ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΠΑΛΛΑΣ ΒΑΓΓΕΛΗΣ, Δημοσιογράφος
Κάθισαν στο εδώλιο για συμμετοχή τους στην προπαρασκευή των «εγκληματικών πράξεων» του ΚΚΕ. Γιάννης Παπαστράτος: «Το ΚΚΕ μου πρότεινε να γίνω αρχηγός του κράτους»! Η χαλκευμένη κατηγορία και πώς χρησιμοποιήθηκε από το αντικομμουνιστικό κράτος.
Τον Μάιο του 1948, ενώ ακόμη μαίνεται ο εμφύλιος πόλεμος, μια δικαστική υπόθεση συγκεντρώνει το πανελλήνιο ενδιαφέρον. Πρόκειται για τη «δίκη των βιομηχάνων» στο έκτακτο στρατοδικείο της Αθήνας. Ο επιφανέστερος, ανάμεσα στους κατηγορούμενους, ήταν ο Γιάννης Παπαστράτος, πρόεδρος του διοικητικού συμβουλίου της καπνοβιομηχανίας (εκλέχτηκε στη θέση μετά τον θάνατο του αδελφού του Σωτήρη το 1940 και διατήρησε την ιδιότητα ως τον θάνατό του). «Πάπας» των καπνεμπόρων και, μαζί με τους αδελφούς του, ο μεγαλύτερος εξαγωγέας καταναλωτικών προϊόντων. Είναι σαφές ότι στο πρόσωπο του δικάζονται όλοι οι Παπαστράτοι. Η κατηγορία φοβερή και τρομερή: «Υπαίτιοι ότι εκ συστάσεως εν Αθήναις και αλλαχού από του Νοεμβρίου 1946 μέχρι 29 Μαρτίου 1948, ενώ το ΚΚΕ μετ’ άλλων αγνώστων διήγειρε στάσιν, κατήρτισεν ενόπλους δυνάμεις, συνεννοηθέν προς τούτο με ξένους, οι ο¬ποίοι εκ προθέσεως προπαρασκεύαζον κατ’ εξακολούθηση τας εγκληματικάς ταύτας πράξεις διά της οικονομικής ενισχύσεως των αυτουργών…»
Οι Παπαστράτοι κατηγορούνταν ως χρηματοδότες των κομμουνιστών στον εμφύλιο πόλεμο! Αυτή η άγνωστη πτυχή, στη γνωστή κατά τ’ άλλα προσωπική και επιχειρηματική ιστορία των εμποροβιομηχάνων από το Αγρίνιο, είναι ενδεικτική του κλίματος που επικρατεί στη χώρα μακριά από τα πεδία των μαχών.
ΤΟ ΠΑΡΑΣΚΗΝΙΟ
Στην υπόθεση συμπλέκονται εσωτερικές αντιθέσεις στο μπλοκ πολιτικής εξουσίας, ίσως η υπόθεση να χρησιμοποιείται και ως μοχλός πίεσης προς όποιους πολιτικούς, όπως ο πρωθυπουργός Θ. Σοφούλης, εκδηλώνουν κάποιες διαλλακτικές τάσεις. Δεν αποκλείεται να υποκρύπτονται ακόμη επιχειρηματικές αντιπαλότητες για τον έλεγχο του κυκλώματος καπνού και, φυσικά, η προειδοποίηση προς όλους όσοι θα… σκέφτονταν να ενισχύσουν υλικά τους «κομμουνιστοσυμμορίτες», όπως την περίοδο του ΕΑΜ! Δεκαοκτώ συνολικά βιομήχανοι φέρονται να εμπλέκονται, αλλά (προς το παρόν;) παραπέμπονται τρεις! Υπάρχουν ακόμη παλιοί «ανεξόφλητοι» λογαριασμοί και ο κοινός οικονομικός εκβιασμός: Δώσε μου για να μη σε κατηγορήσω για κομμουνιστή!
Τον τελευταίο ρόλο, όπως και του κατηγόρου, έχει αναλάβει ένας εσμός πρώην δοσίλογων, ταγματασφαλιτών κι ύστερα μελών της δυσώδους οργάνωσης «Χ» – μόλις έχει συγκροτήσει και πολιτικό κόμμα -με τον μανδύα της εθνικοφροσύνης και του αγοραίου πατριωτισμού. Τα αποδεικτικά στοιχεία είναι μια σειρά έγγραφα, που προέρχονται δήθεν από τo ΚΚΕ, αποδείξεις με το δούναι και λαβείν της οικονομικής ενίσχυσης. Υπάρχει ακόμη και το… κατακόκκινο χρώμα του πακέτου με τα τσιγάρα No 7. Κυκλοφορεί, υποτίθεται, για να ενισχύονται οι κομμουνιστές. Τέτοια πακέτα, άλλωστε έχουν βρεθεί και σε κρησφύγετα «συμμοριτών»! Δεν υπάρχει αμφιβολία στους εχέφρονες ότι τα «έγγραφα» είναι πλαστά και τα «αποδεικτικά» στοιχεία γελοία. Παρ’ όλα αυτά η υπόθεση οδηγείται εσπευσμένα στο στρατοδικείο.
ΟΙ ΜΑΡΤΥΡΕΣ
Οι μάρτυρες κατηγορίες που παρελαύνουν είναι «Χίτες», άνθρωποι και αξιωματούχοι της Ειδικής Ασφάλειας. Οι τελευταίοι δεν αποκλείουν οι Παπαστράτοι να ήταν χρηματοδότες του ΕΑΜ παλιότερα… Μάρτυρες υπεράσπισης είναι πρώην πρωθυπουργοί (Βούλγαρης, Παπανδρέου), στρατιωτικοί διοικητές (Σπηλιωτόπουλος κ.ά.). Ενδιαφέρον παρουσιάζει η απολογία του Γιάννη Παπαστράτου: Ποτέ δεν χρηματοδότησε τους κομμουνιστές, αν και «επανειλημμένως ηπειλήθη» από αυτούς. Ειδοποίησε μάλιστα και τον πρωθυπουργό Γ. Παπανδρέου, όταν ο ΕΛΑΣ, τον Νοέμβριο του 1044, αμέσως μετά την απελευθέρωση, του ζήτησε οικονομική Ενίσχυση. Την αρνήθηκε, όπως του συνέστησε ο Παπανδρέου, προβάλλοντας ως επιχείρημα ότι δεν μετέχει σε εράνους. Το γεγονός επιβεβαιωνόταν και με πρωθυπουργική επιστολή, που κατατέθηκε στο δικαστήριο. Αν ήταν χρηματοδότης, έλεγε ο Παπαστράτος, του ΚΚΕ δεν θα καταστρέφαμε στα Δεκεμβριανά μέρος του εργοστασίου του (έπαθε σημαντικές ζημιές, όταν έγινε θέατρο συγκρούσεων μεταξύ Άγγλων και ΕΛΑΣιτών)…
Για το «κόκκινο» Nο 7 είπε ότι πρόκειται για αστείο. Το τσιγάρο κυκλοφορούσε προπολεμικά ακόμη και το προϊόν διαφημιζόταν και στον Τύπο της Αριστεράς, όπως στις άλλες εφημερίδες. Σημειωτέον ότι οι διαφημιστικές καταχωρίσεις και το «πόσα πλήρωσε» γι’ αυτές, συγκαταλέγονταν στα πειστήρια του εγκλήματος… Από πολιτική άποψη το σημαντικότερο που κατέθεσε ο Παπαστράτος, ήταν άτι κάποτε οι κομμουνιστές του πρότειναν «να γίνει αρχηγός κράτους»! Αλλά αρνήθηκε… Η πληροφορία δεν διασταυρώνεται από αλλού, αλλά έχει την αξία της όταν προέρχεται από τον πολιτικό και επιχειρηματία της εμβέλειας του. Η θέση του ήταν πως η όλη υπόθεση ήταν μια σκευωρία των ανθρώπων της «Χ» για οικονομικούς λόγους. Άφησε να εννοηθεί ότι αυτός δεν υπέκυψε στον εκβιασμό, ενώ οι άλλοι βιομήχανοι, που δεν κάθισαν στο εδώλιο, μάλλον έπραξαν το αντίθετο… Το εκπληκτικό δεν ήταν η αθώωση των Παπαστράτων από το στρατοδικείο. Ούτε τα απειλητικά μηνύματα, που έστελνε η υπόθεση προς την οικονομική ηγεσία, η οποία έπρεπε να είναι «πα¬τριωτική», να το αποδεικνύει συνεχώς και να συμμορφώνεται…
Αφού με την τρίμηνη προδικασία και εκδίκαση της υπόθεσης εξυπηρετήθηκαν οι όποιοι άμεσοι και έμμεσοι σκοποί, χρησιμοποιήθηκε εκ των υστέρων πάλι ως όπλο κατά του «κομμουνιστοσυμμοριτισμού».
Η παμψηφεί αθωωτική απόφαση των στρατοδικών, η αποφυλάκιση των κατηγορουμένων και η απόδοση τους στην κοινωνία ως «ασπίλους» δεχόταν ότι όλα ήταν μια σκευωρία των κομμουνιστών! Αυτοί διοχέτευσαν τα πλαστά έγγραφα για να σπιλωθούν στυλοβάτες της οικονομίας. Να παρουσιάσουν την (ηγέτιδα τάξη ως σάπια», να υπονομεύσουν τη μαχητικότητα τους στρατεύματος και να διασπάσουν την ενότητα λαού και στρατού! Οι κατήγοροί εμφανίστηκαν ως όργανα, που δρούσαν κατ’ εντολή των «κομμουνιστών των εχόντων ως έμβλημα το ψεύδος και την απάτην».
Στο περιθώριο όλων αυτών, η «δίκη των βιομηχάνων» χρησιμοποιήθηκε ακόμη και ως «πλυντήριο» για τη λειτουργία και τις δολοφονικές ποινές που επιβάλλανε τα στρατοδικεία. Ο στρατοδίκης εισηγητής της αθώωσης αλλά κατ ο νόμιμος Τύπος των ημερών ήταν σαφείς: «Η δίκη αυτή θα ευχαριστήσει όλον τον ελληνιτκόν λαόν και τον μαχόμενον στρατόν… Θα ακουσθεί και πέραν των συνόρων ότι εις την Ελλάδα απονέμεται πραγματική Δικαιοσύνη». Ήταν η εποχή που διεθνώς η Ελλάδα κατηγορούνταν για τις δίκες-παρωδίες και την επιβολή μαζικών θανατικών ποινών…
«Αέρα» με τσιγάρα 28 Οκτωβρίου
Αμέσως μετά την κήρυξη του ελληνο-ιταλικού πολέμου, οι Παπαστράτοι κυκλοφορούν ένα νέο «πατριωτικό» τσιγάρο. Σήμα του η ιαχή ΑΕΡΑΣ, αλλά και η σημαδιακή ημερομηνία 28 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ 1940, με την ελληνική και τη βρετανική σημαία. Στόχος είναι η συμμετοχή στην ενδυνάμωση του φρονήματος των στρατιωτών που μάχονται εναντίον των εισβολέων. Παραδόξως το «σήμα» κυκλοφορεί με λατινικούς χαρακτήρες και στ’ αγγλικά, ίσως γιατί απευθύνεται και σε αγορές του εξωτερικού. Ίσως ακόμη να υπονοεί τη διεθνή διάσταση του ελληνικού ΟΧΙ και της ελληνικής αντεπίθεσης στα βουνά της Αλβανίας.
Γενικώς, οι Παπαστράτοι, όπως και το σύνολο των μεγαλοεπιχειρηματιών ήταν ευχαριστημένοι με τη δικτατορία του Μεταξά. Ο Ευάγγελος Παπαστράτος θέτει πολύ προσεκτικά το ζήτημα εκ των υστέρων στην αυτοβιογραφία του, επιβεβαιώνοντας τη στήριξη του μεταξικού καθεστώτος: «Στην Ελλάδα επικρατούσαν συνθήκες πολιτικής σταθερότητας, που είχαν βέβαια την πολύ δυσάρεστη πλευρά τους, του περιορισμού των ατομικών ελευθεριών, αλλά βοηθούσαν να λειτουργούν με ασυνήθιστη τάξη οι κρατικές υπηρεσίες και να επικρατεί κοινωνική γαλήνη, που ευνοούσε την ανάπτυξη των παραγωγικών επιχειρήσεων…»
«ΠΡΟΤΕΙΝΕΙ ΤΗΝ ΟΡΓΑΝΩΣΙΝ ΤΩΝ ΠΑΡΑΓΩΓΩΝ ΕΙΣ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΜΟΥΣ…»
Ο πολιτικός εκπρόσωπος της οικογένειας ο Γιάννης έγινε γερουσιαστής και βουλευτής στον Μεσοπόλεμο.
Φιλελεύθερο πνεύμα πολιτεύτηκε στην Αιτωλοακαρνανία και την Αττική με τους «Προοδευτικούς» του Καφαντάρη.
Οι Παπαστράτοι, οι «τέσσερις τροχοί της αυτής αμάξης» είχαν διακριτούς ρόλους στη λειτουργία των επιχειρήσεων τους. Τη νομική και πολιτική εκπροσώπηση είχε αναλάβει ο Γιάννης Παπαστράτος. Θα τον διαδεχτεί, όταν αποχωρήσει από το προσκήνιο ο ανιψιός τους Θ. Καψάλης. Ο Γιάννης Παπαστράτος (1879-1958 ) ανέλαβε να είναι ο πολιτικός της οικογένειας. Ύστερα από σπουδές στη Νομική Αθηνών άσκησε τη δικηγορία στο Αγρίνιο.
Ήταν φιλελεύθερο πνεύμα και η υπογραφή του βρίσκεται σε τηλεγράφημα, που είχαν αποστείλει προοδευτικοί παράγοντες της πόλης προς τον αρχαιόπληκτο καθηγητή Γ. Μυστριώτη, όταν ο τελευταίος περιόδευε, ως άλλος ιεραπόστολος, υπέρ της αρχαΐζουσας γλώσσας: «Παρακαλούμεν να μην επισκεφθήτε την πόλιν μας, του γλωσσικού ζητήματος εξαντληθέντος…»
ΣΤΟ ΕΜΠΟΡΙΟ
Εγκαταλείποντας το 1914τη διακονία προς τη Θέμιδα, άρχισε να υπηρετεί τον κερδώο Ερμή, με καταπληκτική επιτυχία. Το τεράστιο κεφάλαιο που συσσώρευσε η οικογένεια τα τρία τελευταία χρόνια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, ήταν κυρίως έργο δικό του, αφού οι τρεις άλλοι αδελφοί βρέθηκαν αποκλεισμένοι στο εξωτερικό.
Ενώ οι Παπαστράτοι έχουν βάλει τη σφραγίδα τους στην ανάπτυξη του Αγρινίου και θεωρούνται από τότε ευεργέτες της πόλης, ο Γιάννης αποφασίζει να διεκδικήσει το αξίωμα του δημάρχου. Διακηρύσσοντας ότι «ουδενός κόμματος είναι υποψήφιος», δραστηριοποιήθηκε για την εκλογή του. Εκείνες, όμως, οι εκλογές αναβλήθηκαν δύο φορές κι όταν έγιναν, τον Οκτώβριο του 1925, επί δικτατορίας Πάγκαλου, δεν πήρε μέρος ο Παπαστράτος.
Το 1929, όταν γίνονται οι εκλογές πρώτη φορά για την ανάδειξη γερουσιαστών, θα είναι υποψήφιος στην Αιτωλοακαρνανία. Είναι η περίοδος, όπου αρκετοί μεγαλοεπιχειρηματίες (Χατζηκυριάκος, Στρίγκος κ.ά.) δοκιμάζουν την τύχη τους στην πολιτική – οι περισσότεροι χωρίς επιτυχία και συνέχεια.
«ΥΠΕΡΚΟΜΜΑΤΙΚΟΣ»
Παραδόξως, στις βιογραφίες του, αποσιωπάται ότι ήταν υποψήφιος του κόμματος των Προοδευτικών Φιλελευθέρων του Γ. Καφαντάρη. Ίσως επειδή έτσι, υποτίθεται, έχανετο «φωτοστέφανο» του υπερκομματικού! Μετέχει ενεργά στον προεκλογικό αγώνα και εκλέγεται ανάμεσα στους τρεις γερουσιαστές του νομού. Στη γερουσία η παρουσία του είναι αισθητή όταν γίνεται συζήτηση για τα φορολογικά θέματα και ειδικά για το καπνικό ζήτημα, στο οποίο θεωρείται αυθεντία.
Σης βουλευτικές εκλογές του 1933 θα είναι υποψήφιος στην Αθήνα, πάλι, με το κόμμα του Καφαντάρη και θα εκλεγεί βουλευτής. Διακρίνεται και τότε για τις αναλυτικές και τεκμηριωμένες απόψεις του γύρω από το καπνικό. Στη διάρκεια της δικτατορίας του 1936 φαίνεται ότι ακολουθεί το ρεύμα των μεγαλοεπιχειρηματιών, που συμμερίζονται τη «χρεο¬κοπία» του κοινοβουλευτισμού και στηρίζουν τη «λύση» Μεταξά.
Στο πλαίσιο των θεωριών περί αυτάρκειας της Ελλάδας που κυριαρχούν τότε, πρωτοστατούν στο «κίνημα» για την προώθηση κάθε ελληνικού προϊόντος, με τις γνωστές αρχαιοπρέπειες. Το στίγμα των πολιτικών θέσεων δίνουν οι συνεχείς μάχες του για μείωση της φορολογίας του καπνού, η εκτίμηση ότι τα φιλεργατικά νομοθετικά μέτρα της βενιζελικής περιόδου προωθούνταν και εφαρμόζονταν πολύ γρήγορα. Χαρακτηριστικό είναι ότι προτείνει «την οργάνωσιν των παραγωγών εις συνεταιρισμούς… εις αντίρροπον των «μπολσεβικιζόντων» καπνεργατικών σωματείων και την διαφώτισιν αυτών».
*Το παραπάνω έργο είναι επεξεργασία της δημοσιογραφικής δουλειάς του συναδέλφου Τάκη Κατσιμάρδου