Της Μαριαλλένα Σπυροπούλου
Τους τελευταίους μήνες και ενώ η τηλεοπτική πραγματικότητα έπασχε από ανυδρία, εμφανίστηκε ένα γλυκό αγόρι στους δέκτες μας με το όνομα Παυλής. Ο Παυλής, που ζει στην Κρήτη, κέρδισε από πολύ νωρίς τις καρδιές των τηλεθεατών και δημιούργησε την επιθυμία σε πολλούς ανθρώπους που είχαν συνειδητά κλείσει την τηλεόρασή τους να δεσμευθούν σε ένα τηλεοπτικό ραντεβού με τον Alpha κάθε Τρίτη βράδυ, για να παρακολουθήσουν τη σειρά «Η λέξη που δεν λες».
Ο Παυλής έχει μια ιδιαιτερότητα. Είναι αυτιστικός. Και μαζί με τη δική του ιστορία, βλέπουμε να εκτυλίσσεται και η ιστορία της οικογένειάς του και της κοινωνίας μέσα στην οποία ζει. Υστερα από καιρό, η τηλεόραση προβάλλει ένα σίριαλ με ερμηνείες από εξαιρετικούς ηθοποιούς, ένα δεμένο σενάριο –βασισμένο σε ισραηλινή ιδέα– και την υπογραφή του σκηνοθέτη Θοδωρή Παπαδουλάκη, υπεύθυνου για τη μεγάλη επιτυχία του «Νησιού».
Την ίδια στιγμή, στην εκπνοή του 2016 κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Εκκρεμές ένα εξαιρετικά διαφωτιστικό ψυχαναλυτικό βιβλίο του Ζαν-Κλωντ Μαλβάλ, μέλους της Παγκόσμιας Εταιρείας Ψυχανάλυσης και καθηγητή Κλινικής Ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο Rennes-II, για τον αυτισμό, με τον εύγλωττο τίτλο «Ο αυτιστικός και η φωνή του».
Με αφορμή την επιστημονική γνώση και την τηλεοπτική εκλαΐκευση, η «Κ» θίγει ζητήματα παθολογίας, όχι μόνο του ανθρώπου που γεννιέται αυτιστικός, αλλά κυρίως της οικογένειας και της κοινωνίας που τελεί ίσως εν πολλοίς σε άγνοια ή σε άρνηση.
Τι νιώθει
Ο Μαλβάλ συγγράφει ένα βαθύ βιβλίο για τον αυτιστικό. Εξετάζει ιστορικά στα διάφορα επιστημονικά πεδία τον αυτισμό, πώς ξεκίνησε η έρευνα για αυτόν, από τι στάδια πέρασε, ποιες αμφισβητήσεις δέχθηκε η ψυχαναλυτική μελέτη, πόσο ενοχοποιήθηκε η ψυχρή μητέρα και πώς καταλήξαμε στη βιολογία, για να ενταχθεί η νόσος στο φάσμα του αυτισμού, σε ένα ποσοτικό συνεχές, που αλλάζει και τα ποιοτικά χαρακτηριστικά, αναδεικνύοντας και αυτιστικούς υψηλής λειτουργικότητας.
Το αυτιστικό υποκείμενο, σύμφωνα με τον Μαλβάλ, είναι ξεκάθαρα διχασμένο ανάμεσα στα συναισθήματα και στη σκέψη του. Η αντίληψή του για τον κόσμο παραμένει χαοτική. Το αυτιστικό παιδί αργεί συχνά να κατανοήσει το γεγονός πως η γλώσσα μπορεί να χρησιμεύσει στην επικοινωνία. Οι άλλοι του φαίνονται απρόβλεπτοι, του προκαλούν ανησυχία, η πραγματικότητα μέσα στην οποία κινούνται είναι ένα ακατανόητο χάος. Για αυτόν τον λόγο καταφεύγει σε έναν ασφαλή κόσμο, που κατοικείται από καλοπροαίρετα αντικείμενα στα οποία δίνει ζωή, ένα είδος οικόσιτων ζώων, συμπαθητικών και προβλέψιμων. Σε αυτόν τον κόσμο, οργανωμένο με βάση τους δικούς του κανόνες, αυτό που ονομάζουμε αμετάβλητο πρέπει να βασιλεύει ως κύριος, εξ ου και η προσήλωσή του στη μοναξιά του. Οι εισβολές τον θέτουν σε κίνδυνο και του προκαλούν άγχος.
Αυτό που αλλάζει ο Λακάν με την έρευνά του το 1975, σε μια από τις σπάνιες αναφορές του σε αυτούς τους πάσχοντες, είναι ο χαρακτηρισμός «φλύαροι». Μπορεί να είναι δύσκολο να πουν κάποιες λέξεις, αλλά τα παιδιά αυτά δίνουν βαρύτητα στις λέξεις και για αυτό δεν αισθάνονται άνετα με αυτές. Μπορεί να φαίνεται ιδιόμορφος ο τρόπος που μιλούν ή να μην μπορούν να εκφράσουν τα μύχια συναισθήματά τους, αλλά, όταν πρόκειται για κάποιο θέμα της αρεσκείας τους, ο ενθουσιασμός τους εμπνέει έναν φλύαρο λόγο, μια ασταμάτητη πολυλογία, γράφει ο Ατγουντ.
Είναι δύσκολο εάν δεν υπάρχει γνώση, πείραμα, χώρος και κατανόηση να υπάρξει βελτίωση στον αυτισμό. Είναι γεγονός ότι αρκετοί από τους αυτιστικούς ανά την υφήλιο μας έχουν εντυπωσιάσει με την πρόοδό τους, με τη διάθεσή τους να μας βάλουν στον κόσμο τους αλλά και να ξεχωρίσουν με την υψηλή ευφυΐα τους. Ο κόσμος τους δεν κρύβει μόνον χάος, αλλά και μυστικά. Αρκετοί σημαντικοί ιστορικά άνθρωποι, όπως ο Αϊνστάιν, ο Βαν Γκογκ, ο Βιντγκενστάιν ή ο Μπιλ Γκέιτς, είχαν αυτιστικά γνωρίσματα. Ελαφρύς αυτισμός έχει εντοπιστεί στον Μότσαρτ, στη Μαρί Κιουρί, στον Ορσον Ουέλς, στον Καρλ Σαγκάν και σε άλλους.
Ποια θα ήταν όμως η καλύτερη προσέγγιση για ένα αυτιστικό παιδί; Μια σημαντική συμβουλή είναι αυτή που έδωσε ο Τζ. Σινκλέρ στους γονείς: «Πλησιάστε με σεβασμό, χωρίς προκαταλήψεις, ανοικτοί στο να μάθετε καινούργια πράγματα, και τότε θα ανακαλύψετε έναν κόσμο που δεν θα μπορούσατε ποτέ να φανταστείτε». Από την ίδια σκοπιά, η Ντόνα Ουίλιαμς δεν διστάζει να πει ότι «η καλύτερη προσέγγιση είναι αυτή που δεν θα θυσίαζε την ατομικότητα και την ελευθερία του παιδιού στην ιδέα της αξιοπρέπειας και των αξιών των γονέων, των καθηγητών και των συμβούλων της». Μόνον όταν τα χαρακτηριστικά του αυτιστικού αντιμετωπίζονται με σεβασμό και έχουν αξία και δεν θεωρούνται εμπόδιο στην εξέλιξή του, τότε είναι δυνατόν το παιδί να βγει, όχι από τον αυτισμό του, αλλά από τον αμετάβλητο κόσμο του και να επιτρέψει την πρόσβαση στην κοινωνική ζωή.
«Θέλουμε ποιότητα και αλήθεια»
Για την τηλεοπτική σειρά «Η λέξη που δεν λες» μίλησε στην «Κ» ο σκηνοθέτης της Θοδωρής Παπαδουλάκης.
Η σειρά: «Η ιδέα έρχεται από μια ισραηλινή σειρά που λέγεται “yellow peppers” και άρεσε τόσο πολύ, που πήραν την απόφαση να την κάνουν στην Ελλάδα. Παράλληλα, αγοράστηκε από διάφορα διεθνή networks, όπως είναι το BBC, στο οποίο προβλήθηκε φέτος για πρώτη φορά στην Αγγλία, με τίτλο “The A word” και εκεί γνώρισε μεγάλη επιτυχία και προχωράει να γίνει και δεύτερος κύκλος».
Tο θέμα του αυτισμού: «Δεν το γνώριζα, όπως πολύς κόσμος φαντάζομαι. Κάλυψα ένα μεγάλο μέρος πληροφοριών, διάβασα πάρα πολύ και γνώρισα πολύ κόσμο με την ενασχόλησή μου με τη σειρά. Με συγκίνησε πάρα πολύ το θέμα και κατάλαβα ότι υπάρχει έλλειψη πληροφόρησης στην κοινωνία, ακόμα και στα σχολεία. Συνειδητοποίησα ότι από τότε που ήμουν μαθητής, προφανώς υπήρχαν συμμαθητές μου που μπορεί να ανήκαν στο λεγόμενο φάσμα του αυτισμού και επειδή δεν υπήρχε γνώση, πολύ συχνά έπεφταν θύματα bullying».
«Καλή» τηλεόραση: «Δεν έχω απάντηση στο γιατί η τηλεόραση δεν επενδύει σε τέτοια προγράμματα. Προφανώς στη χώρα μας υπάρχουν πολλά αναπάντητα γιατί. Ενα θέμα με το οποίο έρχομαι αντιμέτωπος και δεν το κατανοώ είναι μια σύγχυση ανάμεσα σε αυτό που φαντάζονται οι τηλεοπτικοί παραγωγοί ότι θέλει ο κόσμος και σε αυτό που πραγματικά θέλει ο κόσμος. Οταν έκανα το “Νησί” δεχόμουν πιέσεις να μην είναι στενάχωρο το θέμα. Και μου έλεγαν ότι δεν θα το αγκαλιάσει ο κόσμος. Η πραγματικότητα έδειξε ακριβώς το αντίθετο.
Εγώ γενικότερα είμαι ένας αντιρρησίας στο τι νομίζουν ορισμένοι ότι θέλει ο κόσμος. Θεωρώ ότι το τηλεοπτικό κοινό θέλει ποιότητα και αλήθεια. Ετσι κερδίζουμε τον σεβασμό του».
Ελλειψη χρημάτων: «Σίγουρα χρειάζονται χρήματα και χρόνος για να δημιουργήσεις. Αλλά και πριν από την κρίση αυτά αντιμετώπιζα. Δείτε την αντίφαση, παγκοσμίως πλέον η τηλεόραση έχει αναβαθμιστεί. Οι τηλεοπτικές σειρές είναι αυτές που κερδίζουν κατά κράτος, ακόμα μπορώ να πω και το σινεμά. Εδώ δεν ξέρουμε τι πάει να πει συνεργασία. Οι ομάδες κάνουν το καλό αποτέλεσμα, εδώ θέλουμε να είναι έργο του ενός. Εγώ με αυτήν τη νοοτροπία διαφωνώ κάθετα. Οπως και το ότι πρέπει να επενδύσουμε στο σενάριο, στις ιστορίες. Αυτές κάνουν το καλό αποτέλεσμα».
Κοινωνική απομόνωση: «Η σειρά επικεντρώνεται στην επικοινωνία, δεν επικεντρώνεται μόνο στον Παυλή. Επικεντρώνεται στις επικοινωνιακές διαταραχές της οικογένειας και του ευρύτερου κοινωνικού συνόλου. Καταπολεμά ταμπού. Οπως το θέμα της αντιμετώπισης του αυτισμού στο σπίτι δεν είναι κάτι που εφαρμόζεται ευρέως στη χώρα μας. Αφορά περισσότερο τις σκανδιναβικές ή ανεπτυγμένες χώρες που είναι πιο ώριμες και η παιδεία τους είναι καλύτερη όπως και η πρόνοια. Κυρίως η ομαδική δουλειά και η συνεργασία των φορέων λείπουν. Νομίζω αυτό το πρόβλημα ξεκινά από την ελληνική οικογένεια. Πρέπει να ξαναδούμε βαθιά την οικογένεια. Στον αυτισμό, για παράδειγμα, πολύ συχνά δεν συμμετέχουν όλοι μαζί στην αντιμετώπιση του προβλήματος. Κλείνονται ο καθένας στον εαυτό του και μετακυλίουν το πρόβλημα».
Κοινωνικά οφέλη: «Εμείς το είδαμε άμεσα. Για πρώτη φορά, μετά την προβολή της εκπομπής, συστάθηκε Σύλλογος Γονέων αυτιστικών παιδιών στα Χανιά. Στην Κρήτη υπάρχει αυξημένο το φαινόμενο του αυτισμού αλλά πολύ συχνά ανάμεσα στους εμπλεκόμενους δεν υπάρχει ούτε καν επικοινωνία».