Πάνω από 4.700 χημικές ουσίες που χρησιμοποιούνται σε αντικολλητικά μαγειρικά σκεύη, υδρόφιλα ρούχα και πυροσβεστικούς αφρούς συνδέονται με την ανάπτυξη καρκίνου, ηπατικών βλαβών αλλά και θυρεοειδοπάθεια (!). Αυτές οι χημικές ουσίες (περ- και πολυφθοροαλκυλικές PFAS) είναι γνωστές ως «χημικές ουσίες για τα πάντα» εξαιτίας της ανθεκτικότητάς τους στο περιβάλλον και στον ανθρώπινο οργανισμό. Την ίδια ώρα, προϊόντα προσωπικής φροντίδας, γεωργικές πρακτικές για την αύξηση της αγροτικής παραγωγής, αλλά και εκπομπές ρυπογόνων ουσιών από τις βιομηχανικές διεργασίες και δραστηριότητες, όπως είναι για παράδειγμα ο υδράργυρος και το διοξείδιο του άνθρακα, είναι πηγές πρόκλησης ρύπων που έχουν επιπτώσεις στην ανθρώπινη υγεία.
Οπως εξηγεί, μιλώντας στα «ΝΕΑ», ο διευθυντής και πρόεδρος του ΔΣ του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών Δημοσθένης Σαρηγιάννης, πρόκειται για χημικές ουσίες ή υλικά που πρόσφατα έχουν αναγνωριστεί ως δυνητικές απειλές για το περιβάλλον και την ανθρώπινη υγεία. Σύμφωνα με τον ίδιο, αυτοί οι αναδυόμενοι περιβαλλοντικοί ρύποι είναι πλέον ένας τομέας αυξανόμενης ανησυχίας και ενεργού έρευνας. «Η κατανόηση και ο μετριασμός των κινδύνων που συνδέονται με αυτούς τους ρύπους απαιτούν μια πολύπλευρη προσέγγιση που περιλαμβάνει τη ρύθμιση, την επιστημονική έρευνα, την ευαισθητοποίηση του κοινού, αλλά και την τεχνολογική καινοτομία», συμπληρώνει ο Δημοσθένης Σαρηγιάννης.
Τίθεται έτσι το ερώτημα: ποιοι είναι αυτοί οι αναδυόμενοι περιβαλλοντικοί ρύποι και πού εντοπίζονται;
Ποιοι είναι οι τύποι
Σύμφωνα με τον Δημοσθένη Σαρηγιάννη, υπάρχουν οι εξής τύποι αναδυόμενων περιβαλλοντικών κινδύνων:
Φαρμακευτικά προϊόντα και προϊόντα προσωπικής φροντίδας (PPCPs). Σε αυτή την κατηγορία περιλαμβάνονται συνταγογραφούμενα φάρμακα, μη συνταγογραφούμενα φάρμακα αλλά και τα προϊόντα προσωπικής φροντίδας, όπως τα σαμπουάν και οι λοσιόν. Οι ρύποι αυτοί μπορούν να εισέλθουν στα υδατικά συστήματα μέσω της ανθρώπινης απέκκρισης και της ακατάλληλης απόρριψης.
Χημικές ουσίες που προκαλούν ορμονικές διαταραχές (EDCs). Αυτές οι ουσίες βρίσκονται σε πλαστικά (π.χ. δισφαινόλη Α), φυτοφάρμακα και άλλα βιομηχανικά χημικά. Μπορούν να επηρεάσουν τα ορμονικά συστήματα, οδηγώντας ενδεχομένως σε αναπαραγωγικά, αναπτυξιακά και ανοσολογικά προβλήματα.
Μικροπλαστικά. Πρόκειται για μικροσκοπικά πλαστικά σωματίδια που προκύπτουν από τη διάσπαση μεγαλύτερων πλαστικών απορριμμάτων. Βρίσκονται στις θάλασσες, στα οικοσυστήματα γλυκού νερού, ακόμη και στο πόσιμο νερό. Είναι ενδεχομένως επιβλαβή σε περίπτωση κατάποσης, αν και οι πλήρεις επιπτώσεις στην υγεία εξακολουθούν να μελετώνται.
Νανοϋλικά. Είναι υλικά κατασκευασμένα από τον άνθρωπο, με τουλάχιστον μία διάστασή τους να είναι μικρότερη από 100 νανόμετρα. Χρησιμοποιούνται στην ηλεκτρονική, την ιατρική και τα καλλυντικά. Οι πιθανοί κίνδυνοι περιλαμβάνουν αναπνευστικά και καρδιαγγειακά προβλήματα, αν και η έρευνα βρίσκεται σε εξέλιξη.
Τρεις είναι οι τρόποι έκθεσης στους ρύπους:
1) Μέσω της κατάποσης. Εδώ, τα μολυσμένα τρόφιμα και το νερό είναι κοινές πηγές έκθεσης. Τα μικροπλαστικά και τα PFAS, ειδικότερα, μπορούν να καταποθούν μέσω των θαλασσινών και του πόσιμου νερού.
2) Μέσω της εισπνοής. Οι ατμοσφαιρικοί ρύποι, συμπεριλαμβανομένων των νανοσωματιδίων και των πτητικών οργανικών ενώσεων (VOC), μπορούν να εισπνευστούν. Ειδικότερα, η ποιότητα του αέρα εσωτερικών χώρων μπορεί να επηρεαστεί από τα οικιακά προϊόντα και τα οικοδομικά υλικά.
Καθώς περνάμε κοντά στο 90% του χρόνου μας σε κλειστούς χώρους καθημερινά και ανεξάρτητα από εποχή, η ρύπανση στον αέρα εσωτερικών χώρων αποκτά ιδιαίτερη σημασία σε ό,τι αφορά την ανθρώπινη έκθεση.
3) Μέσω της δερματικής επαφής. Το δέρμα μας εκτίθεται σε ρύπους που συναντάμε σε προϊόντα προσωπικής φροντίδας, βιομηχανικά χημικά και μολυσμένο έδαφος ή νερό.
Επιπτώσεις στην υγεία
Κατά τους ειδικούς, οι λεγόμενοι αναδυόμενοι περιβαλλοντικοί ρύποι προκαλούν:
Α) Θέματα αναπαραγωγής και ανάπτυξης. Οι ορμονικοί διαταράκτες μπορούν να διαταράξουν τις φυσιολογικές ορμονικές λειτουργίες, οδηγώντας σε προβλήματα γονιμότητας, αναπτυξιακή υστέρηση, μεταβολικό σύνδρομο και γενετικές ανωμαλίες.
Β) Καρκίνο. Ορισμένοι ρύποι, όπως τα PFAS και ορισμένα φυτοφάρμακα, έχουν συνδεθεί με την ανάπτυξη διαφόρων τύπων καρκίνου.
Γ) Νευρολογικά θέματα. Τα βαρέα μέταλλα (π.χ. μόλυβδος, υδράργυρος) και ορισμένοι οργανικοί ρύποι μπορούν να επηρεάσουν την ανάπτυξη και τη λειτουργία του εγκεφάλου, οδηγώντας σε γνωστικά ελλείμματα και νευρολογικές διαταραχές (τόσο νευροαναπτυξιακές όσο και νευροεκφυλιστικές).
Δ) Αναπνευστικά και καρδιαγγειακά προβλήματα. Οι ατμοσφαιρικοί ρύποι, συμπεριλαμβανομένων των νανοσωματιδίων και των πτητικών οργανικών ενώσεων, μπορούν να επιδεινώσουν το άσθμα, τις πνευμονοπάθειες και τις καρδιαγγειακές παθήσεις.
Ε) Διαταραχή του ανοσοποιητικού συστήματος. Ορισμένοι ρύποι όπως τα PFAS μπορούν να αποδυναμώσουν το ανοσοποιητικό σύστημα, καθιστώντας μας πιο ευάλωτους σε λοιμώξεις και ασθένειες.
Τρόπος προστασίας
«Η εκπαίδευση του κοινού σχετικά με τη σωστή απόρριψη των φαρμακευτικών προϊόντων και τη μείωση της χρήσης επιβλαβών χημικών ουσιών είναι εκ των ων ουκ άνευ για την αντιμετώπιση της απειλής στη δημόσια υγεία από τους αναδυόμενους ρύπους», υποστηρίζει ο διευθυντής και πρόεδρος του ΔΣ του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών.
Επιπρόσθετα και παράλληλα, όπως τονίζει, με την εκπαίδευση του κοινού είναι απαραίτητη η προώθηση της χρήσης ασφαλέστερων εναλλακτικών λύσεων σε καταναλωτικά προϊόντα και βιομηχανικές διαδικασίες, με τη μορφή μιας νέας βιομηχανικής επανάστασης που θα διασφαλίζει την ανάπτυξη καινοτόμων λύσεων για την παραγωγή ασφαλών και βιώσιμων προϊόντων, στηριζόμενη στις αυξημένες δυνατότητες που η ψηφιοποίηση και η τεχνητή νοημοσύνη μπορούν να προσφέρουν. Κατά τον Δημοσθένη Σαρηγιάννη, απαιτείται συνεχής έρευνα για την καλύτερη κατανόηση των επιπτώσεων των αναδυόμενων ρύπων στην υγεία.