Με αφορμή τη δολοφονία της Σούζαν Ίτον από τον Γιάννη Παρασκάκη αλλά και άλλες δύο δολοφονίες γυναικών που συνέβησαν στην Κρήτη το 2019, πολλοί έσπευσαν να μιλήσουν για σοβαρό πρόβλημα που δημιουργείται από μία κουλτούρα που βασίζεται στην κακώς εννοούμενη “λεβεντια” και τον ανδρισμό στην Κρήτη που δημιουργεί τις βάσεις για σεξιστικά εγκλήματα. Μάλιστα, έχει επαναληφθεί αρκετές φορές ότι στην Κρήτη το ποσοστό των γυναικών που κινδυνεύουν είναι πολύ μεγάλο. Είναι όμως αλήθεια αυτό;
Σύμφωνα με τα στοιχεία της ΕΛ.ΑΣ, το 2019 καταγράφηκαν σε όλη τη χώρα 76 ανθρωποκτονίες, οι 24 με κίνητρο τις προσωπικές διαφορές. Το 2018 είχαν καταγραφεί 95, από τις οποίες οι 21 είχαν κίνητρο προσωπικές διαφορές. Επίσης, διαπράχθηκαν 117 απόπειρες ανθρωποκτονίας, έναντι 124 το 2018.
Το 2019, από τις 76 ανθρωποκτονίες, οι 12 αφορούσαν γυναίκες που δολοφονήθηκαν από τους συντρόφους τους, πρώην ή νυν, ή από μέλη της οικογένειάς τους. 3 από αυτές τις περιπτώσεις καταγράφηκαν στην Κρήτη.
Για να έχουμε όμως ένα πραγματικό μέτρο σύγκρισης θα πρέπει να δούμε στοιχεία και από προηγούμενες χρονιές, που δυστυχώς δεν είναι εύκολο να βρεθούν.
Πάντως, από τη σελίδα tomov, σε σχετικό άρθρο για τη βία ενάντια στις γυναίκες σημειώνεται ότι το 2010 καταγράφηκαν επίσημα από την αστυνομία 26 δολοφονίες ενώ το 2017 ο αριθμός είχε πέσει στις 9 δολοφονίες γυναικών. Όπως σημειώνεται στο άρθρο, είναι πιθανό η καταγραφή να μην είναι ακριβής αφού ο συνολικός αριθμός των γυναικών που δολοφονήθηκαν το 2010 ήταν 33 ενώ το 2017 ήταν 23. Σε οποιαδήποτε περίπτωση, ακόμη και αν όλες οι δολοφονίες γυναικών ήταν γυναικοκτονίες, υπάρχει μία σημαντική πτώση στον αριθμό των δολοφονημένων γυναικών.
Φαίνεται πάντως ότι και στην Ελλάδα οι περισσότερες γυναίκες δολοφονούνται εντός του σπιτιού (σύμφωνα με τα στοιχεία που έχει δώσει η Αθηνά Πεγκλίδου στο Δίκυτο COST, Femicide Across Europe για το έτος 2013 προκύπτει ότι στην Ελλάδα οι 42 από τις 51 δολοφονίες με θύματα γυναίκες έλαβαν χώρα εντός του σπιτιού) ενώ οι περισσότεροι άντρες δολοφονούνται σε άλλους χώρους, που υποδηλώνει ότι οι γυναίκες πέφτουν θύματα ενδο-οικογενειακής βίας ενώ οι άνδρες όχι.
Επίσης, σύμφωνα με τα δεδομένα της Eurostat, τα οποία παρουσίασε μια έρευνα της Στατιστικής Υπηρεσίας της Ιταλίας, για τις δολοφονίες γυναικών στις χώρες της Ε.Ε. το έτος 2016, η Ελλάδα βρίσκεται ελάχιστα χαμηλότερα από την Ιταλία και την Ισπανία (Ιταλία και Ισπανία 0.48, Ελλάδα 0.47 σε 100.000 κατοίκους), αλλά εν συγκρίσει με τον πληθυσμό της υπερβαίνει και τις δύο χώρες (0,75 Ελλάδα, 0,67 Ιταλία, 0,63 Ισπανία). Το φαινόμενο, λοιπόν, στην Ελλάδα αν και «αόρατο», είναι υπαρκτό.
Σύμφωνα με άρθρο της εγκληματολόγου Μάρθας Λεμπέση, παρά του ότι όλες οι μετρήσεις εγκληματικότητας σε παγκόσμιο επίπεδο συμφωνούν για τη συντριπτικά μεγαλύτερη συμμετοχή των ανδρών στην εγκληματικότητα έναντι των γυναικών, παρατηρείται μία αυξητική τάση της συμμετοχής των γυναικών σε περιπτώσεις ανθρωποκτονιών με πρόθεση που φτάνει το 22%, ιδιαίτερα από το 2012 και εντεύθεν.
Σύμφωνα με τα στοιχεία, το 72,45% των ανθρωποκτονιών στην Ελλάδα το 2015 διαπράττεται από άνδρες ενώ το 27,55% από γυναίκες. Ενδιαφέρον έχει το στοιχείο ότι τα αντίστοιχα ποσοστά το 1996 ήταν 95,05% οι άνδρες και μόλις 4,95% οι γυναίκες.
Όσον αφορά τα στοιχεία πανευρωπαϊκά, η Ελλάδα έχει ένα από τα χαμηλότερα ποσοστά τόσο ανθρωποκτονιών όσο και γυναικοκτονιών.
Οι χώρες με τις περισσότερες δολοφονίες γυναικών είναι η Ρωσία, το Ελ Σαλβαδόρ και η Νότιο Αφρική με παραπάνω από 6 δολοφονίες ανά 100.000 γυναίκες.
Σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία του ΟΗΕ, οι γυναικοκτονίες αποτελούν πλέον παγκόσμια μάστιγα, καθώς, όπως αναφέρει η Υπηρεσία των Ηνωμένων Εθνών για τα Ναρκωτικά και το Έγκλημα, κατά μέσον όρο, 137 γυναίκες ανά τον κόσμο δολοφονούνται καθημερινά από τον σύντροφό τους ή από κάποιον συγγενή τους
Περισσότερες από τις μισές από τις 87.000 γυναίκες που δολοφονήθηκαν το 2017 φέρεται ότι έπεσαν νεκρές από τα χέρια των πιο στενών τους ανθρώπων. Από αυτές, σχεδόν 30.000 σκοτώθηκαν από τον σύντροφό τους και άλλες 20.000 από συγγενή τους.
Στην έκθεση σημειώνεται ότι περισσότερα από 8 από τα 10 θύματα ανθρωποκτονιών που διαπράχτηκαν από συντρόφους τους ήταν γυναίκες.
Αξίζει πάντως να αναφέρουμε ότι οι γυναικοκτονίες δε συμβαίνουν ισομερώς σε όλο τον κόσμο. Υπάρχουν περιοχές όπου ο αριθμός και η συχνότητα είναι πολύ μεγαλύτερη από άλλες. Ο συντριπτικά μεγαλύτερος αριθμός παρουσιάζεται στην Ασία (20.000) και στην Αφρική (19.000) ενώ στην Ευρώπη ο αριθμός φτάνει τις 3.000 γυναικοκτονίες. Η Αφρική είναι η περιοχή του κόσμου όπου οι γυναίκες διατρέχουν τον μεγαλύτερο κίνδυνο να δολοφονηθουν είτε από τον σύντροφό τους είτε από μέλη της οικογένειάς τους με το ποσοστό να βρίσκεται στο 3,1 ανά 100.000 γυναίκες.
Αυτό που αποτυπώνεται σε πολλές έρευνες είναι ότι κυρίαρχος παράγοντας που οδηγεί στα αυξημένα ποσοστά δολοφονιών γυναικών είναι η φτώχια και η έλλειψη εκπαίδευσης που πολλές φορές συνδέονται και με αντιλήψεις οι οποίες θεωρούν τις γυναίκες κατώτερες. Έχει αποδειχθεί ότι άνδρες και γυναίκες με υψηλότερο επίπεδο εκπαίδευσης είναι πολύ λιγότερο πιθανό να διαπράξουν ή να βιώσουν βία.
Η εκπαίδευσης επίσης βοηθά τις γυναίκες να γίνονται περισσότερο οικονομικές ανεξάρτητες, κάτι που δεν είναι εφικτό σε συνθήκες φτώχιας όπου η εξάρτηση για την επιβίωση από την χειρωνακτική εργασία του άνδρα πολλές φορές γεννά τις συνθήκες της βίας. Η εκπαίδευση όμως είναι ένας παράγοντας που βοηθά και τους άνδρες, ειδικά τους νέους άνδρες και τα αγόρια.
Στη Γουατεμάλα δύο γυναίκες δολοφονούνται κάθε μέρα. Στο Μεξικό 7 γυναίκες δολοφονούνται κάθε μέρα το 2016. Στη Νότιο Αφρική το ποσοστό των δολοφονιών γυναικών έφτασε τις 9,6 ανά 100.000 κατοίκους, 4 φορές πάνω από τον παγκόσμιο μέσο όρο.
Πέραν των οικονομικών παραγόντων, και οι πολιτισμικές συνθήκες (που πολλές φορές συνδέονται με την οικονομική πραγματικότητα) συντελούν στη φυσικοποίηση της βίας ενάντια στις γυναίκες.
Η πίεση λόγου χάρη για τη γέννηση αγοριών πηγάζει από τα προτερήματα που έχει ένα αγόρι σε σχέση με ένα κορίτσι στην χειρωνακτική εργασία και συντελεί στα αυξημένα ποσοστά γυναικοκτονιών σε πολλές χώρες, αφού η αξία των κοριτσιών είναι μικρότερη. Σε κοινωνίες όπως στην Κίνα και στην Ινδία τα κορίτσια αντιμετωπίζονται ως βαρίδια λόγω της αδυναμίας τους να βοηθήσουν εξίσου όσο τα αγόρια τις οικογένειές τους οικονομικά. Χαρακτηριστικό είναι ότι στην Κίνα τα κοριτσια είναι δύο φορές πιο πιθανό να πεθάνουν μέσα στον πρώτο χρόνο της ζωής τους ενώ ο κίνδυνος θανάτου τριπλασιάζεται αν το δεύτερο παιδί είναι κορίτσι.
Η Ευρώπη είναι η περιοχή με το χαμηλότερο ποσοστό γυναικοκτονιών στον κόσμο με 0,7 γυναικοκτονίες ανά 100.000 γυναίκες.
Όμως και μέσα στην Ευρώπη υπάρχουν μεγάλες αποκλίσεις.
Οι χώρες όπου καταγράφεται ο μεγαλύτερος αριθμός αναφορών για φυσική και σεξουαλική βία είναι η Δανία (52%), η Φινλανδία (47%) και η Σουηδια (46%) και από κοντά βρίσκονται το Ηνωμένο Βασίλειο και η Γαλλία με 44%.
Στην Βρετανία, κάθε τρεις μέρες δολοφονείται μία γυναίκα.
Στη Σουηδία, κάθε δέκα μέρες κακοποιείται μέχρι θανάτου από το σύζυγο ή σύντροφό της
Στην Ισπανία, μία γυναίκα δολοφονείται κάθε τέσσερις μέρες, περίπου 100 τον χρόνο.
Στην Γαλλία, μία γυναίκα δολοφονείται κάθε πέντε μέρες εξαιτίας κακοποίησης στο σπίτι.
Από αυτές το 1/3 μαχαιρώνεται, το 1/3 φονεύεται με πυροβόλο όπλο, το 20% στραγγαλίζεται και το 10% ξυλοκοπείται μέχρι θανάτου.
4 από τις 5 περιοχές με τα υψηλότερα επίπεδα γυναικοκτονιών έχουν επίσης τα υψηλότερα ποσοστά ανθρωποκτονιών με θύματα στη μεγάλη πλειοψηφία τους άνδρες, όμως στην Ανατολική Ευρώπη και στη Ρωσία, οι δολοφονίες γυναικών είναι πολύ πιο συχνές σε σχέση με τον αριθμό ανθρωποκτονιών.
Σε αριθμό γυναικοκτονιών η Γερμανία είναι πρώτη με 149 δολοφονίων γυναικών το 2018 και από κοντά βρίσκεται η Γαλλία με 123.
Πιο πίσω βρίσκεται η Ρουμανία με 84 δολοφονίες, το Ηνωμένο Βασίλειο με 70 και η Ιταλία με 65.
Ποσοστικά πρώτη χώρα σε δολοφονίες γυναικών με βάση τον πληθυσμό της χώρας είναι η Ουγγαρία με 4.2 γυναίκες δολοφονημένες ανά εκατομμύριο κάτοικους και ακολουθεί η Φινλανδία με 3,6, η Γερμανία με 2,3.
Υπό αυτό το πρίσμα, οι τρεις δολοφονίες γυναικών λαμβάνοντας υπόψη ότι ο πληθυσμός της Κρήτης είναι 634.000, είναι πολύ υψηλός αριθμός και εφόσον εφόσον η Κρήτη ήταν χώρα, αυτός ο αριθμός θα μας κατέτασσε στην κορυφή της λίστας.
Όμως, αυτά είναι τα στοιχεία μίας χρονιάς και ο αριθμός, επειδή είναι μικρός και δεν έχουμε συγκριτικά από άλλες χρονιές, μπορεί να δημιουργεί λανθασμένες εντυπώσεις. Πάντως, σίγουρα προκαλεί εντύπωση ο αριθμός των τριών δολοφονιών γυναικών για σεξιστικούς λόγους στο νησί.
Από την άλλη, θα πρέπει να επισημανθεί, ότι ο μέσος όρος της Ελλάδας στις ανθρωποκτονίες είναι χαμηλός σε σχέση ακόμη και με άλλες χώρες της Ευρώπης.
Αν από κάπου μπορούμε να αντλήσουμε πιο εύκολα συμπεράσματα για το μέγεθος του προβλήματος που υπάρχει στην Κρήτη αυτό μπορεί να γίνει με μια ματιά στα στοιχεία για την ενδοοικογενειακή βία, η οποία στην συντριπτική πλειοψηφία των περιπτώσεων έχει θύματα τις γυναίκες.
Σύμφωνα με στοιχεία που παρουσιάστηκαν τον Ιανουάριο του 2020 σε εκδήλωση για την “έμφυλο βία” στο Σπίτι του Πολιτισμού στο Ρέθυμνο, μεταξύ 2011 και 2019 έχουν γίνει 1.237 κλήσεις σε ειδική γραμμή για καταγγελία ενδοοικογενειακής βίας.
Τα ποσοστά των καταγγελιών αφορούν κατά 52% στο Ηράκλειο, κατά 30% στα Χανιά, στο Ρέθυμνο το ποσοστό είναι στο 10% και στο Λασίθι 8%. Σε ό,τι αφορά το προφίλ των γυναικών που έκαναν τις καταγγελίες οι γυναίκες που καταγγέλλουν είναι κατά 63% έγγαμες, έχουν παιδιά και ανήκουν στην ηλικιακή κατηγορία 25-39. Είναι άνεργες και ανενεργές, που αν μη τι άλλο αποτυπώνει και σε αυτή την περίπτωση, ότι η βία προς τις γυναίκες σχετίζεται με την οικονομική τους εξάρτηση από τους άντρες.
Παράλληλα, σύμφωνα με τα στοιχεία που παρουσίασε η Μαρία Παπαδακάκη, επικ. καθηγήτρια τμήματος Κοινωνικής Εργασίας – Σχολής Επιστημών Υγείας Ελληνικού Μεσογειακού Πανεπιστημίου και επικεφαλής Ομάδας Έργου Ελληνικού Μεσογειακού Πανεπιστημίου της προγραμματικής σύμβασης «Δράσεις προώθησης της ισότητας των φύλων στην Περιφέρεια Κρήτης 2018-2019», επικαλούμενη μελέτες που έγιναν την τελευταία πενταετία στο πλαίσιο των ευρωπαϊκών προγραμμάτων τα ποσοστά κακοποίησης των γυναικών στο νησί είναι μεγαλύτερα του ευρωπαϊκού μέσου όρου.
Ειδικότερα, όπως ανέφερε η κα Παπαδακάκη η ευρωπαϊκή μελέτη που έγινε αναφορικά με τις έφηβες γυναίκες, στην οποία συμμετείχε το εργαστήριο υγείας και οδικής ασφάλειας του ΕΛΜΕΠΑ με 10 ακόμα ευρωπαϊκές χώρες, δείχνει ότι στην Κρήτη καταγράφονται τα ψηλότερα ποσοστά κακοποίησης. Όπως είπε χαρακτηριστικά, ο μέσος όρος των ευρωπαϊκών χωρών στη σεξουαλική κακοποίηση εφήβων είναι στο 32,2%, ενώ στην Κρήτη φτάνουν 45,5%.
Αντίστοιχα, όπως είπε, οκτώ στις 10 γυναίκες άμεσα έχουν δεχτεί κάποια μορφή κακοποίησης, ενώ στο 83,6% ανέρχεται η παρενόχληση γυναικών σε χώρους εργασίας.
«Είναι άξιον αναφοράς ότι σε όλες τις συμπεριφορές εξαναγκασμού, εκμετάλλευσης, σεξουαλικής και λεκτικής βίας η Κρήτη είναι σε όλα πάνω από το μέσο ευρωπαϊκό όρο. Αξίζει να σημειώσουμε ότι η σεξουαλική κακοποίηση προέρχεται από πρόσωπα εξουσίας, δηλαδή από άνδρες εργοδότες, προπονητές, γιατρούς και όσους έχουν θέση έλεγχου. Βλέπουμε τα θύματα να είναι στην πλειοψηφία τους κορίτσια με χαμηλή αυτοπεποίθηση, με έλλειψη δεξιοτήτων, κορίτσια που δεν μπορούν να πουν όχι. Αυτό έχει να κάνει με το πώς μεγαλώνουν τα κορίτσια μας και με το γεγονός ότι δεν μπορούν να αρνηθούν καταστάσεις βίας. Βλέπουμε ότι δέχονται τη βία περισσότερο και αυτό είναι έντονο στοιχείο στο νησί μας. Δηλαδή δεν απορρίπτουν τη βία όσο θα έπρεπε. Βλέπουμε στην Κρήτη στάσεις θετικές προς τη βία, κάτι που επίσης έχει να κάνει με το πώς μεγαλώνουμε τα παιδιά μας. Έχουμε ανοχή στη βία», τόνισε η κα Παπαδακάκη.
Παράλληλα υποστήριξε πως οι πολιτικές που ακολουθούνται στη χώρα μας δεν ανταποκρίνονται στις ανάγκες των εφήβων. «Οι πολιτικές μας δεν αντανακλούν τις ανάγκες των εφήβων. Οι έφηβοι είναι ένας πληθυσμός που χάνονται πίσω από τα παιδιά. Και δεν υπάρχουν δομές, δεν υπάρχει κάτι εξειδικευμένο που να αφορά αυτή την ηλικιακή ομάδα».
Σε ό,τι αφορά τις γυναίκες με αναπηρία σύμφωνα με μελέτη που έγινε σε 82 γυναίκες της Κρήτης, το 81.7% εξ αυτών υπέστησαν μια οποιαδήποτε μορφή βίας:
«Οκτώ στις δέκα γυναίκες ΑμεΑ έχουν υποστεί μια μορφή βίας. Οι πιο συχνές περιπτώσεις θυτών αφορούν ανθρώπους του περιβάλλοντος των ΑμεΑ και κυρίως τους φροντιστές που πολλές φορές είναι οι γονείς, οι σύντροφοι που αναλαμβάνουν και υποστηρίζουν τις γυναίκες αυτές που φαίνεται να είναι πολύ ευάλωτες να αισθάνονται ενοχές. Αυτές που πλήττονται περισσότερο είναι αυτές που είναι μικρότερες σε ηλικία, αυτές που δεν έχουν πρακτική και συναισθηματική υποστήριξη. Αυτές κακοποιούνται πιο συχνά» τόνισε η κα Παπαδακάκη.
Σε ό,τι αφορά τις ηλικιωμένες γυναίκες με μέση ηλικία τα 70 έτη σε ποσοστό 15,9% τρομάζουν ακόμα και όταν τις ακουμπήσει ο σύζυγός τους ανέφερε η κα Παπαδακάκη. Ποσοστό 21% δέχονται χαστούκια, 64% προσβολές και εξυβρίσεις. «Σίγουρα έχει να κάνει η στάση των γυναικών αυτών ιδιαίτερα σε μεγάλες ηλικίες που δικαιολογούν τον άνδρα και θεωρούν ότι έχει το δικαίωμα αυτό», εξήγησε η κα Παπαδακάκη.
Σε ό,τι αφορά τις εργαζόμενες γυναίκες η μελέτη που έγινε στην Κρήτη, στην οποία συμμετείχαν 631 άτομα διαφορών μορφωτικών επιπέδων έδειξε ότι οι γυναίκες πέφτουν θύματα παρενόχλησης σε χώρους εργασίας. Η παρενόχληση ανέρχεται σε ποσοστό 83.5% και αφορά είτε συμπεριφορά με αγένεια, εξευτελισμό, ανήθικα και υποτιμητικά σχόλια. Γυναίκες θύματα είναι κατά μέσο όρο ηλικίας 31 ετών, ενώ γυναίκες γύρω στα 38 έτη δεν δέχονται την κακοποίηση όπως προκύπτει από την έρευνα. Ευάλωτες σύμφωνα με τη μελέτη είναι κυρίως οι άγαμες που δεν έχουν υποστήριξη, αλλά και γυναίκες ανώτατης εκπαίδευσης, καθώς και εκείνες που δεν έχουν εμπειρία για να ανταπεξέλθουν σε αυτές τις καταστάσεις.
Υπό αυτό το πρίσμα, οι 3 δολοφονίες γυναικών το 2019 οπωσδήποτε συμβαδίζει με την αύξηση που παρατηρείται στα φαινόμενα βίας προς τις γυναίκες στην Κρήτη, που είναι πάνω από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο.
Να σημειώσουμε ότι σύμφωνα με το Ευρωπαϊκό Ινστιτούτο για την Ισότητα των Φύλων και την παρακολούθηση του φαινομένου της συντροφικής βίας τα στοιχεία δείχνουν πως από το σύνολο των 2.833 δραστών ενδοοικογενειακής βίας του 2017, για τους οποίους υπάρχει πληροφορία για το φύλο τους, το 84,5% είναι άνδρες και το 15,5% γυναίκες, ενώ ο αριθμός των γυναικών που έχουν καταγγείλει στην αστυνομία περιστατικά ενδοοικογενειακής βίας το διάστημα 2012-2017 παρουσιάζει αύξηση της τάξης του 49%.
Πιο αναλυτιά:
– ο αριθμός των γυναικών που έχουν καταγγείλει στην αστυνομία περιστατικά ενδοοικογενειακής βίας το διάστημα 2012-2017 παρουσιάζει αύξηση της τάξης του 49%
– από το σύνολο των 2.833 δραστών ενδοοικογενειακής βίας του 2017, για τους οποίους υπάρχει πληροφορία για το φύλο τους, το 84,5% είναι άνδρες και το 15,5% γυναίκες
– το σύνολο των βιασμών που καταγγέλθηκαν ετησίως στην Ελληνική Αστυνομία τα έτη 2010-2017 κυμαίνονταν από 163-264
– από το σύνολο των δραστών που διώχθηκαν ποινικά για άσκηση ενδοοικογενειακής βίας το 86,2% αυτών το 2016 ήταν άνδρες, το 84% αντίστοιχα για το 2017 και το 85,4% για το 2018
– οι καταδικαστικές αποφάσεις των Εισαγγελιών για ενδοοικογενειακή βία το 2016 αφορούσαν άνδρες σε ποσοστό 92,8%, 93,4% για το 2017 και 92,2% για το 2018
– από την Δευτέρα 2 Απριλίου 2012 μέχρι την Πέμπτη 15 Νοεμβρίου 2018 εξυπηρετήθηκαν στα 41 Συμβουλευτικά Κέντρα ανά την επικράτεια, αυτοπροσώπως αλλά και μέσω τρίτων προσώπων, 25.079 γυναίκες – τα 22.183 περιστατικά αφορούσαν περιστατικά βίας