Ξεπεράσαμε τον Κάφκα και τον Όργουελ

Στο «1984» ο Τζωρτζ Όργουελ μιλάει για τον «Μεγάλο Αδελφό» που ελέγχει τους πάντες και τα πάντα. Ένα σχεδόν αόρατο σύστημα που παρακολουθεί και καθορίζει τις ζωές καθημερινών ανθρώπων, τιμωρώντας τους όταν δεν συμπεριφέρονται σύμφωνα με τους «κανόνες» του. Κάτι περίπου ανάλογο συμβαίνει και στη «Δίκη» του Φραντς Κάφκα. Εκεί τα πράγματα είναι κάπως πιο συγκεκριμένα, αλλά ταυτόχρονα και τρομακτικά. Ένας απλός τραπεζικός υπάλληλος κατηγορείται για εγκλήματα που δεν διέπραξε ποτέ. Κατήγορός του είναι ένα απρόσωπο και ανελεύθερο σύστημα εξουσίας, το οποίο ένα ωραίο πρωί τον συλλαμβάνει και τον ενημερώνει για την εκκίνηση μιας δικαστικής διαδικασίας για εγκλήματα που υποτίθεται ότι ο υπάλληλος διέπραξε, χωρίς ποτέ τελικά αυτά να του γίνουν γνωστά. Το βιβλίο καταλήγει με τη βάρβαρη εκτέλεση του «ενόχου». Σήμερα, τον ρόλο αυτών των άτυπων «ρυθμιστών» της καθημερινής ζωής έχουν αναλάβει ταsocialmedia.

Ο αποκλεισμός του προέδρου των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ από το Facebook και το Twitterγια παραβίαση των όρων χρήσης των δύο πλατφορμών κοινωνικής δικτύωσης εκ μέρους του ήταν το περιστατικό που αποκάλυψε τον ελέφαντα στο δωμάτιο. Αυτό που όλοι γνωρίζουμε και σχεδόν αρνούμαστε να παραδεχτούμε. Τα socialmedia είναι κάτι πολύ περισσότερο από ιδιωτικές εταιρείες. Με τη συναίνεση όλων των χρηστών τους, τα μέσα αυτά έχουν καταστεί ολιγοπωλιακού τύπου ελεγκτές της δημόσιας σφαίρας. Με κανόνες και όρους εν πολλοίς ομιχλώδεις και πάντως εντελώς διάφορους από εκείνους που διέπουν τη λειτουργία των παραδοσιακών Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης, ορισμένοι μεγαλοϊδικοκτήτες και μερικές δεκάδες στελεχών έχουν πια τη δυνατότητα να ελέγξουν και να φιμώσουν όποιον κρίνουν ότι δεν ανταποκρίνεται στους όρους χρήσης των πλατφορμών τους. Ορθά, θα πει κάποιος. Ιδιωτικές εταιρείες είναι, ουδείς υποχρεούται να είναι μέλος τους και έχουν το δικαίωμα να θέτουν όρους και προϋποθέσεις συμμετοχής και συμπεριφοράς, η παραβίαση των οποίων μπορεί να επισύρει μέχρι και την ποινή του μόνιμου αποκλεισμού.

Ωστόσο, πλέον τα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης αποτελούν suigeneris περίπτωση μέσων ενημέρωσης και έκφρασης γνώμης. Ενώ πρόκειται για αμιγώς κερδοσκοπικές εταιρείες, η παρουσία κάθε δημόσιου προσώπου σε μία τουλάχιστον τέτοια πλατφόρμα και η συμμετοχή εκατομμυρίων ιδιωτών ως μελών καταδεικνύει ότι πρόκειται για μέσα που έχουν αναλάβει – ατύπως αλλά defacto – έναν ρόλο σχεδόν δημόσιο. Έχουμε λοιπόν από τη μία την απόλυτη δημοσιότητα, την αποθέωση της παρεμβατικότητας στα δημόσια πράγματα που επηρεάζει κράτη, πολίτες, οργανισμούς, ενώσεις, διεθνείς σχέσεις, περίπου όπως συμβαίνει και με τα παραδοσιακά ΜΜΕ. Από την άλλη, έχουμε την απόλυτη ιδιωτική αυθαιρεσία ως προς τους όρους χρήσης, οι οποίοι – στην περίπτωση του Facebook φέρ’ ειπείν – φτάνουν μέχρι το σημείο να αποκλείουν την ανάρτηση εικόνων αρχαίων αγαλμάτων με την κατηγορία του «γυμνού»(!)

Αφορμή για αυτή τη συζήτηση που άνοιξε εκ νέου στάθηκε, όπως ήδη σημειώθηκε, ο αποκλεισμός του Ντόναλντ Τραμπ. Κι αν οι περισσότεροι (σίγουρα όχι όλοι πάντως) συμφωνούμε ότι ο πρόεδρος έχει ξεπεράσει προ πολλού τα εσκαμμένα, μεταφέροντας τον ακραίο, διχαστικό και μισαλλόδοξο λόγο του στα «τιτιβίσματά» του, γεννάται εξίσου αβίαστα η σκέψη του τι θα συνέβαινε αν στη θέση του Τραμπ βρισκόταν ένας άλλος, λιγότερο «ακραίος» χαρακτήρας. Ποιος καθορίζει εν τέλει τι είναι αποδεκτό και τι όχι; Η νομοθεσία και το κράτος δικαίου έναντι του οποίου δεσμευόμαστε άπαντες ή οι όροι χρήσης μιας ιδιωτικής εταιρείας με… δημόσια επιδραστικότητα;

Οι απαντήσεις δεν είναι ποτέ εύκολες και το ζήτημα έχει και άλλες πτυχές, όπως ο έλεγχος των προσωπικών δεδομένων και των προτιμήσεων, ο εθισμός, το ψηφιακό bullying και άλλα. Μια σκέψη με την οποία θα ήθελα να κλείσω είναι εκείνη που έκανα αμέσως μόλις διάβασα την είδηση του αποκλεισμού του Τραμπ. Τι θα συνέβαινε, άραγε, αν αυτό το περιστατικό λάμβανε χώρα σε ελάχιστες δεκαετίες από τώρα, όταν τον έλεγχο αυτών των μέσων μπορεί να έχουν αναλάβει εξ ολοκλήρου αλγόριθμοι και αυτοματοποιημένα συστήματα λήψης αποφάσεων; Με απλά λόγια, τώρα οι ιθύνοντες των κολοσσών της ψηφιακής επικοινωνίας συμπεριφέρθηκαν «σύννομα» μεν με βάση τους κανονισμούς χρήσης, όμως ταυτόχρονα λειτούργησαν 100% πολιτικά. Είδαν, διάβασαν, έκριναν τα γεγονότα της επίθεσης της 6ης Ιανουαρίου στο Καπιτώλιο, διέβλεψαν πιθανότητα περαιτέρω έντασης και πήραν την απόφαση. Ποιος μας λέει ότι μια τέτοια απόφαση δεν μπορεί να ληφθεί και για οποιοδήποτε άλλο θέμα στο μέλλον; Μια απόφαση που θα αποκλείει ανθρώπους επειδή απλώς συντάσσουν τις αναρτήσεις τους σε γλώσσα μη σύμφωνη με κάποιους νεότερους όρους χρήσης; Κι αν τότε ο διαχειριστής δεν είναι πια άνθρωπος, αλλά ρομπότ, ίσως τίποτα να μη μπορεί να ανατρέψει τα πράγματα.

Τροφή για σκέψη και πολύ προβληματισμό. Όχι μόνο από τους απλούς πολίτες, αλλά πρωτίστως από τις κυβερνήσεις.

* Υποψήφιος Διδάκτωρ Ευρωπαϊκού Δικαίου στο Πάντειο Πανεπιστήμιο