Η αφορμή δόθηκε από το βιβλίο «A Cretan Healer’s Handbook in the Byzantine
Tradition» («Το εγχειρίδιο Ενός Κρητικού Θεραπευτή κατά την Βυζαντινή Παράδοση») (1) της Πατρίτσια Άνν Κλάρκ, καθηγήτριας Τμήματος Ελληνικών & Ρωμαϊκών Σπουδών, του Πανεπιστημίου Βικτώρια
του Καναδά που βασίστηκε στο αρχείο του.
Πρωταρχικά αυτό μας είχε δώσει την ιδέα και την έμπνευση για το περιεχόμενο του φετινού μας ημερολογίου.
Κατόπιν προέκυψε η επιθυμία να γνωρίσουμε από κοντά την συγγραφέα – ερευνήτρια και γι’ αυτό την καλέσαμε στο χωριό μας.
Θεωρήσαμε μεγάλη τιμή και αναγνώριση για το χωριό μας ένα τόσο μακρινό
Πανεπιστήμιο να ασχοληθεί μ’ αυτόν το λαογραφικό θησαυρό, άγνωστο πλέον στις
σύγχρονες γενιές.
Θα έχουμε την ευκαιρία να μάθουμε για την εμπειρία της ενώ διέμενε στο Αμάρι και διεξήγαγε την έρευνά της. Η ίδια μιλά με ιδιαίτερο ενθουσιασμό και συγκίνηση για τους κατοίκους του Αμαρίου και τις θερμές σχέσεις που ανέπτυξε μαζί τους.
Η ομιλία της θα έχει τίτλο “από την Λαϊκή Ιατρική της Κρήτης”.
Εκ μέρους του Ιατρικού Συλλόγου Ρεθύμνου θα μιλήσει η κ Ψαρουδάκη Καλλιόπη, Νευρολόγος, με θέμα “από το Βότανο στην δραστική ουσία”.
Όσον αφορά το ημερολόγιο μας οι αναφορές μας βασίστηκαν σε αποσπάσματα του βιβλίου σχετικά με κάποια ασθένεια ή κάποιο βότανο, κατά προτίμηση του τόπου μας.
Έγινε κατά το δυνατόν συσχέτιση με σημερινές λαϊκές αναφορές / αφηγήσεις ανθρώπων που βίωσαν την πρακτική ιατρική από εκείνους που συνέδραμαν όσους είχαν ανάγκη.
Οι αφηγήσεις προτιμήσαμε να καταγραφούν στην μοναδική ντοπιολαλιά του Αμαρίου όπως ακριβώς μας τις διηγήθηκαν.
[…..Στον Μέρωνα από το 1840 έως το 1979 ευτύχησαν οι Μερωνιανοί και τα γύρω χωριά να έχουν συμπαραστάτες στις ιατρικές τους ανάγκες τρείς σημαντικούς έμπειρους γιατρούς.
Αυτοί ήταν: Ο λεγόμενος Σαϊκατζής, (1828-1917), ο Δημήτριος Χατζηδάκης ήΧατζηδοδημήτρης (1836-1919) και ο Νικόλαος Κ. Θεοδωράκης ή Χαρκιαδονικολής (1891-1979)
[Οι αναφορές αυτές προέρχονται από το αρχείο του Συμεών Κ. Καπετανάκη]
Για το Σαϊκατζή δεν έχουμε συγκεκριμένα στοιχεία από πράξεις και παραδείγματα, γιατί δεν τα ρώτησε και δεν τα κατέγραψε κανείς το χρόνο που έπρεπε.
Ωστόσο εκείνο που έμεινε στη μνήμη των ανθρώπων είναι ένας θαυμασμός στο ότι ήταν σπουδαίος πρακτικός γιατρός, σπουδαίος λυράρης και γενναιόδωρος άνθρωπος. Λένε πως την περιουσία του την είχε δώσει σε δύο φτωχούς Τριτάρηδες.
Ασκούσε το λειτούργημα του εμπειρικού γιατρού, χωρίς αμοιβή σ’ όλη την περιφέρεια του Δήμου Μέρωνος, ήταν φίλοι με το Δημήτρη Χατζηδάκη και συνεργάζονταν μεταξύ τους για την κάλυψη των θεραπευτικών αναγκών της περιοχής.
Λέγεται μεταξύ άλλων ότι καταπράυνε τους πόνους με την γλυκιά λύρα του.
Όταν γέρος πια έφυγε από το χωριό, χάρισε τις συνταγές του στον νεαρό τότε Νίκο Θεοδωράκη, ευτυχώς, γιατί οι συνταγές αυτές έπεσαν σε καλά χέρια.
Ο Δ. Χατζηδάκης είναι ιστορικό πρόσωπο. Ήταν από τους εξέχοντες οπλαρχηγούς του Μέρωνα και του Αμαρίου, είχε λάβει μέρος σε όλους τους ξεσηκωμούς της εποχής του κι εκλέχτηκε πολλές φορές Δήμαρχος στο δήμο Μέρωνος.
Ήταν νοικοκύρης και πολύτεκνος (είχε 4 γιούς και 3 θυγατέρες) και όμως έβρισκε τον καιρό ως εμπειρικός θεραπευτής να εξυπηρετεί δωρεάν όλη την περιοχή του.
Ο Δ. Χατζηδάκης είχε και αυτός συνταγές σημαντικές και ήταν ειδικός στα σπασίματα και ιδιαίτερα στα τραύματα. Έβγαζε σφαίρες από το σώμα, θεράπευε πληγές, έραβε το ανθρώπινο δέρμα, καυτηρίαζε με πυρωμένο σίδερο τα «καρβούνια», άνοιγε τους πονεμένους λαιμούς με τις κέρινες λαμπάδες.
Ακούγεται σε συμπτωματικές αθιβολές για αυτόν ότι προτιμούσαν στους ξεσηκωμούς να πηγαίνουν μαζί του γιατί είχαν τη σιγουριά πως, αν συμβεί να τραυματιστούν, ήταν σε θέση να τους βοηθήσει.
Ο Νικόλαος Θεοδωράκης και αυτός ιστορικό πρόσωπο, είχε το χαρακτήρα και το ταλέντο που πρέπει να έχει ένας γιατρός, τη διάθεση και το ενδιαφέρον να συμπαρασταθεί και να προσφέρει τις υπηρεσίες του στους συνανθρώπους όταν βρίσκονταν στη δύσκολη θέση κάτω από την απειλή της αρρώστιας, του τραυματισμού ή του ατυχήματος.
Γι αυτό παρέλαβε τις συνταγές των 2 προηγούμενων θεραπευτών, τις μελέτησε και τις εμπλούτισε προσθέτοντας και άλλες και όχι μόνον αυτό, αλλά βρήκε και ένα οδηγό ιατρικής. Μια μικρή εγκυκλοπαίδεια η οποία του επέτρεψε να καταλάβει την ιατρική ορολογία, να έχει μια επιστημονική προσέγγιση στην ιατρική και να γνωμοδοτεί στην ιατρική γλώσσα.
Αγαπούσε την ιατρική και εκτιμούσε βαθύτατα τους γιατρούς.
Η προσφορά του Ν. Θεοδωράκη, ως εμπειρικού γιατρού, είναι τεράστια και δεν μπορεί να εκτιμηθεί και να καταγραφεί, αν δεν σκεφτεί κανείς το σχολείο που είχε 100 παιδιά, τις αρρώστιες τις παιδικές και το Νικόλαο Θεοδωράκη να τρέχει.
Εκείνο που θα πρέπει να τονιστεί είναι ότι ο άνθρωπος αυτός ήταν υπεύθυνος και συνειδητός, ήξερε τα όρια του και είχε πάντα τη γνώση και την επίγνωση να κάνει αυτό που πρέπει. Χάρις σ’ αυτήν του τη συνειδητότητα έσωσε και θεράπευσε πολλούς ανθρώπους.
ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΔΡΑΣΗ ΤΟΥ ΝΙΚΟΥ ΘΕΟΔΩΡΑΚΗ
Ο Ν. Θεοδωράκης, πριν στρατευθεί, έλαβε μέρος στον τελευταίο αγώνα των Μερωνιανών κατά των Τούρκων. Αυτό έγινε τον Οκτώβρη του 1912 στο Λίθιον της Χίου. Εκεί οι Μερωνιανοί υπό τον Γ. Χατζηδάκη πολέμησαν μαζί με τον Ελληνικό στρατό.
Όταν ο Ν. Θεοδωράκης μαζί με το Γ. Χατζηδάκη παρουσίασαν ένα σχέδιο μιας επιχείρησης ριψοκίνδυνης αλλά σημαντικής στον Ταγματάρχη Παπακυριαζή, αυτός τους το απαγόρευσε αυστηρώς και τους ειρωνεύτηκε ελαφρώς.
Την ίδια νύχτα έγινε η επιχείρηση. Ο Θεοδωράκης με την κάλυψη των Μερωνιανών ανέβηκε στα κεραμίδια του φρουραρχείου των Τούρκων και πήρε την Τούρκικη σημαία και πήγε να την παραδώσει στον Γ. Χατζηδάκη που του είπε: «Κράτα την, αλλού θα την παραδώσεις». Οι Τούρκοι μετά από2-3 λεπτά άρχισαν να πυροβολούν. Ξύπνησε ο Ταγματάρχης με τους αξιωματικούς του Τάγματος και ρωτούσε τι συμβαίνει. Ο Χατζηδάκης του είπε: «Πλησιάστε κ. Ταγματάρχα, ο νεαρός Θεοδωράκης έχει να σας προσφέρει ένα δώρο» και του παραδίδει διπλωμένη την Τούρκικη σημαία. Ο Ταγματάρχης έμεινε για λίγο άναυδος, τους αγκάλιασε, τους συνεχάρη και είπε: «Θα προτείνω για παράσημο το Θεοδωράκη, για έπαινο όλους όσους έλαβαν μέρος στην επιχείρηση και για τον αρχηγό Χατζηδάκη θα προτείνω να του απονεμηθεί ο βαθμός του εφέδρου λοχαγού».
Αυτά όλα έγιναν. Το γεγονός αυτό έγινε πανελλήνιο και το έγραψαν ακόμα και οι Αθηναϊκές εφημερίδες.
Ο Θεοδωράκης δεν σταμάτησε εδώ. Πολέμησε εν συνεχεία στη Μυτιλήνη, στρατεύτηκε και έλαβε μέρος στους Βαλκανικούς πολέμους. Διακρίθηκε ιδιαιτέρως στην Ήπειρο και στον Ελληνοβουλγαρικό πόλεμο. Εκεί ανατίναξε ένα πολυβολείο και τραυματίστηκε σοβαρά. Απολύθηκε από το στρατό και μαζί με τα παράσημα πήρε μια άδεια μονοπωλίου τσιγάρων.
Αυτός εν περιλήψει ήταν ο Χαρκιαδονικολής, “ο ήρωας”….]
…οι συνταγές και συμβουλές Μερωνιανών γιαγιάδων…
Για την υγειά αρχή καλή
να ‘χεις μυαλό στην κεφαλή.
Για να’ χεις δυνατό μυαλό
να πίνεις κύμινο βραστό.
Για καλό μνημονικό,
βραστό σγουρό βασιλικό.
Κουκούτσια βράσε κυδωνιού
και το ζουμί προσκέφαλο
σε κάθε πονοκέφαλο.
Βρασμένα τριαντάφυλλα
σε κόκκινο κρασί
που δεν το πίνουμε
τα μάτια πλύνουμε.
Όταν ματώνει η μύτη μας
τσακμακόπετρα κοπανιστή
σαν ταμπάκο ρουφηχτή.
Άλατα:
πίνουμε από σέλινα βραστά
ένα ποτήρι καθ’ αργά.
Ζοχάδες (αιμορροΐδες):
Ξύδι και κάσα
από τ’ αυτί
κάνομε πηχτή αλοιφή,
πρωί και βράδυ το
άλειμμα
κι οι ζοχάδες διάλυμα.
Ρευματισμοί κι αρθριτικά
τα σκόρδα τα κοπανιστά
τα δένομε μ’ ένα πανί
και κάθε μέρος που πονεί.
Αμυγδαλές:
Αγγιναρόφυλλα βραστά
δένομε στο λαιμό ζεστά.
Βήχας και πονόλαιμος:
Σύκα βραστά δέκα λεπτά,
πίνουμε το βραστό ζεστό
και τα βρασμένα σύκα αυτά
στο λαιμό δένουμε ζεστά.
Έκζεμα :
Μια δόση μαστίχα,
δυο δόσεις απείρι
μια αλοιφή θαυματουργή.
Για νευρασθένειες:
Ανάμικτα, μαϊντανό,
φασκομηλιά, δυόσμο,
αγριάδα βραστά.
Κάθε πρωί πίνουμε ένα
κρασοπότηρο.
Νεφρά: Μαϊντανό χλωρό με
φύλλα και με ρίζες.
Βράζουμε και πίνουμε κάθε
πρωί και βράδυ ένα ποτήρι.
Γυναίκα κι’ άντρας αν
βρεθούν
και θεν χαρά μεγάλη
γυναίκα τρώει το πλυτό
κι’ άντρας το κοτσυφάλι.
