Φωτογραφίες: Γιάννης Αγγελάκης
Κάθε χρόνο, την ημέρα της Καθαρής Δευτέρας στο χωριό Γέργερη Ηρακλείου αναβιώνουν τα Aποκριγιώματα. Η λέξη αποκριγιώματα προέρχεται από το ρήμα αποκριγιώνω που σημαίνει κόβω το κρέας, σταματώ την κατανάλωση κρέατος. Και έτσι είναι αφού η Καθαρή Δευτέρα σηματοδοτεί την έναρξη της Σαρακοστής και μαζί και της νηστείας που φέρει την αποχή από το κρέας.
Την ημέρα εκείνη αναβιώνουν στον κεντρικό δρόμο του χωριού μοναδικά σε ομορφιά και σε πολιτισμική αξία έθιμα και πολλά από αυτά διεκδικούν μοναδικότητα σε όλη την Ελλάδα.
Σε μορφή παρέλασης περνούν δίπλα από τα πλήθη που κάθε χρόνο συρρέουν στη Γέργερη διαφορετικά άρματα και μεταμφιεσμένοι με παραδοσιακές στολές χορευτές και ομάδες οι οποίες αναβιώνουν διονυσιακά έθιμα που έχουν τις ρίζες τους στην αρχαιότητα.
Κάποια από τα πιο σημαντικά δρώμενα-αναπαραστάσεις του κύκλου της ζωής είναι η κηδεία, ο γαμπρός με τη νύφη, ο γάιδαρος, το όργωμα και η σπορά, τα μουτζουρώματα και ο αρκουδίστικος χορός.
Τη διοργάνωση αναλάμβάνει ο «Σύλλογος Βαρελοφρόνων Πολιτισμού και Ανάπτυξης Γέργερης», σε συνεργασία με την Περιφέρεια Κρήτης.
Συμμετέχουν επίσης ο Πολιτιστικός Σύλλογος Γέργερης – Πολιτιστικός Σύλλογος Νιβρύτου, ο Πολιτιστικός Σύλλογος Πανασού, ο Σύλλογος Γεργιανών Ηρακλείου, ο Πολιτιστικός Σύλλογος Απομαρμα, ο Σύλλογος Περιστερίδων (το Κάστρο), το Δημοτικό Τοπικό Συμβούλιο Γέργερης.
Η Καμήλα
Η καμήλα είναι μια από τις παλιές αποκριάτικες μεταμφιέσεις .
Δύο άτομα μπαίνουν κάτω από κουβέρτες έτσι ώστε να δημιουργήσουν τα πόδια της καμήλας, ο λαιμός φτιαγμένος από μακρύ ξύλο, που στην άκρη του έχει καρφωμένο ένα κρανίο γαϊδάρου.
Στην κάτω μασέλα δένεται μια κλωστή έτσι ώστε να μπορούν να την ανοιγοκλείνουν.
Παραδοσιακό έθιμο της Νυβρίτου.
Η «κηδεία»
Αποτελεί μια παρωδία της εκφοράς του νεκρού, ο οποίος είναι ξαπλωμένος πάνω σε μια σκάλα ξύλινη συνήθως και σέβεται μέχρι τέλους το ρόλο του: δεν ανοίγει τα μάτια του, δε μιλάει ούτε γελάει παρά τα απίστευτα δίστιχα και μοιρολόγια που ακούει. Στόχος της πομπής είναι η ανάσταση του νεκρού κάνοντάς τον να γελάει και να θριαμβεύσει πάλι η χαρά και το γέλιο. Η πομπή αυτή τα έχει όλα: παπά, ψάλτη, χήρα που λέει εντυπωσιακά μοιρολόγια, συγγενείς που τον συνοδεύουν μέχρι τη στιγμή που θα συμβεί η ανατροπή και ο νεκρός μη μπορώντας να αντισταθεί στη μυρωδιά του κρασιού και των πειραγμάτων ανασταίνεται, γεγονός που συνοδεύεται από ξέφρενους χορούς όλου του θιάσου.
Το «όργωμα-σπορά»
Το αλέτρι, το σύμβολο του μόχθου του ανθρώπου και της προσπάθειάς του για επιβίωση, μετατρέπεται σε ένα αποκριάτικο εργαλείο όπου αντί για βόδια ή άλογα υπάρχουν δύο μεταμφιεσμένοι. Πίσω από αυτή την εικονική αροτρίαση που τα έχει όλα: το ζευγά, τα ζώα, το σπορέα, υποκρύπτεται ένα γόνιμο υπόβαθρο, καθώς ο θαμμένος στη γη σπόρος τώρα έχει αρχίσει να βλασταίνει!
Ο «γάμος»
Πρόκειται για αναπαράσταση-παρωδία του μυστηρίου της εκκλησίας μας συμβολίζοντας την ένωση των στοιχείων της φύσης, τη γονιμότητα, την αρμονική συνύπαρξη αντίθετων δυνάμεων. Η αμφισβήτηση της καθημερινής τάξης εκφράζεται με αυτοσχεδιαστική διάθεση μέσα σε ένα πλαίσιο παραδοσιακών αξιών.
Τα «μουτζουρώματα» – Οι Αράπηδες
Οι Αράπηδες είναι μια ομάδα ατόμων, το λεγόμενο καρναβάλι, όπου οι κύριοι πρωταγωνιστές είναι ο τσαούσης (άντρας ντυμένος παραδοσιακά) και η νύφη (άντρας επίσης ντυμένος με τη γυναικεία παραδοσιακή φορεσιά). Όλο το καρναβάλι είναι βαμμένο με φούμο, φορά κάπα από δέρμα και καμπούρα στην πλάτη με κουδούνια και στην μέση τους έχουν κρεμασμένο ρόπαλο.
Η αμφίεση και η κίνηση των αράπηδων παραπέμπουν σε διονυσιακά δρώμενα, αφού η λατρεία του Διονύσου ήταν έντονη στις περιοχές αυτές. Αυτά πήραν χριστιανικό συμβολισμό στο πέρασμα του χρόνου. Η κάπα από δέρμα συμβολίζει τον Ιωάννη τον Πρόδρομο, το βαμμένο πρόσωπο το ηλιοκαμένο πρόσωπό του, η καμπούρα την καμήλα όπου βάδιζε στην έρημο ενώ το ξύλινο σπαθί το όργανο αποκεφαλισμού. Τέλος τα κουδούνια και το χτύπημά τους την αναστάτωση και τον ξεσηκωμό που προκαλούσε στο πέρασμά του.
Ο «αρκουδίστικος χορός»
Οι αρκουδιάρηδες βγαίνουν στους δρόμους δημιουργώντας πανδαιμόνιο με τους ήχους των κουδουνιών και χορεύοντας το δικό τους ξέφρενο ρυθμό. Ο σατυρικός αυτός όμιλος έχει τους δικούς του κανόνες και συνήθως απροσδόκητη εξέλιξη. Οι χορευτές είναι τραγόμορφοι κουδουνοφόροι οι οποίοι είναι δεμένοι με σχοινιά μεταξύ τους και ο επικεφαλής της ομάδας προσπαθεί μάταια να τους οδηγεί.
Γιορτή παντού με συμμετοχή και χορευτών από Μακεδονία
Ταυτόχρονα με τα διάφορα δρώμενα υπάρχουν παντού σε κάθε σημείο του χωριού πάγκοι και τραπεζάκια με σαρακοστιανούς μεζέδες που οι φιλόξενοι ντόπιοι κερνάνε μαζί με άφθονη ρακή και κρασί ενώ παραδοσιακοί οργανοπαίκτες αναλαμβάνουν το έργο της ψυχαγωγίας του κόσμου με πολλή μουσική και χορό.
Το φαγητό σερβίρεται ελεύθερα στους επισκέπτες του χωριού με το κύριο πιάτο να είναι τα ψαροκολυβα, ένα παραδοσιακό πεντανόστιμο φαγητό με 5 διαφορετικά όσπρια που έχει τις ρίζες του στα μινωικά χρόνια.
Οι φωτογραφίες είναι από τα ‘’αποκριγιώματα’’ του 2018 στα οποία υπήρξε συμμετοχή και από τη Μακεδονία με φιλοξενούμενο δρώμενο τους “Αράπηδες “ από το Βώλακα Δράμας.
Το έθιμο των Αράπηδων
Ανήμερα των Θεοφανείων στη Δημοτική Κοινότητας Νικήσιανης του δήμου Παγγαίου, στο Μοναστηράκι, στον Ξηροπόταμο και στο Βώλακα της Δράμας, τελείται με διάφορες παραλλαγές ένα δρώμενο γνωστό ως Αράπηδες, επειδή στην μεταμφίεση των πρωταγωνιστών κυριαρχεί το μαύρο χρώμα: μαύρες φλοκωτές κάπες και εντυπωσιακές υψικόρυφες προσωπίδες, κεφαλοστολές από γιδοπροβιές.
Όλες οι ομάδες των «Αράπηδων» κάνουν κοινή παρέλαση στους δρόμους, κάτω από τους εκκωφαντικούς ήχους των κουδουνιών τους. Δύο αρχηγοί ομάδων παλεύουν μέχρι την τελική πτώση του ενός. Ακολούθως, γύρω από τον πεσμένο αρχηγό, μαζεύονται όλοι, σε μια μυσταγωγία, που τελειώνει με την ανάσταση του νεκρού και τον ιδιόρρυθμο ξέφρενο χορό όλων, που ακολουθεί.
Σύμφωνα με την παράδοση, η παράσταση αυτή συμβολίζει το θάνατο του Διονύσου από τους Τιτάνες και την ανάστασή του από το Δία και παράλληλα την χειμερία νάρκη της φύσης που είναι ο Χειμώνας και στη συνέχεια την ανάσταση της φύσης με τον ερχομό της Άνοιξης.
Αυτό που εντυπωσιάζει τον επισκέπτη, είναι η εμφάνιση των Αράπηδων, με την οποία ντύνονται μόνο άντρες. Το ντύσιμο των Αράπηδων, περιλαμβάνει τα τσερβούλια (παπούτσια) που κατασκευάζονται από ακατέργαστο χοιρινό δέρμα και συγκρατούνται από τις λαπάρες που είναι δερμάτινα σχοινιά και τα καλτσούνια (κνήμες με υφαντό πανί από τρίχωμα προβατίνας) που φορούν στα γόνατα. Στο κάτω μέρος του σώματος φορούν μπινιβρέκι (μάλλινο παντελόνι) και στο πάνω μέρος χοντρή τσομπάνικη κάπα. Στη μέση τους, φορούν τέσσερα ποιμενικά κουδούνια (τσάνια) διαφόρων μεγεθών. Το πρόσωπο είναι καλυμμένο με την μπαρμπότα (προσωπίδα) που είναι το τομάρι μιας γίδας το οποίο είναι ραμμένο και στερεώνεται στις άκρες του, στα σχοινιά των κουδουνιών. Η μπαρμπότα στολίζεται με ένα λευκό μαντήλι το οποίο έχει πάνω του χρωματιστά σχέδια, φλουριά και λουλούδια.