Η ανάλυση στηρίζεται στη θεωρία των «εγκλημάτων του λευκού κολάρου» του Edwin Sutherland, που επισημαίνει πως τέτοια εγκλήματα προκύπτουν όταν το κέρδος υπερισχύει της δημόσιας ασφάλειας και του κοινωνικού συμφέροντος, με την κατάχρηση εξουσίας να συγκαλύπτεται από την αδράνεια ή την επιλεκτικότητα των μηχανισμών ελέγχου.

Η έννοια του κρατικο-επιχειρηματικού εγκλήματος, όπως διαμορφώθηκε από τους Ronald Kramer και Raymond Michalowski, αφορά κάθε μορφή συνεργασίας κράτους και επιχειρήσεων –όχι μόνο εταιρικών δομών– και περιλαμβάνει και θεσμούς ή ΜΚΟ. Η τραγωδία των Τεμπών αποκαλύπτει διαχρονικές παθογένειες: πολιτικές επιλογές, σκιώδεις συναλλαγές, υψηλή διαφθορά, αλληλοεπικάλυψη αρμοδιοτήτων, ιδιωτικοποιήσεις χωρίς επαρκή έλεγχο και χρόνια έλλειψη υποδομών και προσωπικού.

Ιδιαίτερα κρίσιμο είναι ότι το πλαίσιο αυτών των παθογενειών έχει τις ρίζες του από τη δεκαετία του 1970, όταν ξεκίνησαν σταδιακά οι ιδιωτικοποιήσεις και η εμπορευματοποίηση των σιδηροδρόμων στην Ελλάδα, με αποτέλεσμα η συνεργασία κράτους και επιχειρηματικών συμφερόντων να παγιωθεί ως κανονικότητα. Μετά τα μνημόνια, το φαινόμενο αυτό έγινε ακόμη πιο ορατό και οξύ, καθώς η πίεση για ιδιωτικοποιήσεις και περικοπές οδήγησε σε ακόμη μεγαλύτερη υποβάθμιση της ασφάλειας και της λειτουργίας του σιδηροδρόμου. Σε αυτό το διαχρονικό περιβάλλον, το αφήγημα του «ανθρώπινου λάθους» αξιοποιείται κάθε φορά ως άλλοθι, αθωώνοντας το ίδιο το κρατικο-επιχειρηματικό σύστημα πάνω στις πλάτες των εργαζομένων και των θυμάτων.

Η έρευνα εντοπίζει, μεταξύ άλλων:

● τη μη ολοκλήρωση έργων ασφαλείας,
● την ελλιπή συντήρηση,
● τις παράνομες κρατικές ενισχύσεις,
● την αδιαφάνεια στα συμβόλαια,
● τη συστηματική πίεση για αύξηση των κερδών εις βάρος της ασφάλειας.

Η ομάδα, πραγματοποιώντας μια εντυπωσιακή αναδρομή στη σχετική βιβλιογραφία και στο φαινόμενο των κρατικο- επιχειρηματικών εγκλημάτων –ως έκφανση της κρατικο-επιχειρηματικής αποικιοκρατίας– εφάρμοσε επιπλέον ποιοτική μεθοδολογία, αξιοποιώντας ημι-δομημένες συνεντεύξεις, ανάλυση επίσημων εγγράφων, πορισμάτων, ευρωπαϊκών κανονισμών και δημοσιογραφικών πηγών.

Κατέγραψε:

● την απουσία σύγχρονων συστημάτων ασφαλείας και τηλεδιοίκησης,
● την υποστελέχωση και την εργασιακή εξουθένωση λόγω ιδιωτικοποιήσεων και μνημονίων,
● την ύπαρξη αφύλακτων διαβάσεων και κακής συντήρησης τροχαίου υλικού,
● την αλληλοεπικάλυψη αρμοδιοτήτων μεταξύ των οργανισμών ΟΣΕ, ΕΡΓΟΣΕ, ΕΔΙΣΥ και ΤΡΑΙΝΟΣΕ,
● τη μετατόπιση προτεραιοτήτων από τη δημόσια ασφάλεια στο επιχειρηματικό όφελος,
● τη διαφθορά, την αδιαφάνεια και την έλλειψη λογοδοσίας.

Συμπερασματικά, η τραγωδία των Τεμπών δεν αποτελεί μεμονωμένο γεγονός, αλλά αποτέλεσμα ενός μεταποικιακού συστήματος που θέτει το επιχειρηματικό κέρδος πάνω από την ανθρώπινη ζωή και ασφάλεια – χαρακτηριστικό κρατικο-επιχειρηματικού εγκλήματος. Τέτοια φαινόμενα δεν περιορίζονται στην Ελλάδα. Σε διεθνές επίπεδο, περιπτώσεις όπως η υπεραλίευση στη Σενεγάλη, τα φαρμακευτικά πειράματα στην Ινδία ή εγκλήματα που σχετίζονται με το ΔΝΤ και τη νεοφιλελεύθερη παγκοσμιοποίηση επιβεβαιώνουν ότι τα κρατικο-επιχειρηματικά εγκλήματα γεννούν τραύματα, απόγνωση και συστηματική φίμωση.

Η έννοια του κρατικο-επιχειρηματικού εγκλήματος, όπως τονίζει ο καθηγητής Στράτος Γεωργούλας, δεν εξαντλείται στη δομική ανάλυση της εξουσίας και της διαφθοράς, αλλά πρέπει να λαμβάνει υπόψη και το βίωμα των θυμάτων. Το τραύμα εκδηλώνεται ως άγχος, αβεβαιότητα, ματαίωση – αλλά και ως αντίσταση στη σιωπή και στις πιέσεις για «ανθεκτικότητα» και γρήγορη προσαρμογή.

Πολλοί επιζώντες της τραγωδίας των Τεμπών αδυνατούν να επιστρέψουν στην καθημερινότητα, καθώς έρχονται αντιμέτωποι με βίαιη γραφειοκρατία και δευτερογενή θυματοποίηση. Η κρατική αδιαφορία και η επιβεβλημένη αφωνία μετατρέπουν το τραύμα σε συλλογικό πένθος και διαρκή απαίτηση για δικαιοσύνη. Η φράση «Δεν την παλεύω άλλο», που ειπώθηκε από την Αλεξάνδρα Τσακίρη, επιζήσασα, κατά την ημερίδα, συμπυκνώνει το συλλογικό τραύμα αλλά και την αντίσταση ενός λαού να συνεχίσει χωρίς δικαιοσύνη, φροντίδα και αλληλεγγύη.

Οι μαρτυρίες όσων βρέθηκαν με τα σώματά τους αντιμέτωποι σε αυτό το κρατικο-επιχειρηματικό έγκλημα συχνά χάνονται ή διαστρεβλώνονται από τους «ειδικούς», που παθολογικοποιούν την εμπειρία τους για να διατηρηθούν τα προνόμια των ενόχων. Ζητούν από τα θύματα να αναλάβουν τη λήθη, ακόμη και στον ίδιο τον θάνατο που βίωσαν και βιώνουν καθημερινά, ακόμη και μέσα από τη γραφειοκρατική βία καταθέσεων και αιτήσεων για ψυχική υποστήριξη.

Τα Τέμπη δεν στέκονται μόνα τους. Την ίδια χρονιά, δεκαοκτώ πρόσφυγες βρέθηκαν νεκροί κοντά στο χωριό Αβαντας του Εβρου, εγκλωβισμένοι στη φωτιά. Στις 14 Ιουνίου 2023 σημειώθηκε το πολύνεκρο ναυάγιο στην Πύλο, με το αλιευτικό Adriana να βυθίζεται, οδηγώντας στον θάνατο εκατοντάδες πρόσφυγες και μετανάστες. Και οι δύο τραγωδίες, όπως και τα Τέμπη, εμπίπτουν στο πλαίσιο του κρατικο-επιχειρηματικού εγκλήματος, με κρατική αδιαφορία, συγκάλυψη και αφωνία.

Ζωές χάνονται, σώματα τσιμεντοποιούνται, η φύση καίγεται, προκειμένου να διασφαλιστεί το κρατικο-επιχειρηματικό όφελος – με νομική ασυλία για τη διαιώνιση της εξουσίας αυτής της ελίτ. Τα κρατικο-επιχειρηματικά εγκλήματα δεν αφήνουν πίσω τους απλώς αριθμούς, αλλά ζωντανές μνήμες, ανοιχτές πληγές και μια κοινωνία που καλείται να επιλέξει:

Θα σταθεί δίπλα στα θύματα, απαιτώντας λογοδοσία και κατάργηση νομικών ασυλιών, ή θα συνηθίσει το έγκλημα και τη βία;

* Επίκουρη καθηγήτρια Κοινωνιολογίας, Πανεπιστήμιο Αιγαίου (Για την Ομάδα του ΕΚΕΜΕ)
** Συγγραφείς της μελέτης του Εργαστηρίου Κριτικής Εγκληματολογικής Μελέτης και Ερευνας: Στράτος Γεωργούλας (καθηγητής, διευθυντής ΕΚΕΜΕ, αντιπρύτανης Διεθνοποίησης, Εξωστρέφειας και Φοιτητικής Μέριμνας, Πανεπιστήμιο Αιγαίου), Νίκος Πασσάς (καθηγητής, Northeastern University), Δημήτρης Παρασκευόπουλος (επίκουρος καθηγητής, Πανεπιστήμιο Αιγαίου), Χρήστος Κουρούτζας (επίκουρος καθηγητής, Πανεπιστήμιο Αιγαίου)