Επιμέλεια – Κείμενα: Στρατής Παπαμανουσάκης
ΜΑΞΙΜΟΣ ΟΜΟΛΟΓΗΤΗΣ – MAXIMUS CONFESSOR
(Κωνσταντινούπολη περ. 580- Σχίμαρις, Καύκασος 662)
Μέγας θεολόγος, από επιφανή οικογένεια της Κωνσταντινουπόλεως, αυτοκρατορικός αξιωματούχος αρχικά, μοναχός και ηγούμενος της Μονής Χρυσουπόλεως, αγωνίστηκε εναντίον της αιρέσεως του μονοθελητισμού και του μονοενεργητισμού στη Βόρειο Αφρική και στη Ρώμη, όπου οργάνωσε τη Σύνοδο του Λατερανού, που στρεφόταν κατά του αυτοκράτορα Κώνστα, με αποτέλεσμα να υποστεί φοβερές διώξεις και βασανιστήρια μέχρι το θάνατό του στην εξορία. Το έργο του αποτελεί υπόδειγμα ασκητικής πνευματικότητας και μυσταγωγικής ερμηνείας, επηρεασμένο από τη νεοπλατωνική φιλοσοφία. Ο Μάξιμος διαμόρφωσε μια θεολογία για τον άνθρωπο με κύρια χαρακτηριστικά την αποκατάσταση, τη σωτηρία και τη θέωση, επηρέασε δε σημαντικά την εξέλιξη της ορθόδοξης αλλά και της δυτικής θεολογίας στους μεταγενέστερους χρόνους. Η επεξεργασία και τα σχόλια του Μαξίμου, στα έργα του Διονυσίου Αεροπαγίτη, συντέλεσε στη διάδοση και ερμηνεία της μυστικής θεολογίας, της οποίας και ο ίδιος αποτελεί σημαντικό κρίκο.
Έργα: Μυσταγωγία, Κεφάλαια περί αγάπης, Σχόλια εις Διονύσιον Αρεοπαγίτη, Ερμηνεία της Κυριακής προσευχής, Προς Θαλάσσιον, περί διαφόρων αποριών, Περί διαφόρων αποριών των αγίων Διονυσίου και Γρηγορίου, Πεύσεις και ερωτήσεις και εκλογαί διαφόρων κεφαλαίων απορουμένων.
Βιβλιογραφία: [Έκδ. J.P. Migne, Ελληνική Πατρολογία, Παρίσι (1856), 4, 90-91], P. Sherwood, St. Maximus the Confessor, The ascetic life, The four centuries, 1955, W. Völker, Maximus Confessor als meister des Geistlichen Lebens, 1965, Ν. Ματσούκας, Κόσμος, άνθρωπος, κοινωνία κατά τον Μάξιμο Ομολογητή, 1980, Βασίλ. Μπετσάκος, Βασικές αρχές της κοσμολογίας του Μαξίμου Ομολογητή, 2005.
ΚΕΙΜΕΝΑ: ΜΑΞΙΜΟΣ ΟΜΟΛΟΓΗΤΗΣ, ΜΥΣΤΑΓΩΓΙΑ (P.G. 91, 657-717)
* * *
Η Ορθοδοξία είναι έρωτας. Είναι η συνέχεια του φιλοσοφικού ελληνικού έρωτα που μεταμορφώνεται σε χριστιανικό θείο έρωτα. Ο ιουδαϊσμός, που αποτυπώνεται στην Παλαιά Διαθήκη, παρουσιάζει μια βασική αντίφαση ανάμεσα στο πρώτο και το δεύτερο κεφάλαιο της Γένεσης. Το πρώτο είναι ο φυσικός έρωτας, η ευλογία του Θεού, η μακαριότητα του Παραδείσου, χωρίς καμμιά δοκιμασία. Το δεύτερο είναι ο χριστιανικός έρωτας, η οδυνηρή ένωση της ψυχής (νεπές) με τη φύση, η έξοδος από τον Παράδεισο για την αναμέτρηση με τον κόσμο.
Εδώ βασίζεται και ο θεϊκός και ο ανθρώπινος έρωτας. Ο έρωτας του Θεού προς τον άνθρωπο που φτάνει μέχρι τον θάνατο, τη σταυρική θυσία του Χριστού για τη σωτηρία. Αλλά και ο έρωτας του ανθρώπου προς τον Θεό, η άνοδος της ψυχής προς το θείο, η ένωση του ανθρώπινου και του θείου.
Ο ανθρώπινος έρωτας και μάλιστα ο σωματικός έρωτας, και ο πιο ακόλαστος είναι το “ἀμυδρόν ἀπήχημα” του θείου έρωτα. Είναι η αγαπητική δύναμη με την οποία πραγματώνεται το τέλος της φύσης, η υπόσταση της ζωής. Η σύζευξη του αρσενικού “λόγου” με τη θηλυκή “φύση”, του νου με την αίσθηση. Και στο μυστήριο του γάμου ο άνδρας συναντά και γνωρίζει τη γυναίκα, όχι απλώς μέσα στα όρια των φυσικών σχέσεων, αλλά στα όρια των σχέσεων που συγκροτούν την Εκκλησία, μετασχηματίζοντας τη φυσική σχέση σε γεγονός προσωπικής κοινωνίας. Έτσι ο γάμος είναι εικόνα και προτύπωση της προσωπικής σχέσης και της ερωτικής κοινωνίας που συνιστά τη βασιλεία του Θεού.