Του Γιάννη Αγγελάκη
Τα τελευταία χρόνια η παλιότερη έννοια του μέτρου μεταξύ απόλαυσης και περιορισμού αντικαθιστόταν σταθερά από την ταυτόχρονη συνύπαρξη των δύο άκρων. Κατανάλωσε αυτό που επιθυμείς – η απαγόρευση ενυπάρχει πια μέσα στο προϊόν που καταναλώνεις.
Αυτό που δημιουργεί το πρόβλημα συμπεριλαμβάνει τη λύση: το φάρμακο.
Είναι ένας κόσμος ασφάλειας που διαμορφώνει τις δυνατότητες μιας κατανάλωσης απελευθερωμένης από τις αρνητικές συνέπειες.
Καφές δίχως καφεϊνη, μπύρα δίχως αλκοόλ, κρέας που δεν προέρχεται από κρέας, τσιγάρο δίχως νικοτίνη και χημικές ουσίες, εικονικό σεξ, έρωτας δίχως το ρίσκο του αγγίγματος και της πιθανότητας να πληγωθείς, έξυπνος πόλεμος – πόλεμος δίχως ανθρώπινες απώλειες, εργασία από απόσταση, εργασία δίχως τριβή με τις ιεραρχικές δομές, απελευθερωμένη από τα φυσικά όρια, που έχεις «επιλογή» από πού θα δουλέψεις.
Είναι ένας κόσμος αφαίρεσης των αρνητικών συνεπειών που βελτιώνουν την λειτουργία στον πυρήνα του οποίου βρίσκεται η έννοια της ασφάλειας.
Πριν την πανδημία, ο άνθρωπος ζούσε σ’ έναν κόσμο μίας όλο και πιο υπεύθυνης κατανάλωσης, της θετικής ενέργειας, της υγείας και ευεξίας και της υψηλής παραγωγικότητας, όπου καλούνταν να λαμβάνει υπεύθυνες αποφάσεις με αντίκτυπο.
Η ελεύθερη επιλογή συγκεκριμένων προϊόντων αποτύπωνε την ανάληψη της ευθύνης από το άτομο για την διασφάλιση της υγείας του, ή την επιθυμία του να προστατέψει το περιβάλλον, τη θέλησή του για την επίτευξη του στόχου της ευεξίας και της ανάδειξης του καλύτερου εαυτού. Η επίτευξη αυτών των στόχων αποτελούσε μία πράξη ευθύνης προς τον εαυτό και την κοινωνία.
Το άτομο που καταναλώνει υπεύθυνα είναι ηθικά και πνευματικά ανώτερο σε σχέση με τους υπόλοιπους που παραμένουν ανεύθυνοι, ζουν μέσα στην άγνοια ή αδιαφορούν.
Οι άνθρωποι καλούταν να ευτυχήσουν απελευθερωμένοι από τα βάρη των συνεπειών, επιλέγοντας ως υπεύθυνα άτομο αυτό που είναι αδιαμφισβήτητα για το καλό τους.
Η προβαλλόμενη ουτοπία είναι η δημιουργία μίας πραγματικότητας όπου ο κίνδυνος θα έχει απαλειφθεί ολοκληρωτικά, έτσι ώστε η δίχως όρια – “ελεύθερη”, λ.χ., κατανάλωση να οικουμενοποιεί τις απαγορεύσεις: Μια πραγματική εικονική πραγματικότητα.
Καταναλώστε ελεύθερα / ζήστε απελευθερωμένοι από απόσταση με ασφάλεια. Κάντε την σωστή επιλογή. Επιλέξτε ελεύθερα.
Η μεσολάβηση φυσικοποιείται, γίνεται συστατικό στοιχείο για την επίτευξη ασφάλειας.
Μα επιπλέον, η απόλαυση μπορεί να έρθει μόνο υπό συγκεκριμένες συνθήκες, μέσα από μία διαδικασία αποστείρωσης που επιβάλλεται στον άνθρωπο. Απόλαυσε δίχως συνέπειες. Με απόσταση από τον πόνο. Δίχως συνείδησή του.
Στην ουσία, αυτό που φανερώνει η διαδικασία της απεγνωσμένης – επιστημονικά πραγματωμένης προσπάθειας για έλεγχο των αρνητικών συνεπειών είναι ο φόβος που μεταφράζεται σε απαγόρευση.
Η μανιώδης λ.χ. προσπάθεια για τη διατήρηση της νεότητας δεν είναι τίποτ’ άλλο παρά η αναγνώριση ότι σήμερα το να γερνάς περίπου απαγορεύεται. Ο ηλικιωμένος είναι ο λιγότερο παραγωγικός, ο λιγότερο ικανός να προσαρμόζεται στις διαρκείς αλλαγές της εποχής, ο λιγότερο σωματικά και πνευματικά ικανός να ανταπεξέλθει σε ένα περιβάλλον υψηλού ανταγωνισμού.
Ο φόβος μεταφέρεται από το οικονομικό σύστημα στο άτομο και μετά σ’ ένα επόμενο στάδιο ενσωματώνεται στον ίδιο τον πυρήνα του προϊόντος / στο οποίο επεμβαίνουμε για να το «απελευθερώσουμε» από τις βλαπτικές ουσίες. Το «απελευθερωμένο» προϊόν είναι ανώτερο. Αποδεχόμαστε την ανωτερότητά του και μαθαίνουμε να καταναλώνουμε με ασφάλεια.
Φόβος της ζωής, φόβος του πόνου, φόβος της αγάπης, κοινωνία ρίσκου, ανταγωνισμού, μη ικανότητας δέσμευσης που μετατρέπεται σε μη επιθυμία δέσμευσης.
Το άτομο καλείται να ζήσει δίχως τον κίνδυνο που είναι το κάθετι που μπορεί να οδηγήσει σε μία οποιαδήποτε μείωση της αποδοτικής λειτουργίας του που επειδή μπορεί να επηρεάσει την απόδοσή του είναι βλαπτική για την παραγωγική διαδικασία. Μια βλαπτική λειτουργία που γίνεται εν τέλει παραβατική στο επίπεδο των επιθυμιών.
Οφείλουμε να διασφαλίσουμε ότι θα παραμένουμε υγιείς, ότι θα καταναλώνουμε υπεύθυνα, ότι θα παραμείνουμε νέοι, ότι θα συνεχίσουμε να προσαρμοζόμαστε στις διαρκείς αλλαγές, ότι θα αναζητούμε αδιάκοπα τον καλύτερο εαυτό, γιατί αυτό είναι αναγκαίο για την παραγωγική διαδικασία.
Η ασφάλεια βρισκόταν στον πυρήνα των ζωών μας και πριν την πανδημία.
Η ασφάλεια είναι πρωτίστως οικονομική.
Η μηχανή που δεν ασθαινεί είναι αποδοτική.
Προσπαθούμε να προσεγγίσουμε τη μηχανή.
Αλλά η ζωή δεν είναι μόνο τα προβλήματα που πρέπει ή θέλουμε να λυθούν. Η ζωή είναι πολλές φορές και η διαδρομή μέχρι να φτάσουμε εκεί. Ο σκοπός της ζωής δεν είναι η επίτευξη υψηλής απόδοσης. Είναι μια απερίγραπτη σπατάλη.
Είναι ο αυθορμητισμός μίας ενέργειας που βασίζεται στη συναίσθηση και όχι τόσο στη λογική, η ανθρώπινη επαφή και τριβή που προκύπτει από τη τυχαία γνωριμία με έναν άγνωστο άνθρωπο, που μπορεί να αποφέρει κάποιους χειροπιαστούς καρπούς όμως δεν είναι αναγκαίο να έχει κάποιο αποτέλεσμα. Είναι οι σπουδαίες ανακαλύψεις που προέκυψαν μέσα από λάθη στη διαδικασία, επειδή δε λήφθηκαν οι ορθές αποφάσεις. Είναι η ανάδειξη μίας ιδέας.
Είναι ο πόνος που παράγεται από την απώλεια ενός αγαπημένου ανθρώπου και το τραύμα που παράγει αυτή η απώλεια που χρειάζεται χρόνο για να επουλωθεί. Είναι ο χρόνος που χάνεται στην ονειροβασία ενός που είναι ερωτευμένος – χρόνος μη παραγωγικός – η συνειδητή επιλογή της αδράνειας και της τεμπελιάς, της απραξίας ή και η δράση στα πλαίσια μίας ανορθολογιστικής αντί-δρασης, που μπορεί να μοιάζει και να είναι ενάντια στο κοινά αποδεκτό συμφέρον μας ή και την κοινή λογική, αλλά πάραυτα την επιλέγουμε, εν γνώσει μας ότι η επιλογή μας είναι παράλογη και επειδή δεν είναι προς το συμφέρον μας. Επειδή μπορούμε. Επειδή η επιλογή μας αποτυπώνει την ελευθερία, ακόμα και αν ως επιλογή είναι ξεκάθαρα λανθασμένη.
Η ζωή είναι και ο χαμένος χρόνος.
Κριτήριο της ελευθερίας δεν είναι το να κάνεις την ορθή επιλογή. Η ελευθερία δεν είναι αναγκαστικά ενάντια στην ορθή επιλογή, αλλά δεν είναι μόνο. Και μπορεί να είναι ενάντια.
Η ζωή είναι και το παράλογο. Ακόμα και το παράλογο μίας πανδημίας. Η ζωή δεν είναι αναγκαστικά ή μόνο 2+2=4. Δεν είναι αναγκαστικά ενάντια, όμως δεν είναι μόνο.
Η ζωή, αν και δεν είναι συχνά περίφημη, είναι ζωή, δεν είναι απλώς η εξαγωγή της τετραγωνικής ρίζας.
H πρόοδος για τον Άνθρωπο πολλές φορές προκύπτει από το τυχαίο και το λάθος. Ακόμη και από το κακό. Ακόμα και από την ασθένεια ή απο τυχαίες παράλογες επιδημίες που εμφανίζονται και σκοτώνουν χιλιάδες ανθρώπους. Η επιδημία της χολέρας στο Λονδίνο του 19ου αιώνα οδήγησε στην αναγνώριση της ανάγκης για τη διαμόρφωση ενός αποτελεσματικού συστήματος δημόσιας υγείας.
Η ελευθερία βούλησης είναι και η ελευθερία να έχεις τη λάθος βούληση, να καθυστερεις, να μην είσαι όσο αποδοτικός θα μπορούσες να είσαι, να μην πηγαίνεις από τον πιο γρήγορο δρόμο αλλά από ένα δύσβατο άγνωστο μονοπάτι, που ίσως κρύβει κινδύνους, γιατί μπορείς. Ελευθερία είναι να πηγαίνεις από ένα δύσβατο μονοπάτι γνωρίζοντας ότι εγκυμονεί κινδύνους, παρά του ότι φαντάζει παράλογο.
Ελευθερία είναι να σου επιτρέπεται το λάθος.
Για τον άνθρωπο δεν αρκεί να φτάσει όσο πιο γρήγορα και με ασφάλεια γίνεται στον προορισμό του. Δεν είναι αυτοσκοπός για τον άνθρωπο η αποτελεσματικότητα ή η ολοκλήρωση ενός στόχου ή να φτάσει σε έναν προκαθορισμένο προορισμό από τον πιο γρήγορο και ασφαλές δρόμο. Ο σκοπός δεν είναι να βρει τον «ορθό» δρόμο για να φτάσει στον προορισμό.
Μπορεί να μη γνωρίζει ποιος είναι ο προορισμός, μπορεί να μην βρει ποτέ τον δρόμο.
Εξίσου σημασία με το να φτάσει στον προορισμό, έχει και η διαδρομή μέχρι να φτάσει εκεί. Δίνει νόημα στον προορισμό. Όποιος και αν είναι αυτος. Είναι η γνώση και οι ιστορίες που προκύπτουν μέσω αυτής της διαδρομής.
Σπουδαίες ανακαλύψεις προέκυψαν δίχως να είναι ο στόχος η ανακάλυψή τους. Δεν ήταν ο προορισμός. Δεν υπήρχε κάποια πρόβλεψη γι’ αυτές, δεν ήταν το ζητούμενο.
Το καινούργιο προκύπτει από το τυχαίο. Πολλές φορές είναι ένα λάθος που αρκετά αργότερα αναγνωρίζεται η χρησιμότητά του.
Μέσα στη ζωή – συμβαίνει συχνά – να χάνεις πρώτα τον δρόμο σου για να τον ανακαλύψεις.
Το λάθος, το απρόβλεπτο και το τυχαίο, είναι κυρίαρχα στοιχεία της εξέλιξής του ανθρώπου. Αλλά για τη μηχανή δεν υπάρχει τυχαίο.
Σήμερα, ο άνθρωπος χρειάζεται περισσότερο τις ιστορίες που νοηματοδοτούν από το να φτάσει πιο γρήγορα ή με μεγαλύτερη ασφάλεια σε κάποιο προορισμό.
Χρειάζεται τον χρόνο για να δημιουργήσει τις ιστορίες που θα ερμηνεύσουν επαρκώς τον κόσμο της πανδημίας στο επίκεντρο των οποίων θα βρισκεται ο σύνθετος ελεύθερος άνθρωπος που δεν είναι μηχανή, εξίσου όσο χρειάζεται ένα φάρμακο για την αρρώστια.
Χρειαζόμαστε νέες ιστορίες. Νέα ερμηνευτικά εργαλεία.
Η μηχανή όμως δε χρειάζεται ιστορίες για να συνεχίσει να λειτουργεί.
Σήμερα, η τοποθέτηση της μηχανης απέναντι από τον άνθρωπο και η αποδοχή ότι η λειτουργία της είναι πιο οικονομική και ασφαλής – στη βάση μίας οπτικής σύμφωνα με την οποία ο άνθρωπος είναι μία μηχανή περιορισμένων δυνατοτήτων – αφήνει τον άνθρωπο στο περιθώριο.
Όμως ο άνθρωπος δεν είναι το βάρος το οποίο πρέπει να απελευθερωθούμε για να συνεχιστεί απρόσκοπτα και αποδοτικά η λειτουργία.
Η μηχανή δε δημιουργήθηκε για να διασφαλίζει τη διαρκή ανεπηρέαστη λειτουργία του συστήματος από τις συνέπειες που έχει το ανθρώπινο δράμα. Η μηχανή πρέπει να απελευθερώνει τον άνθρωπο, όχι να τίθεται απέναντι από την επιβίωσή του στα πλαίσια μίας συγκεκριμένης οικονομικής λειτουργίας που έχει όφελος από τον περιορισμό της αξίας του ανθρώπου για την εύρυθμη λειτουργίας της.
Η προστασία από την πανδημία δε χρειάζεται να σηματοδοτεί ταυτόχρονα την περιθωριοποίηση του ανθρώπου.
Η πανδημία οξύνει τις οικονομικές και κοινωνικές αντιθέσεις, δίχως όμως να επιτρέπεται στον επικίνδυνο άνθρωπο να επιφέρει ουσιαστικές αλλαγές στο μοντέλο λειτουργίας πάνω στο οποίο βασίζονται οι ακραίες ανισότητες.
Η ανθρώπινη εργασία που χάνει την αξία της για την παραγωγή κερδών, θα επιφέρει μία περαιτέρω μείωση της δυνατότητάς των πολλών – που δεν είναι πλέον εξίσου αναγκαιοι για την παραγωγική διαδικασία – να επηρεάζουν τις εξελίξεις;
Αν όμως δε λαμβάνεται υπόψη η θέση των πολλών, πώς θα ασκήσουν επιρροή ώστε το μέλλον να είναι ελπιδοφόρο για όλους;
Ποιος θα είναι ο σκοπός του ανθρώπου σε έναν κόσμο που δεν τον έχει εξίσου ανάγκη, στο κέντρο του οποίου δεν είναι ο άνθρωπος και οι ιστορίες του αλλά η μηχανή που λειτουργεί δίχως την ανάγκη μίας ερμηνευτικής ιστορίας που να νοηματοδοτεί;
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ:
- Κορωνοϊός και τεχνολογία, το διπλό κύμα: Ζώντας στην πρώτη πανδημία της εποχής του απελευθερωμένου εαυτού και της εξ αποστάσεως λειτουργίας (1ο μέρος)
- Κορωνοϊός και τεχνολογία (2ο μέρος): Οι θεωρίες που κερδίζουν έδαφος
- Κορωνοϊός και τεχνολογία (3ο μέρος): Στην αναζήτηση ενός ασφαλούς καταφυγίου
- Κορωνοϊός και τεχνολογία (4o μέρος): Φτώχια και πανδημία, δύο φαινόμενα που μοιάζουν
- Κορωνοϊός και τεχνολογία (5ο μέρος): Από τον κορωνοϊό στον ιό της επιτήρησης
- Κορωνοϊός και τεχνολογία (6ο μέρος): Η πανδημία στην εποχή του καπιταλισμού της επιτήρησης και της οικονομίας της προσοχής
- Κορωνοϊός και τεχνολογία (7ο μέρος): Αναζητώντας «νόημα», όλα αυτά που έχουν «πραγματικά σημασία» εν μεσω πανδημίας
- Κορωνοϊός και Τεχνολογία (8ο μέρος): Όταν η πραγματικότητα του κορωνοϊού εντάχθηκε στον όλο αισιοδοξία λόγο της διαφήμισης
- Κορωνοϊός και τεχνολογία (9ο μέρος): Ο ασφαλής ηρωισμός των ηρώων δίχως επιλογή
- Κορωνοϊός και τεχνολογία (10ο μέρος): Οι ήρωες της καθημερινότητας εν μέσω της πανδημίας του κορωνοϊού
- Κορωνοϊός και τεχνολογία (11ο μέρος): Η κερδοφόρα έκρηξη της εργασίας από απόσταση και η αυτοματοποίηση ως μέσο διασφάλισης της δημόσιας υγείας
- Κορωνοϊός και τεχνολογία (12ο μέρος): Η μεγάλη συρρίκνωση της ανάγκης για ανθρώπινη εργασία
- Κορωνοϊός και τεχνολογία (13ο μέρος): Το δίδαγμα της πανδημίας που δεν αναγνωρίστηκε
