Της Mαίρης Τζανακάκη – Μελισσάρη
Εντεταλμένης Συμβούλου Ψυχικής Υγείας Περιφέρειας Κρήτης
Συντονίστριας Ψυχιατρικού Τομέα Γεν. Νοσ. Χανίων «Άγιος Γεώργιος»
Με τον όρο Ψυχιατρική Μεταρρύθμιση εννοούμε το σύνολο των παρεμβάσεων που επιτρέπουν στον ψυχιατρικό ασθενή να παραμείνει ενεργός πολίτης, μέσα στο οικογενειακό του περιβάλλον, με αυτονομία, οικονομική δράση και κοινωνική ένταξη.
Η Μεταρρύθμιση είναι μια διαδικασία αποδόμησης και δόμησης σε συνεχή εξέλιξη. Ο όρος «μετταρύθμιση» είναι συνώνυμος με το μετασχηματισμό, την τροποποίηση, την καινοτομία, τη μετατροπή και την αλλαγή. Στην περίπτωση της ψυχιατρικής μεταρρύθμισης πρέπει να επέρχεται ένας μετασχηματισμός (reform) όλων εκείνων των θεσμικών και δομικών στοιχείων που ρυθμίζουν και καθορίζουν τις διαστάσεις του συστήματος ψυχιατρικών υπηρεσιών σε μια χώρα και πιο αναλυτικά σε μια Περιφέρεια.
Άρα για την επίτευξη των βασικών στόχων της Ψυχιατρικής Μεταρρύθμισης στην Ελλάδα, πρέπει να επέλθει μετασχηματισμός στα εξής πλαίσια: νομικό, οργανωτικό, διοικητικό και διαχειριστικό πλαίσιο.
Είναι πολύ σημαντικό για την επιτυχία της ψυχιατρικής μεταρρύθμισης να υπάρχουν (ή να οριστούν) αρχές λειτουργίας κάθε δομής. Οι αρχές αυτές συνοψίζονται παρακάτω:
– Η αρχή της τομεοποίησης.
– Η αρχή του θεραπευτικού συνεχούς.
– Η αρχή της ολοκληρωμένης παροχής υπηρεσιών (πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια περίθαλψη.
– Διασύνδεση με τις άλλες δομές (πχ. κλινικές, κλπ) και όλο το κοινοτικό δίκτυο της Περιφέρειας.
Στην Ελλάδα η Ψυχιατρική Μεταρρύθμιση πραγματοποιήθηκε μέσω τριων φάσεων με τη βοήθεια δυο κοινοτικών προγραμμάτων που είναι γνωστά με το όνομα ΨΥΧΑΡΓΩΣ 1 και ΨΥΧΑΡΓΩΣ 2 και περιγράφονται παρακάτω συνοπτικά:
Μετά όλες τις πολύχρονες προσπάθειες εφαρμογής Ψυχιατρικής Μεταρρύθμισης στην Ελλάδα, το σύστημα χρήζει τώρα τελική ρύθμιση σε επίπεδο αιρετής Περιφέρειας.
Το πλαίσιο των αρχών λειτουργίας των νέων μονάδων είναι αυτό που παρέχει η κοινοτική Ψυχιατρική, δηλαδή:
– τομεοποίηση
– αποφυγή του ιδρυματισμού
– διαφοροποίηση των απαντήσεων
– συνεχές της φροντίδας (συνεχής ροή, όχι stop, διασύνδεση όλων των δομών)
– διασφάλιση της ποιότητας
– προσβασιμότητα των υπηρεσιών &
– ανταπόκριση στις ανάγκες του πληθυσμού.
Η επίτευξη των στόχων λειτουργίας των νέων δομών σύμφωνα με τον Π.Ο.Υ. για την ψυχική υγεία αφορά σε:
– Σύνδεση της ψυχιατρικής φροντίδας με την Πρωτοβάθμια φροντίδα υγείας.
– Διαθεσιμότητα της χρήσης των ψυχοφαρμάκων.
– Παροχή της φροντίδας στην κοινότητα.
– Εκπαίδευση & επιμόρφωση των πολιτών.
– Συμμετοχή της κοινότητας των οικογενειών & των χρηστών των υπηρεσιών ψυχικής υγείας.
– Προάσπιση των δικαιωμάτων των ψυχικά πασχόντων.
– Ανάπτυξη των ανθρώπινων πόρων.
– Ενίσχυση της έρευνας.
– Εκπαίδευση και κατάρτιση των ασθενών καθώς και η θέσπιση νόμου για εύρεση εργασίας.
Το οργανωτικό σχήμα που απαιτείται για την επίτευξη των στόχων πρέπει να είναι το ακόλουθο
Και φυσικά εγείρονται οι εξής προβληματισμοί:
– Τομεοποίηση;
– Οι στεγαστικές δομές είναι επαρκείς (επιτελούν το σκοπό τους);
– Η κατά νομούς διασπορά είναι η πρέπουσα;
– Η λειτουργία τους είναι θεσμικά κατοχυρωμένη;
– To προσωπικό των δομών είναι ποσοτικά και ποιοτικά αυτό που προβλέπει ο νόμος;
– Οι ασθενείς των δομών έχουν εξιτήριο;
– Γιατί κρατάμε ανοιχτό τον Οργανισμό του Θ.Ψ.Π.Χ. ;
– Ανάπτυξη Δικτύου (πότε θα πραγματοποιηθεί);
– Κόστος σε σχέση με την παροχή υπηρεσιών.
– Υπάρχει τελικά Κράτος Πρόνοιας; Υπάρχει πρόνοια για νεοχρόνιους ασθενείς;
Η Περιφέρεια μπορεί να ολοκληρώσει την Ψυχιατρική Μεταρρύθμιση. Οι στόχοι της ολοκλήρωσης αυτής περιλαμβάνουν:
– την έγκαιρη παρέμβαση, διάγνωση, θεραπεία όλου του φάσματος των ψυχολογικών & ψυχιατρικών προβλημάτων σε επίπεδο Περιφέρειας Κρήτης,
– την οργάνωση και υλοποίηση μονάδων υποδοχής και νοσηλείας εκτάκτων, οξέων και επειγόντων περιστατικών,
– την ανάπτυξη και αξιοποίηση εφαρμογών της πληροφορικής, όπως το τηλεφωνικό αρχείο & η τηλεψυχιατρική
– τη διασύνδεση με το Νοσοκομείο Ημέρας, το Κέντρο Ψυχικής Υγείας, την Κινητή Μονάδα & τις άλλες δομές της κοινότητας (σε επίπεδο Περιφερειακής Ενότητας [πρώην νομού]),
– το τμήμα Ψυχοθεραπείας,
– τη δημιουργία ιατρείων Άνοιας,
– τη διασυνδετική με τις άλλες κλινικές των Γενικών Νοσοκομείων,
– τη διασυνδετική με τις δομές,
– την κοινωνική επανένταξη,
– την κατάρτιση εργασίας – θέσπιση νόμου.
Τα μέτρα που πρέπει να ληφθούν είναι:
– Δημιουργία ενός Συντονιστικού Οργάνου Ψυχικής Υγείας σε επίπεδο Περιφέρειας και κάθε Περιφερειακής Ενότητας (πρώην νομού)
– Δημιουργία Περιφερειακού Διασυνδετικού Δικτύου, το οποίο θα περιλαμβάνει τους παρακάτω ενδιαφερόμενους:
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ
Οι σοβαρές αδυναμίες του υπάρχοντος συστήματος εντοπίζονται: 1) στην έλλειψη δυνατοτήτων της Περιφέρειας να έχει συνολική επίγνωση κάθε στιγμή της κατάστασης της υγείας και της κοινωνικής αλληλεγγύης, να εφαρμόσει έλεγχο, στόχους και διορθωτικές κινήσεις και να αντιμετωπίσει έκτακτες ανάγκες και 2) στην ανυπαρξία της κοινωνικής δικτύωσης των υπηρεσιών και των εργαζομένων στην υγεία και την κοινωνική πρόνοια.
Το κρίσιμο και ουσιαστικό θέμα της διασύνδεσης και του συντονισμού των ανωτέρω υπηρεσιών / φορέων ανά Περιφερειακή Ενότητα πρέπει να τοποθετείται, όχι σε γραφειοκρατικού τύπου διεργασίες, αλλά μέσα στα πλαίσια της συνεργασίας και της αμοιβαιότητας. Η πορεία του ατόμου μέσα από το σύστημα υπηρεσιών δεν πρέπει να διακόπτεται για λόγους γραφειοκρατικούς, εκτός εάν δεν υπάρχει διαθέσιμη κάποια ειδική υπηρεσία. Για παράδειγμα, ένας ασθενής παραπέμπεται από την Υπηρεσία Κέντρου Ψυχικής Υγείας στην Υπηρεσία της Ψυχιατρικής Κλινικής του Γενικού Νοσοκομείου και ακολούθως στην Υπηρεσία των δομών-μονάδες ψυχοκοινωνικής Αποκατάστασης.
Θα πρέπει και οι τρείς αυτές υπηρεσίες να αποδέχονται την ανάγκη να εξυπηρετηθεί ο συγκεκριμένος πελάτης στη συγκεκριμένη χρονική στιγμή και να γνωρίζουν καλά το ιστορικό του και τι υπηρεσίες έχουν ήδη προσφερθεί σε αυτόν από τις άλλες μονάδες. Έτσι αποφεύγονται επικαλύψεις και η θεραπευτική παρέμβαση συνεχίζεται στην υπηρεσία Β από το σημείο που σταμάτησε στη υπηρεσία Α. Ο συντονισμός θα μπορούσε να πραγματοποιηθεί με την χρήση ηλεκτρονικού υπολογιστή με τον οποίο θα συνδέονται όλες οι υπηρεσίες του δικτύου.
Ως μέθοδοι επίτευξης της διασύνδεσης και του συντονισμού μεταξύ των υπηρεσιών ενός δικτύου έχουν αναφερθεί τέσσερεις ομάδες οργανωτικά θέματα (κατάλληλος κανονισμός που να ενισχύει τον συντονισμό) διοικητικά θέματα (κοινή διοικητική υπηρεσία, κοινοί πόροι, κοινές επιτροπές και αξιολόγηση κλινικά θέματα (κεντρική κοινή επιστημονική επιτροπή, κοινές κλινικές συναντήσεις, μετακινούμενο ιστορικό, κοινά ερευνητικά προγράμματα) και ιδεολογικά θέματα (κοινή ιδεολογία, η οποία ευοδώνει την κοινή γλώσσα, τη συνεργασία και το συντονισμό).
Προτείνεται επομένως να υπάρχει μια κεντρική υπηρεσία αξιολόγησης συντονισμού και διασύνδεσης των εμπλεκομένων στο δίκτυο υπηρεσιών, ώστε να ανιχνεύονται οι ανεπάρκειες του και να επιχειρείται η βελτίωση του.
Παράλληλα χρήσιμη θα ήταν και η λειτουργία μιας επιτροπής από εκπροσώπους κάθε υπηρεσίας πού ως στόχο θα έχει τη συζήτηση, σε τακτική βάση, των προβλημάτων συντονισμού και τη γνωριμία με τις ιδιαιτερότητες κάθε υπηρεσίας, ώστε να αποκλείονται τυχόν λάθη σε παραπομπές ή σε περιπτώσεις επικαλύψεων και να μην παρατηρείται το καταστροφικό φαινόμενο του ανταγωνισμού.
Καταλήγουμε τονίζοντας ότι το θέμα της διασύνδεσης και του συντονισμού των υπηρεσιών γενικά είναι πρωταρχικής σημασίας και πρέπει να λειτουργήσει παράλληλα με την εφαρμογή συστήματος αξιολόγησης του έργου των ψυχιατρικών υπηρεσιών με απώτερο στόχο τον προγραμματισμό λειτουργίας των υπηρεσιών, το συντονισμό της εκπαίδευσης και της επίλυσης προβλημάτων στην διακίνηση των ασθενών.
Είναι βέβαιο, ότι οι προτάσεις αυτές με κανένα τρόπο δεν εξαντλούν τις ψυχοκοινωνικές ανάγκες, τις απαιτήσεις και προσδοκίες της ελληνικής κοινωνίας – απλώς, είναι πιθανό να οριοθετούν ένα μέρος μόνο του συνολικού προβλήματος, ενώ η συνεχής έρευνα και αναζήτηση αναγκαίων και εφικτών λύσεων θα επιφέρει μακροπρόθεσμα μια ολοκληρωμένη ποιοτικά και ποσοτικά φροντίδα των ψυχιατρικών ασθενών.
