Η πραγματικότητα στις συλλογικές συμβάσεις εργασίας δείχνει μια αγορά που εξακολουθεί να λειτουργεί με περιορισμένη θεσμική προστασία για τους εργαζόμενους. Σήμερα, μόλις ένας στους πέντε μισθωτούς καλύπτεται από συλλογική σύμβαση, ποσοστό που απέχει δραματικά από τα προ κρίσης επίπεδα. Το 2024 υπογράφηκαν 47 συλλογικές συμβάσεις, αλλά μόνο επτά επεκτάθηκαν ώστε να ισχύουν για όλους τους εργαζομένους των αντίστοιχων κλάδων. Οι υπόλοιπες εφαρμόζονται μόνο σε όσες επιχειρήσεις είναι μέλη των εργοδοτικών οργανώσεων που τις υπέγραψαν, αφήνοντας τη μεγάλη πλειονότητα των μισθωτών εκτός πλαισίου συλλογικής προστασίας.

Η κατάσταση αυτή δεν αποτελεί συγκυριακό φαινόμενο. Όπως επισημαίνουν συνδικαλιστικοί φορείς και θεσμικοί παράγοντες, η υποχώρηση των συλλογικών συμβάσεων αποτελεί μακροχρόνια συνέπεια της νομοθετικής απορρύθμισης που ξεκίνησε το 2012. Από τότε, η κάλυψη που το 2010 άγγιζε το 100% κατέρρευσε στα σημερινά 20%-28%, δημιουργώντας ένα «κενό» που δεν έχει αναπληρωθεί εδώ και περισσότερο από μια δεκαετία.

Στην ετήσια έκθεση του Ινστιτούτου Εργασίας της ΓΣΕΕ για το 2025 αποτυπώνεται ξεκάθαρα το μέγεθος της συρρίκνωσης. Το 2024 υπογράφηκαν μόλις 18 νέες κλαδικές και ομοιοεπαγγελματικές συμβάσεις, ενώ συνολικά βρίσκονταν σε ισχύ 47, καλύπτοντας περίπου 711.500 εργαζόμενους — λιγότερο από το ένα τρίτο των μισθωτών. Ακόμη πιο χαρακτηριστικό είναι ότι από τις 47 συμβάσεις, μόλις οι επτά είναι υποχρεωτικά εκτελεστές για το σύνολο των επιχειρήσεων ενός κλάδου. Το αποτέλεσμα είναι ότι περίπου τέσσερις στους πέντε εργαζόμενους συνεχίζουν να διαμορφώνουν τους όρους εργασίας τους μέσω ατομικών συμφωνιών, σε ένα πλαίσιο που αφήνει ελάχιστα περιθώρια συλλογικής διαπραγμάτευσης.

Τα συνδικάτα ζητούν επανενεργοποίηση του μηχανισμού συλλογικών διαπραγματεύσεων, με ενίσχυση της επεκτασιμότητας, της μετενέργειας και της καθολικότητας των συμβάσεων. Από την πλευρά του, το υπουργείο Εργασίας δηλώνει ότι έχει ξεκινήσει διάλογος με τους κοινωνικούς εταίρους με στόχο τη διαμόρφωση ενός νέου πλαισίου μέχρι το τέλος του 2025 και εφαρμογή από το 2026. Η συζήτηση συνδέεται και με την υποχρέωση της χώρας να προσεγγίσει τον ευρωπαϊκό στόχο, που προβλέπει κάλυψη του 80% των εργαζομένων από συλλογικές συμβάσεις — στόχος που σήμερα μοιάζει πολύ μακρινός.

Στην αρμόδια επιτροπή έχουν υπάρξει ορισμένες συγκλίσεις, κυρίως ως προς το ποσοστό εκπροσώπησης των εργοδοτικών οργανώσεων για την επέκταση μιας σύμβασης και τον ρόλο του ΟΜΕΔ. Ωστόσο, οι διαφωνίες παραμένουν μεγάλες στα ζητήματα μετενέργειας, συρροής συμβάσεων και καθολικής εφαρμογής — ζητήματα που η εργατική πλευρά θεωρεί κρίσιμα, η εργοδοτική πλευρά όμως αντιμετωπίζει με επιφυλακτικότητα.

Η εικόνα των επιχειρησιακών συμβάσεων ενισχύει τον προβληματισμό. Σύμφωνα με την ίδια έκθεση, το 66% των επιχειρησιακών συμφωνιών που υπογράφηκαν το 2024 δεν προέβλεψε καμία μισθολογική αύξηση. Οι αυξήσεις στο υπόλοιπο 34% είναι περιορισμένες και αφορούν περίπου 57.000 εργαζόμενους — ένα μικρό ποσοστό σε σχέση με το συνολικό σύνολο των μισθωτών της χώρας.

Στην πράξη, το ισχύον τοπίο οδηγεί σε μια αγορά εργασίας «δύο ταχυτήτων»: από τη μία, ένα περιορισμένο κομμάτι εργαζομένων που καλύπτονται από συλλογικές συμβάσεις και απολαμβάνουν προβλέψιμους όρους εργασίας· από την άλλη, η μεγάλη πλειονότητα που διαπραγματεύεται ατομικά, συχνά χωρίς διαπραγματευτική ισχύ. Το αποτέλεσμα, όπως το περιγράφουν στελέχη της αγοράς, είναι μια «θεσμική σιωπή» γύρω από τους όρους εργασίας, η οποία έχει αφήσει χώρο για ευελιξία — αλλά και για ανασφάλεια.

Για τους ειδικούς, η πρόκληση των επόμενων ετών είναι ξεκάθαρη: η σταδιακή ανασύνταξη του μηχανισμού συλλογικών διαπραγματεύσεων, με τρόπο που να καλύπτει μεγαλύτερο μέρος του εργατικού δυναμικού και να διαμορφώνει πιο σταθερούς κανόνες στην αγορά. Μόνο έτσι, όπως λένε, μπορεί να υπάρξει ισορροπία ανάμεσα στην αναγκαία ευελιξία των επιχειρήσεων και την προστασία των εργαζομένων.