Της Eleanor Morgan | Ευτυχώς, η κατανόηση και ευαισθητοποίησή μας για το θέμα της κατάθλιψης έχει εξελιχθεί κατά ένα τρόπο πέρα από την παλαιομοδίτικη «Σύνελθε!» αντιμετώπιση του περίγυρου. Σήμερα, οι περισσότεροι γνωρίζουν ότι πρόκειται για μια πολύπλευρη, μεταλλασσόμενη και συχνά εξουθενωτική κατάσταση που ξεπερνά τη φυλή, το φύλο και το θρήσκευμα. Ωστόσο ακόμα δεν γνωρίζουμε ακριβώς τους λόγους που κάποιοι γίνονται καταθλιπτικοί και άλλοι όχι.
Ξέρουμε ότι κάποιοι μπορεί να έχουν γενετική προδιάθεση για κατάθλιψη και διαταραχές του άγχους. Επίσης γνωρίζουμε ότι συγκεκριμένα γεγονότα στη ζωή ίσως προκαλούν καταθλιπτικά επεισόδια σε εκείνους, οι οποίοι στο παρελθόν ήταν κυριολεκτικά η προσωποποίηση της ψυχικής υγείας. Αλλά μέχρι τώρα, δεν έχουμε καταφέρει να ταυτοποιήσουμε ένα, συγκεκριμένο παράγοντα-καταλύτη. Ωστόσο, νέα έρευνα δείχνει ότι σε κάποιους ανθρώπους, η κατάθλιψη μπορεί να προκαλείται από κάτι όπως είναι μια αλλεργική αντίδραση. Μια αντίδραση σε φλεγμονή, δηλαδή ένα προϊόν του σώματος και όχι του μυαλού.
Ο George Slavich, κλινικός ψυχολόγος στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια, στο Λος Άντζελες, είναι ένας από τους ολοένα περισσότερους επιστήμονες οι οποίοι πιστεύουν ότι πρέπει να ψάξουμε τη φυσιολογία μας για να καταλάβουμε καλύτερα την κατάθλιψη, που ίσως δεν σχετίζεται απολύτως με το μυαλό μας. «Δεν το αντιμετωπίζω καν σαν ψυχιατρική κατάσταση πλέον» είπε στη Guardian. «Έχει να κάνει με την ψυχολογία, αλλά συσχετίζεται αναλόγως με τη βιολογία και τη σωματική υγεία».
Η επιστημονική θέση του είναι απλή: όλοι αισθάνονται χάλια όταν είναι άρρωστοι. Αυτή η βαρεμάρα που νιώθουμε όταν δεν είμαστε καλά- νωθρότητα, έλλειψη ενθουσιασμού, ταραγμένος ύπνος, διάθεση για κλάμα-είναι γνωστή στους ψυχολόγους ως «νοσοθυμική συμπεριφορά». Τα σώματά μας είναι πολύ έξυπνα. Συμπεριφέρονται με αυτό τον τρόπο έτσι ώστε να σταματήσουμε, να μείνουμε ακίνητοι και να αφήσουμε το σύστημά μας να πολεμήσει οποιαδήποτε φλεγμονή μας έστειλε στον καναπέ.
Αυτού του είδους οι συναισθηματικές απαντήσεις είναι όμως χαρακτηριστικές και της κατάθλιψης. Οπότε οι επιστήμονες ρωτούν: εφόσον οι ασθενείς νιώθουν και συμπεριφέρονται όπως πολλοί άνθρωποι με κατάθλιψη, μήπως αυτά συνδέονται με κάποιο τρόπο;
Βασικά, ναι. Όλα έχουν σχέση με τη φλεγμονή, εκείνη την έξυπνη κόκκινη σειρήνα που έχουμε στο ανοσοποιητικό μας σύστημα, η οποία επιτρέπει στο σώμα να ξέρει ότι κάτι πάει λάθος και χρειάζεται να διορθωθεί. Τη φλεγμονή την προκαλούν πρωτεϊνες που ονομάζονται κυτοκίνες και κυριολεκτικά πατούν το κουμπάκι της «ασθένειας», δηλαδή μας κάνουν λυπημένους και νωθρούς.
Οι κυτοκίνες εκτοξεύονται στη διάρκεια καταθλιπτικών επεισοδίων και σε εκείνους με διπολική διαταραχή αναστέλλουν την υποχώρηση των συμπτωμάτων. Το γεγονός ότι «φυσιολογικοί» υγιείς άνθρωποι μπορούν να γίνουν προσωρινά αγχώδεις ή καταθλιπτικοί λίγο μετά τη χορήγηση σε αυτούς εμβολίου με ιό που προκαλεί φλεγμονή- όπως ο τύφος- δανείζει περαιτέρω αξιοπιστία στη θεωρία. Υπάρχουν κι εκείνοι οι οποίοι πιστεύουν ότι θα έπρεπε να αλλάξουμε την κατηγορία στην οποία είναι η κατάθλιψη και να την κατατάξουμε στις μεταδοτικές ασθένειες.
Σε κάποιον όπως εγώ που έχω βιώσει δυο μεγάλα, εξουθενωτικά επεισόδια κατάθλιψης τα οποία ήταν άμεσα συνδεδεμένα με ασθένεια, χειρουργική επέμβαση και οδυνηρή ανάρρωση, φαίνεται λογικό. Όταν ανάρρωνα από επέμβαση στο έντερο πριν από δυο χρόνια, η σωματική και ψυχολογική δυσφορία που ένιωθα έγιναν ένα πράγμα. Ο πόνος γύρω από τα ράμματά μου είχε την ίδια απόχρωση όπως η σιωπηλή, ομιχλώδης κραυγή της ανυπαρξίας και του ιλίγγου μέσα στο κεφάλι μου.
Όντας σωματικά ανίκανη να κάνω πολλά, με την πάροδο του χρόνου, αυτό οδήγησε σε μια σχεδόν ολοκληρωτική αδυναμία να λειτουργήσω νοητικά και να κάνω οτιδήποτε άλλο από το να παρακολουθώ μετά μανίας τις επαναλήψεις από Τα Φιλαράκια και να ροκανίζω κρακεράκια. Οι σκέψεις μου κόλλησαν σε παγίδες τύπου: Δεν πρόκειται να βγεις ποτέ από αυτό και Δεν έχει γαμηθεί μόνο το σώμα σου τώρα- αλλά και το μυαλό σου, και χρειάστηκε εντατική γνωσιακή συμπεριφορική θεραπεία σε συνδυασμό με αντικαταθλιπτικά για να βγω από αυτό και τις δυο φορές. Όταν τα πράγματα δυσκολεύουν τώρα, όλα κρέμονται από μια κλωστή, ο φόβος είναι μια υπενθύμιση ότι όταν είμαι άρρωστη, έχω διπλό αγώνα να δώσω.
Από τη μια πλευρά, η θεωρία που συνδέει τη σωματική νόσο και την κατάθλιψη είναι ενθαρρυντική. Η CarminePariante, ψυχίατρος στο KingsCollege την οποία επικαλείται στο άρθρο του ο Guardian, λέει ότι είμαστε περίπου 5-10 χρόνια μακριά από την ανακάλυψη της αιματολογικής εξέτασης που μπορεί να μετρήσει τα επίπεδα της φλεγμονής στους καταθλιπτικούς. Εάν η εκτίμηση της Pariante και η θεωρία για την κατάθλιψη- φλεγμονή είναι σωστές, θα μπορούσαμε να είμαστε μόλις πέντε χρόνια από την ανακάλυψη της κατάλληλης «θεραπείας» για την κατάθλιψη.
Αλλά εάν η θεωρία κερδίσει μεγαλύτερη βαρύτητα, είναι πιθανό ότι θα μπορούσε να έχει αρνητικές συνέπειες. Όπως επισημαίνει ο NickHaslam, καθηγητής ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο της Μελβούρνης, ίσως είναι λάθος να πιστεύουμε ότι η καλύτερη κατανόηση της ψυχικής νόσου θα οδηγήσει αυτομάτως σε «κοινωνική πρόοδο». Πιστεύοντας ότι ο ψυχικά ασθενής έχει βαθιά ριζωμένο, σωματικό ελάττωμα «μπορεί να οδηγηθούμε στο να τον βλέπουμε ως απρόβλεπτο, ανίατο και κατηγορηματικά διαφορετικό από εμάς τους υπόλοιπους». Οπότε, εάν μεταθέσουμε την ευθύνη από το μυαλό στο σώμα, θα αποδυναμωθεί το στίγμα που συνοδεύει τους ψυχικά ασθενείς; Ίσως ναι. Ας ελπίσουμε πως ναι. Αλλά ακόμα κι αν υπάρχει μεγαλύτερη ευαισθητοποίηση σήμερα που η κατάθλιψη είναι συνέπεια μιας «χημικής ανισορροπίας» στον εγκέφαλο-δηλαδή ένα σωματικό πρόβλημα-μελέτες δείχνουν πως δεν υπάρχει αποδυνάμωση του στίγματος που συνδέεται με τους ψυχικά νοσούντες.
Και το στίγμα είναι σημαντικό, κυρίως επειδή έχει βοηθήσει να δημιουργηθεί ένα σύστημα φροντίδας των ψυχικά ασθενών στη σύγχρονη εποχή. Με θέματα όπως το ότιπερισσότερα παιδιά νοσηλεύονται για αυτοτραυματισμό από ποτέ και γνωρίζοντας ότι οι γιατροί μας εξακολουθούν να έχουν απαρχαιωμένα συστήματα «προειδοποιητικών σημάτων» για την αναγνώριση της ανορεξίας στα αγόρια, ίσως υπάρχει η αίσθηση ότι παραμένουμε κολλημένοι στο Μεσαίωνα. Ούτε και η γλώσσα που χρησιμοποιούμε για την ψυχική υγεία φαίνεται να είναι η σωστή. Σκεφτείτε τη φράση «νευρικός κλονισμός», ένα ζευγάρι λέξεων που και οι δυο φαίνονται υπερβολικές και απλουστευτικές για να περιγράψουν μια εξελισσόμενη διαταραχή, στα μυριάδες συμπτώματα της οποίας περιλαμβάνονται η αϋπνία, το άγχος, ο πανικός, η έντονη εντερική δυσφορία, η απώλεια βάρους, η πλήρης έλλειψη λίμπιντο και τα σωματικά ρίγη.
Κι ενώ υπάρχουν σίγουρα πολλές άλλες σωματικές αιτίες για την εμφάνιση φλεγμονής που στηρίζουν τη θεωρία-η παχυσαρκία (περίσσεια σωματικού λίπους, κυρίως γύρω από την κοιλιά, φιλοξενεί τεράστιες ποσότητες κυτοκινών) είναι μια από αυτές- θα ήταν αφελές να υπονοήσουμε ότι όλα τα είδη κατάθλιψης είναι παρενέργεια σωματικής ασθένειας. Για πολλούς από εμάς, η κάθε μέρα είναι πρακτικά παγιδευμένη με απελπισία. Θα μπορούσε κανείς να ισχυριστεί ότι έχουμε χρόνια φλεγμονή. Ωστόσο, τουλάχιστον αυτή η νέα έρευνα από ανθρώπους όπως ο Slavich ανοίγουν τη συζήτηση και αποκαλύπτουν την πολυπλοκότητα της ψυχικής νόσου. Και εάν η συνειδητοποίηση ότι βασικά ο οποιοσδήποτε μπορεί να είναι ψυχικά ασθενής δεν ευαισθητοποιήσει τους ανθρώπους περισσότερο με τα ψυχικά νοσήματα, υπάρχει κάτι άλλο που να μπορεί να το κάνει;