Σημεία μίας άρρωστης εποχής.
Νέο κίνημα, πάλι μέσω του πανικού των social media, αυτή τη φορά για τους κακούς που έχουν κάποια αναπηρία.
Με αφορμή την ταινία «Οι Μάγισσες», του Ρόμπερτ Ζεμέκις, που κυκλοφόρησε τον περασμένο μήνα προκαλώντας έντονες αντιδράσεις (που αλλού; Στην Αμερική…), ανοίγει ξανά η συζήτηση για την απεικόνιση της αναπηρίας στη μεγάλη οθόνη. Ακόμα μια υποκριτική εμμονή με την πολιτική ορθότητα.
Ο Ζεμέκις διασκεύασε το παιδικό βιβλίο του Ρόαλντ Νταλ στην ταινία με πρωταγωνίστριες την Αν Χάθαγουεϊ και την Οκτάβια Σπένσερ, ωστόσο προχώρησε σε μια σημαντική διαφοροποίηση της φυσιογνωμίας των χαρακτήρων.
Αν και οι μάγισσες στο βιβλίο του Νταλ περιγράφονται με πέντε δάχτυλα, η πρωταγωνίστρια της ταινίας εμφανίζεται με τρία δάχτυλα στα χέρια, παραπέμποντας σε μία ανωμαλία των άκρων, γνωστή ως «split hand» – και όχι σε νύχια γάτας, όπως επιθυμούσε η εταιρεία παραγωγής.
Χρησιμοποιώντας το hashtag #NotAWitch (μτφ.: δεν είμαι μάγισσα) χρήστες του Instagram με αναπηρίες των άκρων απάντησαν, αναρτώντας μαζικά φωτογραφίες τους, σε μια καμπάνια με μήνυμα ότι η αναπηρία δεν είναι κάτι τρομακτικό, αηδιαστικό, αλλά ούτε και χαρακτηριστικό στοιχείο των «κακών».
Το μήνυμά της ανέβασε και η βρετανίδα παραολυμπιονίκης της κολύμβησης, Έϊμι Μάρεν:
«Ερώτηση στη Warner: Το σκεφτήκατε πολύ και το βρήκατε καλή ιδέα να παρουσιάσετε έτσι τη διαφορετικότητα των άκρων; Σκεφτήκατε τον αντίκτυπο στην κοινότητα των ανθρώπων με αυτή την αναπηρία;»
@WarnerBrosUK was there much thought given as to how this representation of limb differences would effect the limb difference community?! @ReachCharity @RoaldFull pic.twitter.com/kiTEAuYt7i
— Amy Marren (@amy_marren) November 2, 2020
Μπορεί η Αν Χάθαγουεϊ και η Warner Bros να απολογήθηκαν, η ζημιά, ωστόσο, φαίνεται πως είχε ήδη γίνει.
Πολλοί λένε ότι είναι συνήθες φαινόμενο ειδικά στον κινηματογράφο ο κακός να έχει κάποιου είδους αναπηρία ή παραμόρφωση. Από τον Τζόκερ, τον Φρέντι Κρούγκερ και όλους τους κακούς του Τζέιμς Μποντ μέχρι το Φάντασμα της Όπερας και τον Ριχάρδο τον Γ΄ του Σαίξπηρ.
Όμως η αλήθεια είναι ότι οι “κακοί” τόσο στις ταινίες όσο και στις νουβέλες παίρνουν ολες τις μορφές. Μπορεί να είναι όμορφοι, άσχημοι, με αναπηρίες, χοντροί, λεπτοί, ξανθοί, γέροι ή νέοι.
Όσον αφορά ταινίες με μάγισσες, η πλειοψηφία των ταινιών δεν ταυτίζουν τις κακές μάγισσες με τις αναπηρίες. Μάλιστα, σε πολλές από τις ταινίες οι μάγισσες είναι πανέμορφες, όπως στη Χιονάτη και του Επτά Νάνους, στο Χρονικό της Νάρνια, στο The Love Witch μπορεί να είναι παντρεμένες και πανέμορφος όπως στο I Married a Witch του Rene Clair ή χήρες που τις ξελογιάζει ο διαβολάκος Τζακ Νίκολσον στο Μάγισσες του Ίστιγουικ.. Μπορεί να είναι γριές που αναζητούν το ελιξηριο της νεότητας όπως στο Stardust, μπορεί να είναι ολόκληρες οικογένειες μαγισσών όπως στο Witching and Bitching, μπορεί να είναι παιδιά όπως στο αριστουργηματικό Kiki’s Delivery Service του Miyazaki, να έχουν πεταχτά δόντια όπως στο Hocus Pocus, μπορεί να είναι παχύσαρκη όπως στο Howl’s Moving Castle πάλι του Miyazaki, μπορεί να είναι φαλακρές και να μιλάνε με γαλλική προφορά όπως στο The Witches.
Απλούστατα, δεν υπάρχει καμία ενιαία παρουσίαση που να ταυτίζει τις κακές μάγισσες με την αναπηρία. Απλά, δεν υφίσταται. Αυτό όμως δε σταματά κάποιους να ζητούν νεα όρια.
Σύμφωνα με τη συγγραφέα Άσλει Ίκιν η οποία πάσχει από σπάνια νοσήματα που επηρεάζουν το μυοσκελετικό σύστημα:
«Προφανώς δεν επιθυμούμε μια κουλτούρα, στην οποία ο καθένας θα εξοργίζεται με το παραμικρό» αλλά «για πολύ καιρό η αναπηρία υποεκπροσωπείται, και έτσι βλέπουμε την παραμόρφωση μόνο σε κακούς ή σε χαρακτήρες χωρίς άλλη ταυτότητα παρά αυτή της αναπηρίας. Αυτό είναι το πρόβλημα.»
Βεβαίως, αν και είναι γεγονός ότι λαμβάνοντας υπόψη του αριθμού των ανθρωπων που ζουν με αναπηρία το ποσοστό ταινιών με ιστορίες ανθρώπων με αναπηρια που γυρίζονται είναι μικρότερο, όμως είναι απολύτως ψευδές ότι η αναπηρία ταυτίζεται με το κακό και ότι δε γυρίζονται ταινίες με πρωταγωνιστες ανθρωπους με αναπηρία. Κάθε άλλο. Κάποιες από τις πιο επιτυχημένες ταινίες του Χόλιγουντ έχουν πρωταγωνιστές ήρωες με αναπηρία.
Από την ταινία Φόρεστ Γκαμπ έως το Χώκινγκ, και από το A Daredevil, στο κλασσικο The Elephant Man, το Gattaca, το Finding Nemo, το How To Train your Dragon, The Horse Whisperer, Rory O’Shea Was Here, My Left Foot, Rear Window, όλη τη σειρά X-Men, Born on the Fourth of July, The Intouchables, το Avatar, το υπερ-κλασσικό Άρωμα Γυναίκας απλά κάποια από τα μεγαλύτερα παγκόσμια blockbuster στην ιστορία του κινηματογράφου έχουν πρωταγωνιστές ανθρωπους με αναπηρία που παρουσιαζονται στην πλειοψηφία των περιπτώσεων με εξαιρετικά θετικό τρόπο.
Πάντως η “κωμικός” Μεισούν Ζαιντ επιμένει:
«Είτε είμαστε χαρισματικά άτομα, που εμπνέουμε τους υπόλοιπους και δεν κάνουν ποτέ τίποτα κακό. Είτε δολοφονούμε βρέφη επειδή χάσαμε το μάτι μας σε κάποιο σκοτεινό ατύχημα»,
Σύμφωνα με την Άντζελα Σμιθ, επικεφαλής του τμήματος Σπουδών για την Αναπηρία στο Πανεπιστήμιο της Γιούτα, «η αναπηρία και η παραμόρφωση χρησιμοποιούνται από τη δυτική κουλτούρα, εδώ και αιώνες, ως σύμβολο του κακού, της αμαρτίας και του κινδύνου – τόσο στη λαϊκή παράδοση, όσο και στην καθημερινή ζωή».
Το μοτίβο αυτό, όπως αναφέρει, «περνάει από τις ιστορίες τρόμου και μυστηρίου στον κινηματογράφο στέλνοντας ένα και μόνο μήνυμα:
«Τα σώματα με αναπηρία είναι λάθος και κακά, δεν πρέπει να βρίσκονται σε κοινή θέα, καθώς βρίσκονται έξω από την κοινωνία των «κανονικών», και είναι φυσικό να μας προκαλούν αηδία.»
