Επιμέλεια – Κείμενα: Στρατής Παπαμανουσάκης
ΗΣΙΟΔΟΣ – HESIOD
(Άσκρα Βοιωτίας 750-700 π.Χ)
Από τους μεγάλους ποιητές της ανθρωπότητας, ο κατ’ εξοχήν ποιητής του διδακτικού έπους με βιοτικά, ηθικά και θρησκευτικά παραγγέλματα, προς ανακούφιση και εξευγενισμό του ανθρώπινου βίου. Στο έργο του, ως ποιητής αλλά και ως φιλόσοφος και θεολόγος, αναπτύσσει τις ιδέες περί εργασίας, δικαιοσύνης, τάξεως, ιστορίας, προσωπικότητας, σε μια συνοπτική θεώρηση του ανθρώπινου βίου. Η ησιόδεια θεογονία, κοσμογονία, ανθρωπογονία και κοινωνία συνιστά μια συστηματική ενότητα των θρησκευτικών μύθων και της πολιτικοκοινωνικής δράσης, θαυμάσια εικόνα της εποχής του και βάση για την μελέτη των απαρχών της φιλοσοφίας, της ιστορίας και του δικαίου. Ο Ησίοδος, μαζί με τον Όμηρο, αντιπροσωπεύουν την Ελλάδα, τον ελληνικό πολιτισμό και τη δύναμη του ανθρωπίνου πνεύματος των ηρωικών χρόνων, που αρχίζει το πέταγμά του προς την κλασική εποχή.
Έργα: Έργα και Ημέραι, Θεογονία, Ασπίς Ηρακλέους, Κατάλογος γυναικών ή Ηοίαι.
Βιβλιογραφία: [Έκδ. Άλδος Μανούτιος, Βενετία (1495), Lösner, Λειψία (1778)], Σουίδας, Τζέτζης, Άγνωστος, Περί Ομήρου και Ησιόδου και του γένους και του αγώνος αυτών, Pietro Pucci, Hesiod and the language of poetry, 1977, Rob. Lamberton, Hesiod, 1988, Apost. Athanassakis, Essays on Hesiod, 1992, Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια (άρθρ. Γ.Κ. Γαρδίκα), Νεώτερον Εγκυκλοπαιδικόν Λεξικόν Ηλίου (άρθρ. Κ.Δ. Γεωργούλη), Βικιπαίδεια.
Εικονογραφία: Ψευδοσενέκας, ρωμαϊκή μπρούτζινη προτομή, Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Νεαπόλεως, Ησίοδος και μούσα, πίνακας, Γκυστάβ Μορώ, 1891, Μουσείο d’ Orsay, Παρίσι.
ΚΕΙΜΕΝΑ: ΗΣΙΟΔΟΣ, ΘΕΟΓΟΝΙΑ (1-506)
* * *
Στην αρχαία ελληνική μυθολογία, Θεοί, Άνθρωποι, Ημίθεοι, συνυπάρχουν αρμονικά. Οι Θεογονίες του Ησιόδου, του Επικού Κύκλου, του Επιμενίδη, εξιστορούν τη Δημιουργία. Την πορεία, με τη μεσολάβηση του Έρωτα, από το Χάος, τη Γη, τον Ουρανό, μέχρι τον Ωκεανό, τους Τιτάνες και τους Κύκλωπες, ως τους Εκατόγχειρες, τους Κρονίδες, το Δία. Η σειρά από τον Ουρανό στον Κρόνο και τέλος στο Δία απεικονίζει την τελική επικράτηση του καλού πάνω στο κακό.
Η ιδέα της αποθέωσης θνητών, κοινών ανθρώπων και βασιλέων είναι πολύ διαδεδομένη στην αρχαιότητα. Βαβυλώνιοι και Ασσύριοι ηγεμόνες, θεωρούνται φυσικά τέκνα θεότητας, σύζυγοι της θεάς Ιστάρ. Στην Περσία τιμούσαν τους Αχαιμενίδες ως θεούς. Και στην Αίγυπτο οι Φαραώ θεωρούνται ως ενσάρκωση της θεότητας. Στην Ιαπωνία ο Αυτοκράτωρ και στις Ινδίες ο Δαλάι Λάμα, θεωρούνται ενσαρκωμένα θεία πνεύματα μέχρι σήμερα.
Στον Όμηρο η Λευκοθέα, πρώην θνητή κόρη του Κάδμου, εμφανίζεται ως θαλάσσια θεότητα. Ο Γανυμίδης, ο Τιθωνός, ο Ηρακλής, αποθεώνονται. Ο Λυκούργος, ο Λύσανδρος, ο Αγισίλαος και αργότερα ο Φίλιππος και ο Αλέξανδρος, Πτολεμαίοι και Σελευκίδες δέχονται θείες τιμές. Ο Ιούλιος Καίσαρας και οι ρωμαίοι αυτοκράτορες αποθεώνονται, πρώτα με βάση την κοινή λαϊκή πίστη και λατρεία και ύστερα με απόφαση της συγκλήτου. Ο αετός που απελευθερωνόταν κατά την καύση του νεκρού έγινε το σύμβολο της αποθέωσης.
Από τον Θεό στον Άνθρωπο και από τον Άνθρωπο στο Θεό, πραγματοποιείται μια διαλεκτική επιστροφή και μια πραγματική άρνηση της άρνησης. Ο Πίνδαρος τονίζει πως οι Θεοί και οι Άνθρωποι “είναι από μια φυλή και από της ίδιας μάνας την κοιλιά βγήκαν και πήραν την αναπνοή” (Νεμεονίκαις, VI 1-4) .