Την πρωτοχρονιάτικη πίτα της έκοψε, την Κυριακή 11 Φεβρουαρίου, στον Αποκόρωνα, η Ιστορική, Λαογραφική και Αρχαιολογική Εταιρεία Κρήτης (ΙΛΑΕΚ).
Όπως αναφέρει:
Ήταν μια φωτεινή χειμωνιάτικη μέρα και περίπου 90 μέλη και φίλοι της ΙΛΑΕΚ, με αφορμή το κόψιμο της πίτας, ανέβηκαν καταρχάς μέχρι τα Κυριακοσέλια για να επισκεφτούν και να θαυμάσουν το μοναδικό μνημείο του ναού του Αγίου Νικολάου. Ο ναός αυτός αποτελεί το σημαντικότερο βυζαντινό μνημείο της Περιφερειακής Ενότητας Χανίων. Καλύτερη περιήγηση και ξενάγηση στον τόπο δεν μπορούσε να γίνει από αυτήν που πρόσφεραν οι αρχαιολόγοι Μιχάλης και Μαρία Ανδριανάκη.
Ο Μιχάλης μας μετέφερε όλη την εμπειρία και την αγάπη του για το συγκεκριμένο μνημείο, που χρόνια πριν το συντήρησε και το ανέδειξε, ως επικεφαλής της 13ης Εφορείας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων. Η Μαρία, νέα, ικανότατη και ανήσυχη αρχαιολόγος, ολοκληρώνει τη διδακτορική διατριβή της με θέμα ακριβώς τις τοιχογραφίες του Αγίου Νικολάου Κυριακοσελίων. Οι πλούσιες γνώσεις που μετέδωσαν και οι δυο τους έκαναν το ακροατήριο της ΙΛΑΕΚ να νοιώσει πολύ τυχερό.
Σύμφωνα με τους αρχαιολόγους και μελετητές του μνημείου, οι οποίοι μας ξενάγησαν, ο ναός του Αγίου Νικολάου κτίστηκε κατά τον 10o – 11o αι. κάτω από το φρούριο των Κυριακοσελίων. Ανακατασκευάστηκε τον 13ο αι. παίρνοντας την μορφή του σταυροειδούς με τρούλο. Ο εξαιρετικός τοιχογραφικός διάκοσμος συνδέεται με την παρουσία αξιόλογου ζωγράφου που ακολουθεί εικονογραφικά πρότυπα της πρωτεύουσας και αποτελεί ένα από τα αρτιότερα σωζόμενα καλλιτεχνικά προγράμματα των αρχών του 13ου αιώνα.
Στους τέσσερις σχεδόν πλήρεις εικονογραφικούς κύκλους εντάσσονται μοναδικές παραστάσεις που φωτίζουν την ιστορία του νησιού ακριβώς πριν την βενετική κατάκτηση. Ο διάκοσμος αποτυπώνει τις θρησκευτικές, πολιτικές και κοινωνικές αντιλήψεις της προνομιούχας τάξης της περιόδου, ενώ η μελέτη του συνόλου των παραστάσεων παρέχει πολύτιμα ανθρωπολογικά στοιχεία, σημαντικές ψηφίδες για τη διερεύνηση αντιλήψεων που έχουν φτάσει ως τις μέρες μας. Δεν θα ήταν υπερβολή να πούμε ότι η ιδιαιτερότητα της τεχνοτροπίας και των εικονογραφικών επιλογών του ναού καθιστούν το μνημείο ένα από τα σημαντικότερα των αρχών του 13ου αιώνα που σώζονται σε ευρωπαϊκό έδαφος αλλά και στον ευρύτερο χώρο της ανατολικής Μεσογείου.
Επόμενος σταθμός της περιήγησης ήταν το χωριό των Αρμένων, όπου ο Μιχάλης Ανδριανάκης μας οδήγησε και μας ξενάγησε στα αρχαιολογικά μνημεία της περιοχής των Πηγών. Το χωριό, σύμφωνα με τον Μιχάλη Ανδριανάκη, ιδρύθηκε πάνω στα ερείπια ενός σημαντικού βυζαντινού οικισμού και ήδη έχουν αναγνωριστεί τα λείψανα δύο ναών με τοιχογραφίες και ψηφιδωτά δάπεδα.
Ειδικότερα, ο ναός του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου κτίστηκε τον 13ο αι. πάνω στα ερείπια παλαιοχριστιανικής βασιλικής με ψηφιδωτό δάπεδο. Από τον διάκοσμο σώζονται υπολείμματα της εικονογράφησης των συλλειτουργούντων ιεραρχών στην κόγχη του ιερού, της κεφαλής του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου και λίγα τμήματα από διακοσμητικά. Ο ναός μετασκευάστηκε τον 16ο αιώνα.
Η ζωή στους Αρμένους συνεχίστηκε στα βενετσιάνικα χρόνια με χαρακτηριστικά κτίσματα και νερόμυλους. Ο Μ. Ανδριανάκης, μαζί με τους Γ. Λιμαντζάκη και Γ. Καλλιβρετάκη παρουσίασαν τον εξίσου σημαντικό ιστορικό τόπο των Πηγών, όπου το 1822 συγκεντρώθηκαν οι πληρεξούσιοι των κρητικών επαρχιών και ψήφισαν το «Προσωρινόν Πολίτευμα Κρήτης», καθώς οι Αρμένοι είχαν οριστεί έδρα της Προσωρινής Διοίκησης Κρήτης. Στον ίδιο χώρο το 1896 και το 1897 συγκλήθηκε η Επαναστατική Συνέλευση της Μεταπολιτευτικής Επιτροπής για την Αυτονομία της Κρήτης. Σε κοντινό σημείο εκτίθεται αξιόλογο εποπτικό υλικό για την ιστορία του χωριού, με προοπτική να εξελιχθεί σε ιστορικό μουσείο από τους δραστήριους κατοίκους των Αρμένων.
Σήμερα ο παραδοσιακός οικισμός των Αρμένων, πνιγμένος στο πράσινο και τα νερά, γνωρίζει μια ήπια ανάπτυξη. Παρόλα αυτά, έγινε εκτενής συζήτηση για το επίκαιρο και κρίσιμο θέμα της διαχείρισης των πηγών των Αρμένων. Για το πρόβλημα αυτό η ΙΛΑΕΚ είχε εκδώσει σχετικό ψήφισμα τον Οκτώβριο του 2022. Η ΙΛΑΕΚ στηρίζει την κινητοποίηση των κατοίκων ενάντια στην ιδιωτικοποίηση των πηγών των Αρμένων και ελπίζει να βρεθεί λύση από τις τοπικές Αρχές, ώστε η πρόσβαση στο νερό, που είναι δημόσιο αγαθό, να γίνεται ανεμπόδιστα.
Η πολύ ενδιαφέρουσα περιήγηση κατέληξε στο Νιο Χωριό για φαγητό στην ταβέρνα «Ελλάδος Γεύσεις», κόψιμο της πρωτοχρονιάτικης πίτας και συζήτηση. Τυχερή υπήρξε η ψυχίατρος Μαρία Μαρκάκη, στην οποία δωρίσθηκαν εκδόσεις της ΙΛΑΕΚ. Στους παρευρισκόμενους παρουσιάστηκαν οι στόχοι και η δράση της ΙΛΑΕΚ από την πρόεδρο Μαρία Ανδρεαδάκη – Βλαζάκη. Όλοι ευχαρίστησαν θερμά τους εξαίρετους ξεναγούς.
Μετά το πολύ πυκνό πρόγραμμα που πλούτισε τις γνώσεις όλων για την ιστορία του τόπου μας, η ΙΛΑΕΚ ενώνει για μια ακόμη φορά τη φωνή της με τις φωνές των κατοίκων, φορέων και ευαισθητοποιημένων πολιτών, και απευθύνει έκκληση προς τους αρμόδιους φορείς να συνεργαστούν και να συμπράξουν για να επιτύχουν:
1. Τη συντήρηση και πλήρη αποκατάσταση του Αγίου Νικολάου Κυριακοσελίων, μοναδικού βυζαντινού μνημείου για την περιοχή των Χανίων, την Κρήτη και ολόκληρη τη Μεσόγειο.
2. Την ελεύθερη πρόσβαση στον ιστορικό και αρχαιολογικό χώρο των Πηγών των Αρμένων, μακριά από τάσεις ιδιωτικοποίησης του δημόσιου αγαθού του νερού. Επιβάλλεται η απαλλοτρίωση του χώρου από τον Δήμο, για να αναδειχθεί η περιοχή σε φυσικό, ιστορικό και αρχαιολογικό πάρκο. Τοιουτοτρόπως, η πολύτιμη σύζευξη του φυσικού και ανθρωπογενούς περιβάλλοντος θα υλοποιηθεί με τον καλύτερο τρόπο στο χωριό των Αρμένων και θα αποτελεί παράδειγμα προς μίμηση και σε άλλες περιπτώσεις.