σύμβολο ηθικής αφύπνισης – ή, για άλλους, ένα επικίνδυνο βήμα προς τη λογική της συλλογικής ενοχής.
Σε μια εποχή που η λέξη «γενοκτονία» επιστρέφει στον δημόσιο διάλογο όχι ως ιστορική μνήμη αλλά ως πολιτική πραγματικότητα, η ερώτηση επανέρχεται αμείλικτη: Ποιος φέρει ευθύνη όταν διαπράττονται εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας; Μόνο οι κυβερνήσεις; Ή και οι σιωπηλοί πολίτες τους;
Πολλοί συμμετέχοντες στη συγκέντρωση υποστήριξαν ότι το Ισραήλ δεν είναι απλώς μια χώρα σε πόλεμο, αλλά ένα κράτος που διαπράττει γενοκτονία. Στο σκεπτικό τους, η σιωπή των πολιτών δεν είναι αθωότητα – είναι συνενοχή. Η Χάνα Άρεντ, στο εμβληματικό της έργο Η κοινοτοπία του κακού, το είχε διατυπώσει ξεκάθαρα: το μεγαλύτερο έγκλημα δεν είναι το φανατικό μίσος, αλλά η αδιάφορη υπακοή. Αυτή η σιωπή, αυτή η «κανονικότητα» που συνεχίζεται ενώ άμαχοι σκοτώνονται, δεν μπορεί να μείνει αναπάντητη.
Εκεί ακριβώς στοχεύουν οι διαδηλωτές: στο να καταστήσουν σαφές ότι η «κανονικότητα» —διακοπές, ταξίδια, τουρισμός— δεν μπορεί να συνυπάρχει αδιατάρακτα με την καθημερινή βία, την πείνα και την εξόντωση που βιώνουν οι Παλαιστίνιοι. Η παρουσία ενός ισραηλινού κρουαζιερόπλοιου δεν είναι απλώς μια τουριστική είδηση· είναι μια πρόκληση για την ηθική μας συνοχή.
Όμως, υπάρχει και η αντίθετη οπτική. Η αντίληψη ότι η στοχοποίηση πολιτών με βάση την εθνικότητα, τη θρησκεία ή την προέλευση θυμίζει επικίνδυνες εποχές. Ότι η μετατροπή των Ισραηλινών πολιτών σε αποδιοπομπαίους τράγους αναβιώνει τη λογική της συλλογικής τιμωρίας, την ίδια που οδήγησε σε μελανές σελίδες της ιστορίας της Ευρώπης – με κορύφωση το Ολοκαύτωμα. «Αν ήταν πράγματι θέμα αρχών», λένε οι επικριτές, «τότε γιατί δεν αποκλείονται τουρίστες από άλλες χώρες με αιματοβαμμένες κυβερνήσεις;»
Το κρίσιμο ζήτημα δεν είναι αν η ισραηλινή κοινωνία φέρει συλλογικά την ενοχή των κυβερνητικών εγκλημάτων, αλλά αν η σιωπή της μπροστά στην γενοκτονία αποτελεί ηθική αποδοχή. Όταν ένας λαός δεν εξεγείρεται για τη μαζική εξόντωση που συμβαίνει λίγα χιλιόμετρα μακριά του, όταν ζει την καθημερινότητά του ατάραχος ενώ οι ένοπλες δυνάμεις του εξοντώνουν παιδιά, τότε δεν είναι ηθικά ουδέτερος.
Και η ουδετερότητα, όπως δείχνει η ιστορία, δεν είναι ποτέ αθώα. Είναι η γκρίζα ζώνη στην οποία μεγαλώνει το έγκλημα.
Η αλήθεια είναι ότι ο διάλογος αυτός δεν έχει εύκολες απαντήσεις. Από τη μία, η ανάγκη για ηθική στάση απέναντι στην αδικία. Από την άλλη, ο φόβος ότι κάθε γενίκευση οδηγεί στον εκφυλισμό της δημοκρατικής σκέψης και της αλληλεγγύης.
Όμως ίσως, πριν κατηγορήσουμε τη διαμαρτυρία στη Σύρο ως αντισημιτική, θα έπρεπε να αναρωτηθούμε: μήπως είναι πιο αντισημιτικό να συγχέουμε τη δίκαιη κριτική στο κράτος του Ισραήλ με το μίσος προς τους Εβραίους; Και μήπως είναι πιο ανθρώπινο να υπενθυμίζουμε, με κάθε τρόπο, πως το «ποτέ ξανά» δεν μπορεί να ισχύει μόνο για το παρελθόν, αλλά πρέπει να ισχύει και για το παρόν;
Γιατί σε έναν κόσμο γεμάτο ουδέτερους παρατηρητές, η σιωπή είναι πάντα με το μέρος του ισχυρού.
Δεν μπορούν όλοι να πληρώσουν. Και το σεβόμαστε.
Αν βρίσκεσαι σε δύσκολη οικονομική κατάσταση, συνέχισε να μας διαβάζεις δωρεάν. Η ενημέρωση πρέπει να παραμένει προσβάσιμη για όλους.
Αν όμως μπορείς, στήριξέ μας σήμερα. Ορίστε δύο καλοί λόγοι για να το κάνεις:
- Η στήριξή σου ενισχύει άμεσα την ποιότητα και την ανεξαρτησία της δημοσιογραφίας μας.
- Κοστίζει λιγότερο από έναν καφέ και η διαδικασία διαρκεί λιγότερο από 1 λεπτό.
Επίλεξε σήμερα να γίνεις συνδρομητής ή δωρητής.
Σας ευχαριστούμε θερμά.
