Το επερχόμενο κύμα, Μουσταφά Σουλεϊμάν, εκδόσεις Key Books, 2024

Κλείνω το βιβλίο και αισθάνομαι ότι η Γη βρίσκεται σε τροχιά σύγκρουσης με έναν αστεροειδή. Μόνο που αυτόν τον αστεροειδή τον έχουμε δημιουργήσει εμείς. Και ο Bruce Willis δεν είναι πλέον σε θέση να μας σώσει.

Ο συγγραφέας του βιβλίου δεν είναι κάποιος τεχνοφοβικός. Είναι ο Μουσταφά Σουλεϊμάν, ο CEO της Microsoft AI και συνιδρυτής της DeepMind. Όταν κάποιος που βρίσκεται στον πυρήνα της τεχνολογικής επανάστασης γράφει ένα βιβλίο για να καταθέσει τις ανησυχίες του, το λιγότερο που μπορούμε να κάνουμε είναι να τον ακούσουμε.

Προφανώς και η Τεχνητή Νοημοσύνη θα βοηθήσει στη δημιουργία νέων φαρμάκων, θα αυξήσει την παραγωγικότητα και θα λύσει αμέτρητα προβλήματα. Όμως η βασική θέση του CEO της Microsoft AI είναι απλή: η τεχνητή νοημοσύνη και η βιοτεχνολογία εξελίσσονται εκθετικά, ενώ οι θεσμοί κινούνται με την ταχύτητα της γραφειοκρατίας. Νέες εφαρμογές και μοντέλα τεχνητής νοημοσύνης κυκλοφορούν με φρενήρη ρυθμό, ενώ οι κυβερνήσεις, το εκπαιδευτικό σύστημα, οι εργασιακές σχέσεις και τόσοι άλλοι θεσμοί (υπο)λειτουργούν με ρυθμούς άλλων εποχών. Αναπόφευκτα το κενό που αναπτύσσεται μεταξύ τους γίνεται χάσμα.

Το επερχόμενο κύμα, Μουσταφά Σουλεϊμάν, εκδόσεις Key Books, 2024 Key Books

Και οι νέες θέσεις εργασίας;

Οι αισιόδοξοι πιστεύουν ότι «κάθε τεχνολογική επανάσταση καταστρέφει παλιές δουλειές αλλά δημιουργεί νέες». Χάνουν όμως μια κρίσιμη λεπτομέρεια, υποστηρίζει ο Σουλεϊμάν. Η Τεχνητή Νοημοσύνη μαθαίνει και προσαρμόζεται ταχύτερα από οποιονδήποτε άνθρωπο. Ναι, βεβαίως και θα δημιουργηθούν νέες θέσεις εργασίας. Το πρόβλημα είναι ότι η ΤΝ μπορεί να κάνει προφανώς και αυτές τις δουλειές. Είναι σαν να παίζεις σκάκι με έναν αντίπαλο που μαθαίνει από κάθε σου κίνηση και βελτιώνεται μέσα σε δευτερόλεπτα, ενώ εσύ χρειάζεσαι μήνες για να μάθεις μια νέα στρατηγική. Δηλαδή κάνει αυτό που κάνεις κι εσύ όλο και πιο γρήγορα. Και χωρίς να κουράζεται καθόλου.

Το έθνος-κράτος σε κίνδυνο

Ο Σουλεϊμάν δεν καταπιάνεται με το σενάριο της «ανεξέλεγκτης υπερνοημοσύνης» ως υπαρξιακή απειλή, κάτι που απασχολεί τον νομπελίστα Τζέφρι Χίντον και άλλους ερευνητές. Θεωρεί ότι αυτό είναι παραπλανητικό. Είναι σαν να ανησυχούμε για τα μελλούμενα, ενώ το σπίτι μας καίγεται ήδη.

Το πραγματικό πρόβλημα, επισημαίνει, είναι ότι η τεχνολογία δεν περιμένει την κοινωνία. Καινούρια μοντέλα AI εμφανίζονται όλο και συχνότερα και αυτό που χθες ήταν science fiction, σήμερα είναι app στο κινητό μας. Από την άλλη, οι κυβερνήσεις κινούνται με διαδικασίες σχεδιασμένες για έναν παλιό κόσμο που χάνεται ανεπιστρεπτί. Δυστυχώς το έθνος-κράτος δεν προλαβαίνει να προσαρμοστεί στις εξελίξεις. Για να σας δώσω ένα απλό παράδειγμα: Θα μας πάρει 2-3 χρόνια να σχεδιάσουμε πώς θα χρησιμοποιήσουμε την ΤΝ στην εκπαίδευση, όταν κανείς δεν γνωρίζει ποιες θα είναι οι οικονομικοπολιτισμικοκοινωνικές συνθήκες το 2035 και όταν τελικά θα το κάνουμε, οι προβλέψεις για τις συνθήκες αυτές θα έχουν ήδη αλλάξει, ενώ η διαβούλευση για να εξετάσει τι πρέπει τελικά να διδάσκουμε στα σχολεία θα βρίσκεται σε διαρκή διαβούλευση. Και να μην αναφερθώ στις κυβερνοεπιθέσεις με ΤΝ, στα deepfake και τον άμεσο κίνδυνο για τη δημοκρατία.

Η αφέλεια των ελίτ

Εντωμεταξύ, οι πλουσιότεροι άνθρωποι του πλανήτη, παρατηρεί ο Σουλεϊμάν, πάσχουν από το «σύνδρομο αισιοδοξίας». Πιστεύουν ότι θα τα καταφέρουμε και πάλι έτσι απλά, δίχως λογικά επιχειρήματα. Όταν όμως η ΤΝ μπορεί να επεξεργαστεί εκατομμύρια δεδομένα σε χιλιοστά του δευτερολέπτου, ενώ οι άνθρωποι χρειάζονται μήνες για να κατανοήσουν τις νέες εξελίξεις, η θεωρία τους καταρρέει. Η ασυμμετρία στην ταχύτητα προσαρμογής γίνεται τόσο ακραία που οι παραδοσιακοί μηχανισμοί προσαρμογής χάνουν τη λειτουργικότητά τους.

Ο Σουλεϊμάν αντιτάσσει στη φιλελεύθερη αισιοδοξία μια απλή συνταγή: έλεγχος, έλεγχος, έλεγχος. Από τη μια ακούγεται ελπιδοφόρο, από την άλλη τρομακτικό.

Τα σενάρια του μέλλοντος

Ο Σουλεϊμάν παρουσιάζει δύο πιθανά σενάρια για το μέλλον. Στο πρώτο, καταλήγουμε σε μια τεχνο-φεουδαρχία όπου οι CEO των Big Tech γίνονται οι νέοι φεουδάρχες του 21ου αιώνα. Αντί για κάστρα, έχουν data centers. Αντί για ιππότες, έχουν ρομπότ. Στο δεύτερο σενάριο, ζούμε σ’ ένα χαοτικό παγκόσμιο περιβάλλον, όπου κανείς δεν έχει τον έλεγχο αφού ο κάθε λοξός μπορεί να εξελίξει στο γκαράζ του ένα πανίσχυρο μοντέλο ΤΝ, με αποτέλεσμα να κυριαρχούν οι κυβερνοεπιθέσεις, τα deep fake, μια απόλυτη ψηφιακή ανισορροπία.

Και στα δύο σενάρια, το έθνος-κράτος μοιάζει ανήμπορο να αντιδράσει. Ιδιαίτερα εκείνα τα κράτη που πιστεύουν ότι όλα πάνε καλά επειδή ο τουρισμός ανθεί. Ναι, είναι γεγονός ότι η Ελλάδα προσπαθεί να αντιμετωπίσει το τσουνάμι σαν στρουθοκάμηλος που βάζει αντηλιακό.

Υπάρχει όμως και τρίτος δρόμος, μας λέει ο Σουλεϊμάν: ο συνειδητός μετασχηματισμός. Αυτό σημαίνει να παραδεχτούμε πού βρισκόμαστε, να σταματήσουμε να προσποιούμαστε ότι οι παλιοί κανόνες εξακολουθούν να ισχύουν, και να χτίσουμε ένα νέο κοινωνικό συμβόλαιο. Χρειαζόμαστε επειγόντως νέες μορφές διεθνούς συνεργασίας.

Η σκληρή αλήθεια

Το «Επερχόμενο Κύμα» δεν είναι άλλο ένα βιβλίο για την Τεχνητή Νοημοσύνη. Είναι ένα εγχειρίδιο επιβίωσης για τη δημοκρατία που βρίσκεται υπό πίεση. Το ερώτημα δεν είναι αν έρχεται το κύμα, αυτό ήδη χτυπάει τις ακτές μας. Το ερώτημα είναι αν θα μάθουμε να σερφάρουμε πάνω του, ή αν το κύμα θα μας καταπιεί.

* Ο Βαγγέλης Μπέκας είναι συγγραφέας. Τα τελευταία είκοσι χρόνια εργάζεται στο χώρο της Δημιουργικής Οικονομίας και αναρωτιέται για πόσο ακόμα.