Του Μ. Νταλούκα | Τα Μάταλα, στην αρχή, ήταν γνωστά μόνο σε πολύ λίγους «παράξενους» νεανίες του εξωτερικού, που –από διάφορους λόγους-απογοητευμένοι ή κυνηγημένοι, έφευγαν από τις πατρίδες τους, αναζητώντας την «περιπέτεια» και «το ουσιαστικό νόημα της ζωής», δηλαδή την Αλήθεια. Οι πρώτοι που πήγαν εκεί, και έμειναν στις σπηλιές, ήταν μπήτνικς, γύρω στα 1965. Μετά, το 1967, πηγαίνουν και χίπις.
Τους είχαν προσελκύσει οι σπηλιές, που είχαν λαξέψει στα βράχια της περιοχής, οι προϊστορικοί κάτοικοι του νησιού, στη διάρκεια της Νεολιθικής Εποχής. Οι σπηλιές των Ματάλων, κατά την Ρωμαϊκή Κατοχή, είχαν χρησιμοποιηθεί και σαν τάφοι, αλλά οι χίπις συντονισμένοι με το ανιμιστικό πνεύμα, δεν είδαν τάφους αλλά τα ιδανικά χίπικα σπίτια. Έμεναν εκεί (μικρές παρέες, ζευγάρια, ακόμη και οικογένειες) σαν πρωτόγονοι, χωρίς ανέσεις. Αν και (οι περισσότεροι από τους χίπις) είχαν σπουδαία παιδεία και αξιοζήλευτες γνώσεις, δεν ήθελαν να έχουν καμία επαφή με τον μίζερο, ανιαρό, καταναλωτικό τρόπο ζωής. Έμεναν, τον χειμώνα με παρδαλά, μπήτνικα ή freak ρούχα, μερικοί με προβιές, και το καλοκαίρι ημίγυμνοι (μερικοί μες στις σπηλιές και γυμνοί), επιδιώκοντας να γίνουν Πρωτόπλαστοι, «Children of God» να ενωθούν με την Μητέρα Φύση.
Σε μία φωτογραφία, βλέπουμε νεαρό ζευγάρι σε σπηλιά. Το αγόρι που κρατά την κιθάρα μπορεί να είναι κάποιος αργότερα γνωστός μουσικός.
Η φωτογραφία μας πληροφορεί ότι χρησιμοποιούσαν λάμπες πετρελαίου για να έχουν φως. Άλλες φωτογραφίες δείχνουν καλά γκαζιέρες και τηγάνια και κατσαρόλες. Οι χίπις μαγείρευαν κυρίως ψάρια που ψάρευαν αλλά και τρόφιμα που αγόραζαν από το χωριό. Για να έχουν χρήματα για τις λίγες αυτές αγορές, δούλευαν στα χωράφια του κάμπου.
Οι πολέμιοι
Πρώτος που εξεγείρεται κατά των χίπιδων, είναι ο Μιχαήλ Ι. Βάμβουκας, ο οποίος αν και νέος, σκανδαλίζεται από τα μπικίνι των πανέμορφων κοριτσιών. Τι σκανδάλισε τον Βάμβουκα, ο οποίος αργότερα φθάνει σε υψηλότατα αξιώματα της Κρητικής Πολιτείας; Η ομορφιά. Δεν την άντεξε ο άνθρωπος και αρχίζει και στέλνει επιστολές στην κρητική εφημερίδα ΠΑΤΡΙΣ ζητώντας να απομακρυνθούν οι «χυδαίοι». Σε μία από τις επιστολές αναφέρει ότι έγινε πυρ και μανία όταν ….
«…όταν είδα τα μικρά παιδιά του χωριού ,να ερευνούν με τα αχόρταγα και ερευνητικά τους ματάκια τας νεαράς (με τα μπικίνι)…πόσα άραγε ερωτηματικά εγεννήθησαν εις την ψυχήν των αθώων αυτών υπάρξεων; Πόσοι ψυχικοί τραυματισμοί καθ ην στιγμήν βλέπουν ότι μεγάλοι κυκλοφορούν ασύστολα, ενώ εκείνα παρατηρούνται όταν εν τη παιδική των αφελεία σηκώσουν το φουστανάκι τους» (ΠΑΤΡΙΣ, 14 Αυγ 1965)
Εν κατακλείδι, ο διαμαρτυρόμενος παιδαγωγός, προτείνει να απομακρυνθούν από την Κρήτη οι ανεπιθύμητοι «αλητοτουρίστες». Δυστυχώς για τον Βάμβουκα, η εφημερίδα δεν συμμερίζεται τις απόψεις του (Μπράβο στην Εφημερίδα!) και έτσι ο Βάμβουκας προσπαθεί να ξεσηκώσει τους χωρικούς των Ματάλων. Όμως και οι χωρικοί δεν ξεσηκώνονται διότι δεν ενοχλούνται.
Αλλά ενώ ο Βάμβουκας δεν καταφέρνει να απομακρύνει τους χίπιδες από την Κρήτη, καταφέρνει με ένα περίεργο τρόπο να ενισχύσει το χίπικο κίνημα και να κάνει τα Μάταλα διάσημα σε όλο τον κόσμο. Διότι λέγεται ότι, ο Βάμβουκας εν τη απελπισία του καταφεύγει στον Δεσπότη της περιοχής.
Με «κατάλληλες» περιγραφές τον πείθει ότι κινδυνεύει η Ορθοδοξία. Και ο Άγιος αυτός Άνθρωπος, ο Μητροπολίτης Τιμόθεος (που αργότερα έγινε Αρχιεπίσκοπος Κρήτης) παρασυρμένος, βγάζει εγκύκλιο (Ιούνιο του 1968) με την οποία κηρύσσει ανένδοτο αγώνα κατά των χίπιδων. Η εγκύκλιος αυτή δημοσιεύεται και από εφημερίδες της Αθήνας. Τα νέα έχουν φθάσει και στο εξωτερικό, και ένα περιοδικό, παγκόσμιας κυκλοφορίας, το Life, στέλνει δημοσιογράφο για ρεπορτάζ στα Μάταλα, ώστε να διαπιστωθεί τι συμβαίνει.
Η Παρουσίαση στο περιοδικό Life
Τον Ιούλιο του 1968, το τεύχος του αμερικανικού περιοδικού Life, κυκλοφορεί με εξώφυλλο που έδειχνε ένα νεαρό ζευγάρι σε μια από τις σπηλιές των Ματάλων. Μέσα υπάρχει ένα πολύ καλό ρεπορτάζ του Thomas Thompson που συνοδεύεται από εκπληκτικές φωτογραφίες του Denis Cameron (δείτε εδώ το τεύχος της 19 Ιουλίου του 1968 του περιοδικού Life όπου δημοσιεύτηκε το φωτορεπορτάζ. Ξεκινά από τη σελίδα 20). Όλος ο κόσμος διαβάζει για τα Μάταλα. Οι απανταχού χίπις, πληροφορούνται για τον επίγειο Παράδεισο, για τις προϊστορικές σπηλιές και την υπάρχουσα κοινότητα των συν 
αδέλφων.
Έτσι λοιπόν από τον Βάμβουκα ενεργοποιείται ο Δεσπότης. Από τον Δεσπότη, ενεργοποιούνται οι δημοσιογράφοι στην Αθήνα. Από αυτούς το περιοδικό Life και τελικά…τα Μάταλα γίνονται σε μία μέρα διάσημα. Τώρα, εκ περάτων της γης στρατιές χίπιδων καταφθάνουν, οι σπηλιές όλης της περιοχής γεμίζουν από παιδιά και το άσημο ψαροχώρι, μετατρέπεται σε πρωτεύουσα του παγκόσμιου χίπικου κινήματος.
Η Καταιγίδα πλησιάζει
Το Καλοκαίρι του 1969, η κρητική εφημερίδα ΜΕΣΟΓΕΙΟΣ που διευθύνεται από τον Αριστοτέλη Γραμματικάκη παίρνει θέση κατά των χίπιδων στα Μάταλα. Τους χαρακτηρίζει «βρωμερούς», «ανισόρροπους» και «ανώμαλους». Σε ανυπόγραφο κεντρικό άρθρο, στις 17 Ιουλίου, η εφημερίδα διατυπώνει την άποψη, πως «οι χίπιδες έχουν σκοπό να δημιουργήσουν το τρίτο φύλο». Ο ανώνυμος ρεπόρτερ, ισχυρίζεται ότι πήγε στα Μάταλα και συνάντησε τον ηγέτη της χίπικης παροικίας, και ότι ο ηγέτης του αποκάλυψε… «ο βασικότερός μας στόχος είναι να δημιουργήσουμε το τρίτο φύλο»
Σε άλλα άρθρα της ίδιας χρονιάς, η εφημερίδα επιτίθεται κατά των απανταχού χίπιδων, γράφει για τους «ανεγκέφαλους» που κυλιούνται σε λάσπες, θεωρεί το φεστιβάλ του Γούντστοκ «μεγάλο κατάντημα», και άλλα τέτοια γραφικά και ανυπόστατα που μπορούσαν να προκαλέσουν όμως –στους φιλόξενους κρητικούς που αγαπούσαν τους χίπιδες- την αίσθηση ενός κινδύνου. Είναι φανερό ότι η εφημερίδα θέλει να τρομοκρατήσει τους γονείς, υποβάλλοντάς τους την ιδέα, πως τα παιδιά τους κινδυνεύουν να γίνουν ομοφυλόφιλοι.
Ύστερα από τέτοια δημοσιεύματα, ο Εισαγγελέας Ηρακλείου Μιχάλης Τσεβάς διατάζει έρευνα στις σπηλιές των Ματάλων. Ο Διοικητής Ασφάλειας Ηρακλείου, με αστυνομική δύναμη, αρχίζει να κάνει αιφνιδιαστικές επιχειρήσεις ημέρα και νύχτα. Ήθελαν να εξακριβώσουν αν μέσα στις περίφημες σπηλιές γίνονταν όργια και εάν προετοιμαζόταν εκεί, η «καταστροφή της Κρήτης», δηλαδή το επαπειλούμενο «τρίτο φύλο».
Τελικά, εργαστήρια κατασκευής τρίτου φύλου, οι αστυνομικοί δεν βρήκαν, βρήκαν όμως μερικούς που στα σακίδιά τους είχαν το χόρτο το λεγόμενο «γελαστό» ή «φευγάτο», και αυτούς τους συνέλαβαν και τους πέρασαν από δίκη. Υπήρξαν δεκαεπτά συνολικά καταδίκες.
Το «Συνέδριο» των Χίπις
Τα πράγματα επιδεινώνονται περισσότερο τον Φεβρουάριο του 1970. Τότε συμβαίνει κάτι πολύ παράξενο. Ένας κρητικός, ο Νίκος Αγγελής, δημοσιεύει στο περιοδικό ΕΠΙΚΑΙΡΑ, ένα πολυσέλιδο ρεπορτάζ για τους χίπις στα Μάταλα, και ρίχνει την είδηση βόμβα…
«ένα μεγάλο Συνέδριο Χίπις από όλο τον κόσμο οργανώνεται στα Μάταλα. Οι χίπις θα συγκεντρωθούν εκεί την Άνοιξη, για να ξεκαθαρίσουν τα εσωτερικά τους προβλήματα…» (ΕΠΙΚΑΙΡΑ,13 Φεβρ 1970) Ο ίδιος δημοσιεύει την ίδια είδηση στην εφημερίδα ΠΑΤΡΙΣ (14 Φεβρ 1970).
Η είδηση ήταν ψεύτικη. Συνέδριο δεν υπήρχε. Το ρεπορτάζ αυτό λειτούργησε προβοκατόρικα, έριξε λάδι στη φωτιά, και έκανε έξαλλο τον Δεσπότη στην Κρήτη, που αμέσως έγραψε πύρινα άρθρα στο εκκλησιαστικό περιοδικό ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΙΣ , από τα οποία, ενδεικτικό απόσπασμα αναφέρω…
«Αφήσαμε κι εφύτρωσε στον τόπο μας ένα κακό δέντρο. Ο Χιπισμός….Ζητούμε να σταματήσει το συνέδριο, να κλείσουν οι αρμόδιοι τις σπηλιές, να περιφράξουν τον τόπο, να τους διώξουν από εκεί…» (Μητροπολίτης Τιμόθεος. Εκκλησιαστικό περιοδικό ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΙΣ τευχ 83, Φεβρ 1970)
Ο πόλεμος είναι ακόμη κλεφτοπόλεμος. Επίσημη απόφαση για απομάκρυνση των χίπιδων από τις σπηλιές δεν υπάρχει. Όμως δεν σταματούν να χτυπούν τα τύμπανα του πολέμου. Στις αρχές του 1970, ένας κρητικός που ζούσε στα Μάταλα, ο Στέλιος Ξαγοραράκης, προσπαθεί να φέρει την ειρήνη.
Ο Ξαγοραράκης έχει το Καφενείο (που λειτουργεί και σαν εστιατόριο) Mermaid Café στα Μάταλα. Φεύγει λοιπόν από εκεί και πάει στο Ηράκλειο και βρίσκει τον Γραμματικάκη τον εκδότη της εφημερίδας ΜΕΣΟΓΕΙΟΣ. Του λέει ότι όσα γράφτηκαν περί «τρίτου φύλου» είναι ψέματα, ότι ούτε τρελοί, ούτε βρωμεροί είναι οι χίπιδες. Του αναφέρει περιπτώσεις παιδιών που ζουν στις σπηλιές και έχουν τελειώσει το Harvard. Όμως αυτά τα επιχειρήματα δεν αρκούν και ο Ξαγοραράκης το ξέρει.
Το βασικό του επιχείρημα το αφήνει για το τέλος. «Κύριε Γραμματικάκη…» του λέει «…έχετε σκεφτεί τι πάμε να πάθουμε; Αυτά τα παιδιά ήδη γράφουν γράμματα στις πατρίδες τους για όσα αντιμετωπίζουν. Έχουν μια φωνή που μπορεί να σκοτώσει την Κρήτη. Αν οι εφημερίδες του εξωτερικού μας χαρακτηρίσουν βάρβαρους, ποιος τουρίστας θα έρθει ξανά στο νησί μας; Αξίζει λοιπόν στο όνομα της όποιας ηθικής να καταστρέψουμε τουριστικά την Κρήτη;»
Ο Αριστοτέλης Γραμματικάκης, όπως ο ίδιος ομολογεί αργότερα με άρθρο στην εφημερίδα του, πείθεται. Αντιλαμβάνεται ότι με αυτή την συμπεριφορά κινδυνεύουν να μην ξαναπατήσει τουρίστας. Καταλαβαίνει το μεγάλο λάθος. Και ζητά από τον Γραμματικάκη να του αφήσει μια επιστολή με τις σκέψεις του. Το ζητά αυτό για να την δημοσιεύσει στην εφημερίδα και να την σχολιάσει ο ίδιος στα επόμενα φύλα.
Στο φύλο 8 Μαρτίου 1970, υπάρχει πρωτοσέλιδο ενυπόγραφο άρθρο του ίδιου του εκδότη με το οποίο αναγνωρίζει το λάθος τακτικής της εφημερίδας, και κηρύσσει το ΠΑΥΣΑΤΕ ΠΥΡ.
Ο Στέλιος Ξαγοραράκης θα έπρεπε να ανακηρυχθεί πρόσωπο-σύμβολο για την Τουριστική Οικονομία της Κρήτης γιατί προσπάθησε να υπερασπιστεί τον Τουρισμό κάτι που πολύ αργότερα είδαν άλλοι.
Όμως ήταν αργά, γιατί ένας σκοτεινός μηχανισμός είχε ήδη ενεργοποιηθεί και σε λίγο η Μεγάλη Καταιγίδα θα ξεσπάσει…
Η Joni Mitchell στα Μάταλα
Η άνοιξη του 1970, είναι το τελευταίο συγκλονιστικό χαμόγελο της Ουτοπίας, της ψυχεδελικής δηλαδή παροικίας των χίπιδων, στις σπηλιές των Ματάλων. Στο τέλος εκείνης της Άνοιξης, το Χαμόγελο θα γίνει Κραυγή, πρώτα στην Αμερική και μετά στην Ελλάδα. Αλλά πριν την κραυγή, πριν την μεγάλη φασιστική καταιγίδα, θα επικρατήσει μια γλυκιά νηνεμία. Στα Μάταλα θα ανθίσει ένας έρωτας που θα μείνει για πάντα στην ροκ ιστορία. Είναι ο έρωτας της Joni Mitcell και του Κάρεϋ, ενός χίπι που ζούσε εκεί. Αυτός ο έρωτας αποτελεί έναν από τους ομορφότερους μύθους του ροκ και γέννησε ένα πανέμορφο λουλουδένιο παιδί, το τραγούδι Carey…
The wind is in from Africa
Last night I couldn’t sleep
Oh, you know it sure is hard to leave here Carey
But it’s really not my home
My fingernails are filthy, I got beach tar on my feet
And I miss my clean white linen and my fancy French cologne
Oh Carey get out your cane And I’ll put on some silver
Oh you’re a mean old Daddy, but I like you fine
Come on down to the Mermaid Cafe and I will buy you a bottle of wine
And we’ll laugh and toast to nothing and smash our empty glasses down
Let’s have a round for these freaks and these soldiers
A round for these friends of mine
Let’s have another round for the bright red devil
Who keeps me in this tourist town
Ένα φιλμάκι του Julian Davies έχει γυριστεί με έμπνευση το τραγούδι αυτό και δίνει εκπληκτικές εικόνες από τα Μάταλα.
[vimeo id=”13148100″ width=”620″ height=”360″]
Η Στάση της Χούντας
Μέχρι και τον Απρίλιο του 1970, η χούντα δεν παίρνει θέση για το «πρόβλημα των Ματάλων». Οι απόψεις για την αντιμετώπιση του προβλήματος διίστανται. Υπάρχουν εκείνοι που προτείνουν στον Παπαδόπουλο μία επιχείρηση σκούπα και υπάρχουν άλλοι που εισηγούνται να μην κινηθούν διότι θα ρεζιλευτούν διεθνώς και θα κατηγορηθούν για φασιστική νοοτροπία. Ο Παπαδόπουλος φαίνεται ότι είχε πειστεί πως μία στρατιωτική ή αστυνομική επιχείρηση, θα τον εξέθετε στο εξωτερικό και θα τον απογύμνωνε από τον «δημοκρατικό» μανδύα που υποκριτικά φορούσε.
Έτσι σύλλογοι γονέων και κηδεμόνων, εισαγγελείς και άλλοι ελάχιστοι, χουντικής νοοτροπίας που απευθύνουν εκκλήσεις από την Κρήτη, δεν εισακούονται και ο δικτάτορας δεν κινητοποιείται. Όμως στα τέλη του Απριλίου, η εντολή έρχεται άνωθεν, δηλαδή από την Αμερική και είναι ξεκάθαρη: ΚΛΕΙΣΤΕ ΤΑ ΜΑΤΑΛΑ. Τότε βεβαίως και ο Παπαδόπουλος αναλαμβάνει δράση. Γιατί όμως, η Αμερική, δηλαδή ο Νίξον, έδωσε τέτοια εντολή; Η απάντηση βρίσκεται στον στίχο της Joni Mitcell…
Let’s have a round for these freaks and these soldiers
A round for these friends of mine
Ας πιούμε στην υγειά των φρικιών και των στρατιωτών / Στην υγειά αυτών των δικών μου φίλων
Δηλαδή, εκτός από τα φρικιά, ως χίπιδες ζουν στα Μάταλα και …στρατιώτες. Ποιοι ήταν αυτοί; Όσοι είχαν κληρωθεί αλλά δεν θέλησαν να πάνε στον πόλεμο του Βιετνάμ. Οι «στρατιώτες» αυτοί, το έσκαγαν από την Αμερική, και έβρισκαν καταφύγιο στα Μάταλα. Ο λόγος λοιπόν που ο Νίξον ήθελε οπωσδήποτε να κλείσει τα Μάταλα, ήταν να τιμωρήσει αυτούς τους «στρατιώτες». Στα τέλη του Απριλίου, οι Αμερικανοί εισβάλλουν στην Καμπότζη. Οι διαμαρτυρίες που αμέσως εγείρονται στην Αμερική είναι πολλές και μάλιστα στις 4 Μαΐου του 1970, φθάνουμε στην σφαγή του Ohio όπου η Αστυνομία ανοίγει πυρ κατά των διαδηλωτών φοιτητών (του Πανεπιστημίου του Kent ) και τέσσερις φοιτητές δολοφονούνται. Τα γεγονότα απαθανατίζονται και καλλιτεχνικά στο τραγούδι του Neil Young…
Tin soldiers and Nixon coming,
We’re finally on our own.This summer I hear the drumming
Four dead in Ohio
(“Ohio” Neil Young)
[youtube id=”hkg-bzTHeAk” width=”620″ height=”360″]
Η σφαγή στο Ohio, πυροδοτεί μια σειρά από εκδηλώσεις διαμαρτυρίας σε όλη την Αμερική και περισσότεροι νεαροί καίνε τα προσκλητήρια κατάταξης στο στρατό και αρκετοί ταξιδεύουν λιποτάκτες σε διάφορα μέρη, όπως στα Μάταλα. Τότε έξαλλος ο αμερικανός πρόεδρος αποφασίζει να κλείσει τις σπηλιές και να εκδιωχθούν οι χίπιδες των Ματάλων. Όμως ο Νίξον δεν ήθελε να φανεί, δεν ήθελε να γίνει επέμβαση στις σπηλιές με αμερικανικές δυνάμεις. Έτσι χρησιμοποιεί τον Παπαδόπουλο, ο οποίος αρπάζεται από ένα τηλεγράφημα του Μητροπολίτη Τιμόθεου που ζητά να μην γίνει Συνέδριο Χίπιδων και να κλείσουν οι σπηλιές, και ενεργοποιεί την χουντική αστυνομία.
Είναι φανερό ότι το επαπειλούμενο «συνέδριο» ήταν μια είδηση χαλκευμένη που έπαιζε για δυο μήνες, μέχρι να δοθεί το σήμα και να χρησιμοποιηθεί σαν αφορμή για επέμβαση από την αστυνομία. Συνεπώς το σχέδιο είχε καταστρωθεί από καιρό και τώρα απέμενε μόνο η γρήγορη υλοποίησή του.
Η Επέμβαση της Αστυνομίας
Τον Μάιο του 1970 η τελική φάση του σχεδίου μπαίνει σε εφαρμογή. Οι χωροφύλακες της χούντας, εισβάλλουν στο ψαροχώρι, και συλλαμβάνουν τους περισσότερους χίπις.
Το θρυλικό Mermaid Cafe, ουσιαστικά γκρεμίζεται.Αυτό είναι ένα άλλο Φράουλες και Αίμα που εκτυλίχθηκε εκείνο τον Μάιο του 1970, στα Μάταλα Κρήτης. Στα γεγονότα πρωτοστατεί η Joni Mitcell. Δεν έχω σκοπό τώρα, να περιγράψω με λεπτομέρεια όλα όσα συμβήκανε. Θα πω μόνο το πως τελικά, οι «χίπιδες ταραξίες» «πατάσσονται». Οι σπηλιές αδειάζουν . Γίνονται έλεγχοι διαβατηρίων και οι «αρχές» συνεργάζονται με την αμερικανική πρεσβεία.
Όσοι χίπιδες διαπιστώνεται ότι είναι λιποτάκτες του Πολέμου στο Βιετνάμ, παραδίδονται στους Αμερικανούς για τα περαιτέρω. Ο Ξαγοραράκης συλλαμβάνεται. Αργότερα απογοητευμένος φεύγει για πάντα από την Κρήτη, και τώρα ζει στην Αμερική.
Το Όνειρο έχει τελειώσει.
Πηγή: mediasoup.gr