Η τουριστική ξενάγηση στην «Ελλάδα της Κρίσης», που διαφήμιζε πριν από χρόνια το αμερικανικό ταξιδιωτικό γραφείο Contex Travel, μπορεί να ξάφνιασε αρκετούς αλλά αποτελεί συνηθισμένη πρακτική ήδη από τη Βικτωριανή Αγγλία. Πάντα όμως ήταν συνυφασμένη με την απόλυτη εξαθλίωση ενός λαού.
Στα μέσα της δεκαετίας του ’90 ο Τζάρβις Κόκερ, τραγουδιστής των Pulp, διηγήθηκε μια προσωπική ιστορία. Στο τραγούδι του «Common People – Κοινοί Άνθρωποι» περιγράφει ένα ατελέσφορο φλερτ με μια εύπορη Ελληνίδα φοιτήτρια στο Λονδίνο, η οποία ήθελε να ζήσει όπως οι «κοινοί άνθρωποι». Ήθελε να μάθει πως είναι να μην έχεις πάει σχολείο να ζεις σε ένα μικροσκοπικό διαμέρισμα πάνω από ένα κουρείο και να βλέπεις τις κατσαρίδες να ανεβαίνουν στον τοίχο του δωματίου σου.
Η ιστορία των Pulp θα γίνει θρύλος βάζοντας έως και το BBC στο πειρασμό να εντοπίσει το αντικείμενο του ανολοκλήρωτου έρωτα του Τζάρβις Κόκερ. Ακόμη όμως και οι δαιμόνιοι ρεπόρτερ της βρετανικής ραδιοτηλεόρασης απέτυχαν παταγωδώς. Ίσως γιατί και ο ίδιος ο Κόκερ περισσότερο και από την Ελληνίδα ενδιαφερόταν για… τους κοινούς ανθρώπους. Πραγματοποιώντας τα πρώτα του «πολιτικά» βήματα στη μουσική σκηνή του Λονδίνου συνειδητοποιεί ότι η φοιτήτρια επιδιδόταν σε αυτό που οι πρόγονοί του αποκαλούσαν slumming – τον ταξικό τουρισμό.
Το slumming έχει τις ρίζες τους στην Βικτωριανή Αγγλία. Τα τέκνα της νεαρής αλλά ακμάζουσας τότε αστικής τάξης πετούσαν, προς στιγμήν, τους πολυτελείς μανδύες τους και συγχρωτίζονταν με τον «όχλο» στις φτωχότερες γειτονιές του Λονδίνου. Οι ταξικές εξερευνήσεις είχαν τέτοια επιτυχία ώστε κυκλοφόρησαν και οι πρώτοι τουριστικοί οδηγοί, όπως ο Μπεντέκερ, με οδηγίες για τις κακόφημες περιοχές της πόλης. Ανάμεσα, μάλιστα, στους γνωστότερους ταξικούς τουρίστες, η ιστορία θα καταγράψει τον μετέπειτα πρωθυπουργό Λόιντ Τζορτ ενώ σύμφωνα με ορισμένους ιστορικούς «slummer» ήταν και ο περίφημος Τζακ ο Αντεροβγάλτης.
Εξαθλίωση με ημιδιατροφή
Ο Ταξικός τουρισμός θα λάβει νέες διαστάσεις την τελευταία δεκαετία καθώς δεκάδες ταξιδιωτικά γραφεία σε ολόκληρο τον κόσμο σχεδιάζουν εκδρομές και περιπάτους στις πιο εξαθλιωμένες γειτονιές του πλανήτη. «Ζήστε μια αξέχαστη εμπειρία στις παραγκουπόλεις της Βομβάης» θυμάμαι να γράφει πριν από μερικά χρόνια μια διαφήμιση στο περιοδικό Time Out Mumbai, στην Ινδία. Άλλα ταξιδιωτικά πρακτορεία ανέλαβαν να με ξεναγήσουν στις φαβέλες του Ρίο Ντε Τζανέιρο ενώ αντίστοιχα «πακέτα» σε φέρνουν στα χαμόσπιτα του Γιοχάνεσμπουργκ και της πόλης του Μεξικού.
Με τον ίδιο τρόπο που οι Άγγλοι ευγενείς περιεργάζονταν τα ανθρώπινα απόβλητα της πρώτης βιομηχανικής επανάστασης, σήμερα επισκεπτόμαστε τα θύματα της παγκοσμιοποίησης και των νεοφιλελεύθερων δογμάτων του ΔΝΤ και της Παγκόσμιας Τράπεζας.
Η περίπτωση του αμερικανικού πρακτορείου Context, βέβαια, είναι ελαφρώς πιο σύνθετη καθώς οι ξεναγοί (ανάμεσα στους οποίους, μαθαίνουμε, βρίσκεται και ένας οικονομολόγος) δεν ενδιαφέρονται μόνο για την εξαθλίωση αλλά και για άλλες πτυχές της κρίσης. Το πέρασμα από την πλατεία Συντάγματος είναι μια πρώτης τάξεως ευκαιρία να συζητηθεί το φαινόμενο των «αγανακτισμένων» ενώ ο επισκέπτης θα πληροφορηθεί επίσης για τις παλαιότερες πτωχεύσεις της χώρας με ένα πέρασμα από την παλαιά βουλή.
Το πακέτο θυμίζει αρκετά αντίστοιχες ξεναγήσεις στην Ανατολική Ευρώπη όπου ο τουρίστας μπορεί να περπατήσει στους δρόμους που ξεκίνησε η Άνοιξη της Πράγας, να δει τα απομεινάρια του κομμουνιστικού καθεστώτος στη Σόφια ή να γνωρίσει τη ζωή και το αιματηρό έργο του Πολ Ποτ στην Πνομ Πενχ της Καμπότζης.
Εδώ όμως υπάρχει μια μικρή διαφορά. Τόσο στην περίπτωση του ταξικού όσο και του ιστορικού τουρισμού η ξενάγηση αφορά μια στιγμή του παρελθόντος ή μια παγιωμένη κατάσταση μέσα στην κοινωνία. Για πρώτη φορά στην Ελλάδα, όμως, ο τουρίστας μπορεί να παρακολουθήσει την εξέλιξη μιας κρίσης σε πραγματικό χρόνο. Η φαινομενική εξάρτηση από την επόμενη δόση των δανείων, η άνοδος του φασισμού, οι αυτοκτονίες και η κατάργηση των δημοκρατικών θεσμών εκτυλίσσονται μπροστά στα μάτια του.
Η Ελλάδα, από πειραματικό εργαστήριο των νεοφιλελεύθερων συνταγών αντιμετώπισης μιας κρίσης, μετατρέπεται σταδιακά σε ένα είδος ζωολογικού κήπου ή ακόμη καλύτερα ένα Big Brother με πρωταγωνιστές τα θύματα της κρίσης.
Ίσως τελικά το Common People των Pulp να μην μπορεί πλέον να περιγράψει την Ελλάδα του 2013. Η κοπέλα του Τζάρβις Κόκερ, από εύπορη παρατηρητής των «κοινών ανθρώπων» της Αγγλίας έχει μετατραπεί πιθανότατα σε αντικείμενο παρατήρησης. Ολόκληρη η χώρα θυμίζει περισσότερο την ταινία Truman Show με τον Τζιμ Κάρει. Όλοι γνωρίζουν ότι ο πρωταγωνιστής ζει σε ένα τεράστιο στούντιο αλλά τον αφήνουν να πιστεύει ότι είναι κυρίαρχος της ζωής του. Όλοι εκτός από τον ίδιο.
Ακούστε
Common People, Pulp
H ψευδαίσθηση της εύπορης Ελλάδας απέναντι στην ήδη τσακισμένη από το νεοφιλελευθερισμό Αγγλία του Τζάρβις Κόκερ.
Δείτε
Ζωντανή Μετάδοση: The Truman Show (1998)
Ο Τζιμ Κάρει σε ρόλο τηλεοπτικού πειραματόζωου .Για ορισμένους η εύπεπτη εκδοχή της Ουτοπίας του Τόμας Μορ
Διαβάστε
Planet of Slums (2006), εκδ. Verso
O Μάικ Ντέιβις στην αξεπέραστη ανάλυσή του για έναν πλανήτη που βυθίζεται στην απόγνωση και ωθεί δισεκατομμύρια κατοίκους του στην εξαθλίωση των παραγκουπόλεων.
Άρης Χατζηστεφάνου
Εφημερίδα των Συντακτών – Φεβρουάριος 2013
[vimeo url=”https://vimeo.com/27934160″]