Το νέο κύμα προσφύγων στην Ελλάδα έχει δημιουργήσει συνθήκες ανθρωπιστικής κρίσης και αποτελεί άμεση απειλή για την Ευρωπαϊκή Ένωση. Σε συνδυασμό με την ατελείωτη κρίση της ευρωζώνης και το δημοψήφισμα για το Brexit, το προσφυγικό μπορεί να καταλήξει σε υπαρξιακή κρίση για την ΕΕ το 2016. Απαιτείται ηγεσία με όραμα, η οποία επί του παρόντος σπανίζει.
Σύμφωνα με την Ύπατη Αρμοστεία του Ο.Η.Ε. για τους Πρόσφυγες, το 2014 η Συρία ήταν η κύρια πηγή προσφυγικών ροών ανά τον κόσμο, και το 95% των Σύρων προσφύγων βρίσκονταν σε γειτονικές χώρες. Η Τουρκία φιλοξενούσε τον μεγαλύτερο αριθμό, περίπου 1,6 εκατομμύρια. Αξίζει να σημειωθεί ότι αναπτυσσόμενες χώρες υποδέχτηκαν το 86% των προσφύγων παγκοσμίως το 2014. Οι φτωχοί αποδείχθηκαν πιο φιλεύσπλαχνοι και γενναιόδωροι από τους πλούσιους για άλλη μια φορά.
Το 2015 η Ελλάδα έγινε το κύριο σημείο εισόδου στην ΕΕ των προσφύγων και των μεταναστών από την Τουρκία. Υπολογίζεται ότι 850.000 άνθρωποι επιχείρησαν την επικίνδυνη διάβαση του Αιγαίου. Τον Ιανουάριο και τον Φεβρουάριο του 2016 είχαν ήδη φτάσει πάνω από 120.000 – πολύ περισσότεροι από ότι την ίδια περίοδο πέρυσι. Με το ρυθμό αυτό, θα υπάρξουν εκατομμύρια άνδρες, γυναίκες και παιδιά που θα ρισκάρουν τη ζωή τους σε πρόχειρες φουσκωτές βάρκες ανάμεσα στην Τουρκία και την Ελλάδα το 2016. Έως και 90% είναι πιθανό να προέρχονται από τη Συρία, το Αφγανιστάν και το Ιράκ.
Δεν πρόκειται για οικονομικούς μετανάστες. Το νέο κύμα των προσφύγων και μεταναστών στην Ευρώπη, χωρίς καμία αμφιβολία, είναι άμεσο αποτέλεσμα της καταστροφής των τριών χωρών σε μεγάλο βαθμό λόγω της δυτικής επέμβασης κατά τη διάρκεια των τριών τελευταίων δεκαετιών.
Στο σημείο αυτό απαιτείται ψύχραιμη θεώρηση των πραγμάτων. Η ΕΕ έχει τη μεγαλύτερη οικονομία στον κόσμο, με το ΑΕΠ της να φτάνει τα 18,5 τρις δολάρια το 2014. Ο συνολικός πληθυσμός της υπερβαίνει τα 500 εκατομμύρια. Μερικά εκατομμύρια απελπισμένοι άνθρωποι δύσκολα θα ανέτρεπαν τη συνολική ισορροπία, ειδικά καθώς οι μετανάστες είναι συνήθως νέοι και συχνά καλά μορφωμένοι. Λαμβάνοντας υπόψη την ηθική υποχρέωση της Ευρώπης προς τους Σύρους και Ιρακινούς, οι χώρες των οποίων καταστράφηκαν εν μέρει με ευρωπαϊκή συνενοχή, μια ορθολογική και ανθρωπιστική προσέγγιση από την πλευρά της ΕΕ θα συνεπάγονταν ασφαλή διέλευση, ανθρωπιστική βοήθεια, αναλογική κατανομή σε ολόκληρη την επικράτειά της και βοήθεια στην ενσωμάτωση.
Τίποτα από αυτά δεν έχει συμβεί, επειδή η πραγματικότητα της ΕΕ είναι πολύ διαφορετική από την εικόνα που επιθυμεί να καλλιεργήσει η ίδια για τον εαυτό της. Η πολιτική της ισχύος, ο εθνικισμός, ακόμα και ο ρατσισμός έχουν πάρει το πάνω χέρι.
Για μεγάλο χρονικό διάστημα η ΕΕ αντιμετώπιζε την Τουρκία, το Λίβανο και άλλες γειτονικές χώρες ως τα εξωτερικά της σύνορα, δηλαδή μια βολική αποθήκη για τις ανθρώπινες ψυχές που εγκαταλείπουν τη Συρία. Τα πράγματα άρχισαν να αλλάζουν το 2015-16, καθώς η ρωσική επέμβαση στη Συρία πυροδότησε νέες βιαιότητες. Η Τουρκία, με στόχο να συντρίψει το Κουρδικό κίνημα ανεξαρτησίας, αναζήτησε μια «υγειονομική ζώνη» κατά μήκος των συριακών της συνόρων.
Η έκρηξη των προσφυγικών ροών στο Αιγαίο προσέφερε στην Τουρκία μία χρήσιμη επιπλέον πίεση στη Δύση για να δεχτεί τους τουρκικούς στόχους. Αντιμέτωπη με την πρόκληση, η ΕΕ απέτυχε να δώσει μια συνεκτική απάντηση και βρέθηκε σε σύγχυση.
Κάποιες βόρειες χώρες, συμπεριλαμβανομένης της Γερμανίας, της Σουηδίας και της Δανίας, προς τιμήν τους, υποδέχτηκαν αρχικά σημαντικό αριθμό προσφύγων. Άλλα ισχυρά έθνη, συμπεριλαμβανομένης της Γαλλίας και του Ηνωμένου Βασιλείου, τήρησαν σιγή ιχθύος. Ωστόσο, καθώς ο αριθμός των προσφύγων και μεταναστών άρχισε να διογκώνεται, δημιουργήθηκε πίεση από την άκρα Δεξιά και λόγω της ισλαμοφοβίας, η οποία πλέον γίνεται αισθητή ακόμη και από την καγκελάριο Μέρκελ στη Γερμανία.
Από τις αρχές του 2016, η πολιτική προς τους πρόσφυγες έχει αλλάξει αισθητά στην ΕΕ. Στα μέσα Φεβρουαρίου, η λεγόμενη ομάδα του Βίσεγκραντ (Πολωνία, Δημοκρατία της Τσεχίας, Σλοβακία και Ουγγαρία) στην ουσία έκλεισε τα σύνορα στους πρόσφυγες. Λίγο αργότερα, η Αυστρία πραγματοποίησε σύνοδο κορυφής των χωρών των Δυτικών Βαλκανίων (όλων εκτός από την Ελλάδα) που αποφάσισε, επίσης, να περιορίσει τις εισροές προσφύγων. Τα σύνορα της Ελλάδα ουσιαστικά έχουν σφραγιστεί, μετατρέποντας τη χώρα σε αποθήκη για τους πρόσφυγες που έρχονται από την Τουρκία. Είναι, βέβαια, εξαιρετικά απίθανο οι μικρές χώρες της Ε.Ε. να είχαν λάβει μια τόσο βαρύνουσα απόφαση όπως ο περιορισμός των εισροών των προσφύγων, χωρίς να έχουν τουλάχιστον τη σιωπηρή ανοχή της Γερμανίας.
Το ελληνικό κράτος έχει αναμφίβολα φανεί αναποτελεσματικό στο χειρισμό των προσφυγικών ροών. Μεγάλο μέρος από το βάρος της αναδυόμενης ανθρωπιστικής κρίσης έχει πέσει σε διεθνείς Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις, καθώς και στην ελληνική κοινωνία των πολιτών. Το πρόβλημα είναι ότι οι μεγάλες θαλάσσιες ροές από την Τουρκία μπορεί να συνεχιστούν παρά τα κλειστά σύνορα της Ελλάδας με την υπόλοιπη Ευρώπη. Εάν 150.000 άνθρωποι βρεθούν παγιδευμένοι σε πρόχειρους καταυλισμούς στο επόμενο διάστημα, η κατάσταση στην Ελλάδα θα μπορούσε να γίνει πολύ τεταμένη.
Η ελληνική οικονομία είναι εξαιρετικά καταβεβλημένη μετά από οκτώ χρόνια ύφεσης και έξι χρόνια καταστροφικών πολιτικών λιτότητας. Η ανεργία είναι στο 24%, υπάρχει βαθιά φτώχεια στις αστικές περιοχές, η κοινωνική πρόνοια έχει καταστραφεί και το κράτος δυσλειτουργεί. Η Ελλάδα δεν διαθέτει τους πόρους για να αντιμετωπίσει μεγάλους αριθμούς προσφύγων με ανθρώπινο και αποτελεσματικό τρόπο.
Εάν τα ελληνικά σύνορα παραμείνουν κλειστά και η ΕΕ απλώς παρέχει ανθρωπιστική βοήθεια προς την Ελλάδα για να κρατήσει τους άμοιρους μακριά από την υπόλοιπη Ευρώπη, η λαϊκή αντίδραση στη χώρα θα μπορούσε να γίνει έντονη. Η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ έχει απαξιωθεί σε μεγάλο βαθμό και ο ευρωσκεπτικισμός είναι σε άνοδο. Η πραγματικότητα της ΕΕ έχει αποδειχθεί πολύ διαφορετική από την ευρωπαϊστική ιδεολογία της «ήπιας ισχύος», του πολιτισμού, της καλλιέργειας, κλπ. Υπάρχει ένα συνεχώς διογκούμενο αίτημα σε όλα τα κοινωνικά στρώματα για την διεκδίκηση της κυριαρχίας στη χώρα.
Κατά την προσεχή σύνοδο κορυφής της 7ης Μαρτίου, η ΕΕ θα έχει μία ακόμη ευκαιρία να υιοθετήσει μια ορθολογική και ανθρώπινη πολιτική απέναντι στους πρόσφυγες, εκτονώνοντας με αυτό τον τρόπο την εκκολαπτόμενη κρίση στο εσωτερικό της Ένωσης. Οι οιωνοί δεν είναι καλοί. Η ΕΕ μάλλον οδεύει προς μεγάλη αναταραχή. Σύντομα θα ξέρουμε.
Πρώτη δημοσίευση: The Guardian, 4 Μαρτίου 2016