Όταν τα φώτα της δημοσιότητας επιχειρείται να πέσουν για αλλότριους σκοπούς πάνω στα γεγονότα, συχνά προκαλούνται εντελώς αντίθετα από τα επιδιωκόμενα αποτελέσματα. Πόσο μάλλον όταν γι’ αυτό τον σκοπό επιστρατεύεται για μια ακόμα φορά ο πλούτος της πολιτιστικής μας κληρονομιάς. Τρανταχτό παράδειγμα, η φιέστα που οργανώθηκε το περασμένο Σάββατο στο νέο Μουσείο Χανίων, προκειμένου να προβληθεί ο πρωθυπουργός, που βρέθηκε στην Κρήτη για να συμμετάσχει σε μια, μάλλον υποτονική, προσυνεδριακή διαδικασία του κυβερνώντος κόμματος.
Το μουσείο – κόσμημα, που για χρόνια περιμένει η κοινωνία των Χανίων και της Κρήτης να ανοίξει τις πόρτες του, χρησιμοποιήθηκε για να τονωθεί το πρωθυπουργικό προφίλ, πλην όμως προκάλεσε την μήνιν της κοινής γνώμης. Και την ώρα που τα φιλοκυβερνητικά μέσα ενημέρωσης πρόβαλλαν τη “συγκίνηση του πρωθυπουργού” μπροστά στα εκθέματα του νέου Μουσείου, που διαθέτει ειδικό χώρο στον οποίο εκτίθεται μέρος της “συλλογής Μητσοτάκη”, η κοινή γνώμη θυμόταν την υπόθεση αρχαιοκαπηλίας που συνδέεται μ’ αυτή τη συλλογή.
Ταυτόχρονα, το κυβερνητικό στρατόπεδο έκανε ό,τι μπορούσε προκειμένου να αποσιωπηθούν οι πραγματικοί πρωταγωνιστές της δημιουργίας του νέου Μουσείου Χανίων. Τυχαία; Καθόλου, αφού η γυναίκα που εμπνεύστηκε την ίδρυση του μουσείου και δρομολόγησε την υλοποίησή του είναι η ίδια που συμμετείχε στην ομάδα η οποία τεκμηρίωσε ότι η συλλογή Μητσοτάκη περιέχει αντικείμενα αρχαιοκαπηλίας.
“Στον έλεγχό μας, τότε, διαπιστώσαμε ότι, εκτός των άλλων ομοιοτήτων μεταξύ των αντικειμένων της συλλογής και του Μουσείου Ηρακλείου, βρέθηκε το εξής καίριο στοιχείο. Από μια χρυσή ταινία, που αποτελούσε κτέρισμα του τάφου, το μισό κομμάτι βρισκόταν στο Μουσείο Ηρακλείου και το άλλο μισό το εντοπίσαμε στη συλλογή Μητσοτάκη. Και βεβαίως τα δύο κομμάτια εφάρμοζαν εντελώς.
Έτσι δεν υπήρχε πλέον καμία αμφισβήτηση για το θέμα της αρχαιοκαπηλίας” λέει στην ΑΥΓΗ η Μαρία Βλαζάκη. Υπογραμμίζει, παράλληλα, ότι ο αρχαιολογικός πλούτος του νέου Μουσείου Χανίνων “πρέπει να παραμείνει μακριά από ιδιοκτησιακές λογικές και πέρα από οποιαδήποτε προσπάθεια εκμετάλλευσης”.
Η επίτιμη Διευθύντρια Αρχαιοτήτων και Πολιτιστικής Κληρονομιάς θυμάται τα γεγονότα από την εποχή που διαπιστώθηκε η ανάγκη για τη δημιουργία του νέου Μουσείου μέχρι την υλοποίησή του, αναμένοντας, όπως όλοι, να αποδοθεί και επισήμως στους πολίτες, “γιατί σ’ αυτούς ανήκει”.
Εμπνευστήκατε την ίδρυση ενός νέου Μουσείου στη Χαλέπα Χανίων από τη δεκατία του 1990. Ποια ανάγκη δημιούργησε αυτή την έμπνευση;
Από τη δεκαετία του 1970, όταν προϊστάμενος της νεοσύστατης ΚΕ΄ Εφορείας Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων Δυτικής Κρήτης ήταν ο Γιάννης Τζεδάκης και με τη συνεχή εισροή αρχαιοτήτων από τις ανασκαφές που γίνονταν στην περιοχή Χανίων, και κυρίως στην πόλη των Χανίων, διαπιστώθηκε η μεγάλη ανάγκη ίδρυσης νέου Μουσείου. Ο χώρος που καταλάμβανε το Αρχαιολογικό Μουσείο, που στεγαζόταν στο καθολικό της Μονής Φραγκισκανών στην οδό Χάληδων, ήταν πολύ περιορισμένος και δεν είχε τη δυνατότητα ανάπτυξης μιας μεγάλης έκθεσης, δεν διέθετε αποθηκευτικούς χώρους οι οποίοι να μπορούσαν να στεγάσουν το πλήθος των νέων ευρημάτων, ενώ τα εργαστήρια συντήρησης φιλοξενούνταν σε έναν πολύ περιορισμένο χώρο.
Δεν υπήρχαν χώροι που να μπορούν να φιλοξενήσουν περιοδικές εκθέσεις και εκπαιδευτικά προγράμματα. Παρ’ όλα αυτά, όλα τα χρόνια που λειτουργούσε το παλιό Μουσείο εφευρίσκονταν λύσεις για τα εκπαιδευτικά προγράμματα που απευθύνονταν στους μαθητές των Χανίων, όπως επίσης γίνονταν εκδηλώσεις εξωστρέφειας με μεγάλη επιτυχία μέσα στον υποβλητικό χώρο της έκθεσης του Μουσείου με την εξαιρετική ακουστική.
Γιατί επιλέξατε τη Χαλέπα ως χώρο του νέου Μουσείου;
Αρχικά προσπαθούσαμε να βρούμε λύσεις επέκτασης του παλαιού Μουσείου στα γειτονικά του κτίσματα. Οι προσπάθειες αυτές τελικά δεν ευοδώθηκαν. Στη δεκαετία του 1990, και αφού είχα αναλάβει τη διεύθυνση της Εφορείας, η πρότασή μας να στεγαστεί το νέο Αρχαιολογικό Μουσείο στο συγκρότημα της Μεραρχίας στον λόφο Καστέλλι, σε ένα χώρο ιδανικό, καθώς βρισκόταν ανάμεσα στις πολύ σημαντικές υφιστάμενες μινωικές αρχαιότητες, απορρίφθηκε από το Πολυτεχνείο Κρήτης καθώς προόριζε το συγκρότημα για στέγαση Σχολής Καλών Τεχνών.
Έτσι καταλήξαμε στο παλιό στρατόπεδο Χατζηδάκη στη Χαλέπα, που διέθετε μεγάλη έκταση για να αναπτυχθεί ένα σύγχρονο, μεγάλο μουσείο που θα στέγαζε και θα αναδείκνυε το ακόμα μεγαλύτερο πλήθος αρχαιοτήτων που στο μεταξύ είχαν έρθει στο φως από την ανασκαφική έρευνα. Εκτός απ’ αυτό, η Χαλέπα αποτελεί ένα δεύτερο ιστορικό κέντρο της πολης των Χανίων με μνημεία των νεώτερων χρόνων και της Κρητικής Πολιτείας.
Ήταν εύκολη η διαδικασία της ίδρυσης του νέου Μουσείου στη Χαλέπα;
Ο Δήμος Χανίων παραχώρησε ευχαρίστως το οικόπεδο του παλιού στρατόπεδου αλλά αυτό ήταν χαρακτηρισμένο ως χώρος πρασίνου. Παρ’ ότι πολλοί με αποθάρρυναν πως θα ήταν σχεδόν ακατόρθωτο να αποχαρακτηριστεί η έκταση αυτή από χώρος πρασίνου και να χαρακτηριστεί χώρος ανέγερσης μουσείου, το κατορθώσαμε μετά από χρονοβόρες και επίμονες προσπάθειες προς τα αρμόδια υπουργεία.
Ταυτόχρονα, στο διάστημα αυτό, βρεθήκαμε αντιμέτωποι με ένα ακόμα πρόβλημα, την παράνομη κατασκευή γηπέδου ποδοσφαίρου, το οποίο βεβαίως και απομακρύναμε με συντονισμένες προσπάθειες της Εφορείας Αρχαιοτήτων και του Δήμου. Μετά από όλα αυτά, άνοιξε ο δρόμος, αρχικά για τις μελέτες και στη συνέχεια για την ανέγερση του νέου Μουσείου, με διασφάλιση κονδυλίων από το υπουργείο Πολιτισμού, τα ευρωπαϊκά προγράμματα και την Περιφέρεια Κρήτης. Όπως καταλαβαίνετε, η δημιουργία ενός νέου μουσείου είναι πολύπλοκη υπόθεση, που απαιτεί πολύ χρόνο και πολύ κόπο, υπομονή και επιμονή.
Στο διάστημα αυτό βρεθήκατε αντιμέτωπη με τη συλλογή Μητσοτάκη. Θέλετε να μας θυμήσετε τι ακριβώς συνέβη;
Ο Κωνστανίνος και η Μαρίκα Μητσοτάκη είχαν άδεια συλλέκτη αρχαιοτήτων από το υπουργείο Πολιτισμού, στην οποία αργότερα προστέθηκε και το όνομα του νυν πρωθυπουργού Κυριάκου Μητσοτάκη. Η ΚΕ΄ Εφορεία Αρχαιοτήτων Δυτικής Κρήτης ήταν επιφορτισμένη με την παρακολούθηση και καταγραφή της συλλογής, καθώς αυτή στεγαζόταν στην οικία τους, στο Ακρωτήρι Χανίων.
Το 1992, επί πρωθυπουργίας του Κωνσταντίνου Μητσοτάκη, το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης οργάνωσε περιοδική έκθεση με αντικείμενο τη συγκεκριμένη συλλογή. Κατά το διάστημα της προετοιμασίας, η Ειδική Επιτροπή που είχε συσταθεί για την οργάνωση της έκθεσης έστειλε γραπτό αίτημα στο Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου, με το οποίο ζητούσε να συμπεριληφθεί στην έκθεση αριθμός αντικειμένων από ανασκαφέντα μινωικό τάφο της Μεσαράς του Μουσείου Ηρακλείου, διότι, όπως ανέφερε, η συλλογή Μητσοτάκη περιελάμβανε αντικείμενα από τον ίδιο τάφο. Όμως το γεγονός αυτό προκάλεσε την αντίδραση του ανασκαφέα του τάφου, Αντώνη Βασιλάκη.
Ο Αντ. Βασιλάκης ξεκίνησε την ανασκαφή του συγκεκριμένου τάφου το 1979-1980 και δεν μπόρεσε να την ολοκληρώσει αμέσως λόγω κακοκαιρίας. Όταν οι συνθήκες ήταν πλέον κατάλληλες και επανήλθε για τη συνέχιση της ανασκαφής, βρήκε το υπόλοιπο τμήμα του τάφου συλημένο.
Δόθηκε μεγάλη δημοσιότητα τότε στο γεγονός. Εσείς πώς συνδέεστε μ’ αυτό;
Επειδή επρόκειτο για ζήτημα αρχαιοκαπηλίας, αμέσως μόλις άλλαξε η κυβέρνηση, το 1993, και έγινε υπουργός Πολιτισμού η Μελίνα Μερκούρη με γενικό γραμματέα τον Γιώργο Θωμά, ανατέθηκε σε επιτροπή να ελέγξει τα αντικείμενα του συγκεκριμένου τάφου στην περιοχή Οδηγήτρια της Μεσαράς και να αποφανθεί σχετικά. Στην επιτροπή συμμετείχα ως προϊσταμένη της ΚΕ΄ Εφορείας Δυτικής Κρήτης.
Στον έλεγχό μας διαπιστώσαμε ότι, εκτός των άλλων ομοιοτήτων μεταξύ των αντικειμένων της συλλογής και του Μουσείου Ηρακλείου, βρέθηκε το εξής καίριο στοιχείο. Από μια χρυσή ταινία, που αποτελούσε κτέρισμα του τάφου, το μισό κομμάτι βρισκόταν στο Μουσείο Ηρακλείου και το άλλο μισό το εντοπίσαμε στη συλλογή Μητσοτάκη. Και βεβαίως τα δύο κομμάτια εφάρμοζαν εντελώς.
Έτσι δεν υπήρχε πλέον καμία αμφισβήτηση για το θέμα της αρχαιοκαπηλίας. Στη συνέχεια, ο Κωνσταντίνος Μητσοτάκης ανακοίνωσε τη δωρεά της συλλογής στο Αρχαιολογικό Μουσείο Χανίων με όρους τη δημιουργία ξεχωριστής αίθουσας για τη φιλοξενία της με τη σήμανση “Συλλογή Μητσοτάκη”.
Τι σημαίνει για σας η ολοκλήρωση του νέου Μουσείου Χανίων;
Σημαίνει την υλοποίηση ενός ονείρου για την ανάδειξη της πλούσιας κληρονομιάς της πόλης και του Νομού Χανίων και ταυτόχρονα την προσφορά αυτού του μοναδικού πλούτου στην κοινωνία και ειδικά στους νέους ανθρώπους, αυτή τη δυστοπική περίοδο που ζούμε. Δεν θα σταματήσω ποτέ να λέω ότι η πολιτιστική κληρονομιά του τόπου μας ανήκει σε όλους και σε όλες, είναι δημόσιο αγαθό και κοινή περιουσία.
Η πλούσια αρχαιολογική κληρονομιά που στεγάζεται στο νέο Αρχαιολογικό Μουσείο Χανίων πρέπει να παραμείνει μακριά από ιδιοκτησιακές λογικές και πέρα από οποιαδήποτε προσπάθεια κομματικής εκμετάλλευσης. Αναμένω κι εγώ μαζί με όλους να οριστούν τα επίσημα εγκαίνια του νέου Αρχαιολογικού Μουσείου με καλεσμένους όλους τους πολίτες, γιατί σ’ αυτούς ανήκει το μουσείο.