Επιμέλεια – Κείμενα: Στρατής Παπαμανουσάκης
ΖΑΛΕΥΚΟΣ – ZALEUCUS
(Επιζεφύριοι Λοκροί, Μεγάλη Ελλάδα 7ος αι. π.Χ.)
Ονομαστός νομοθέτης και φιλόσοφος της Κάτω Ιταλίας, αμφισβητούμενο πάντως ιστορικό πρόσωπο, «πάλλευκος», συνδεόμενος με την λατρεία του Δία. Συνέταξε, σύμφωνα με την παράδοση, τους νόμους της πατρίδας του, την πρώτη γραπτή νομοθεσία της Ευρώπης, βασιζόμενος στην κρητική νομοθεσία, μέσω της διδασκαλίας του κρητικού νομοθέτη και ποιητή Θαλήτα, του οποίου λέγεται ότι ο Ζάλευκος υπήρξε μαθητής. Οι νόμοι του Ζαλεύκου, περιβόητοι για την αυστηρότητά τους, αποτελούν ουσιαστικά ενοποίηση του ισχύοντος δικαίου, εφαρμόζουν το θεσμό της ανταπόδοσης και καθορίζουν επακριβώς τις ποινές, συνέβαλαν δε στην ευνομία και ευδαιμονία της πόλεως. Λέγεται ότι ο ίδιος ο Ζάλευκος, που σε μια έκτακτη ανάγκη παραβίασε δικό του νόμο απαγόρευσης εισόδου ενόπλων στη Γερουσία, αυτοκτόνησε πάνω στο σπαθί του. Η επίδραση της νομοθεσίας του Ζαλεύκου υπήρξε καθοριστική σε όλες τις αχαϊκές αποικίες, αλλά και στην ρωμαϊκή δωδεκάδελτο.
Βιβλιογραφία: Αριστοτέλης, Πολιτικά, Δημοσθένης, Έφορος, Κικέρων, Στράβων, Γεωγραφικά, Διόδωρος Σικελιώτης, Αιλιανός, Θεόφραστος, Ιάμβλιχος, Σουίδας, Ευσέβιος, Τίμαιος ιστορικός, Μπλοχ, Πανταζόπουλος, Ιστορική εισαγωγή εις τας πηγάς του ελληνικού δικαίου, 1968, Ρωμαϊκόν Δίκαιον, 1974, Τριανταφυλλόπουλος, Γ. Νάκος, Ιστορία ελληνικού και ρωμαϊκού δικαίου, 1991, Σπύρ. Τρωϊάνος-Ιουλ. Βελισσαροπούλου-Καράκωστα, Ιστορία Δικαίου από την αρχαία στη νεώτερη Ελλάδα, 1997, Στρατής Παπαμανουσάκης, Πανδέκτης Αρχαίου Κρητικού Δικαίου, 2002, Νεώτερον Εγκυκλοπαιδικόν Λεξικόν Ηλίου (άρθρ. Κ.Δ. Γεωργούλης).
ΚΕΙΜΕΝΑ: ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ, ΠΟΛΙΤΙΚΑ (ΒΙΒΛ. ΙΙ, ΚΕΦ. 1-12)
** ** **
Αν ήθελε κανείς να συγκεντρώσει τους ορισμούς που προτάθηκαν για την περιγραφή της έννοιας του δικαίου θα κατάρτιζε μια αξιόλογη συλλογή συγγενών, αλλά και αντίθετων διατυπώσεων. Απόδειξη όχι μόνο της διαφορετικότητας των αντιλήψεων και της ποικιλομορφίας της ζωής, αλλά πολύ περισσότερο της σημασίας του δικαίου για τον άνθρωπο και την κοινωνία. Απόδειξη των αντιθέσεων της κοινωνικής ζωής, της διαρκούς επιθυμίας σταθεροποίησης, συστηματοποίησης, οργάνωσης του παρόντος και του μέλλοντος της ανθρωπότητας. Και απόδειξη της υπαρξιακής αγωνίας του ανθρώπου, μπροστά στο αδυσώπητο γεγονός του θανάτου, να τακτοποιήσει έτσι τη ζωή του, ώστε να μπορεί να ζει, να δημιουργεί, να καθορίζει τη φθαρτή μοίρα του μέσα στον άφθαρτο χρόνο της ιστορίας.
Με τρεις τρόπους μπορεί κανείς να εξετάσει την έννοια του δικαίου. Ο πρώτος αποτελεί τη στατική θεώρηση του δικαίου, την απλή περιγραφή μιας καταστάσεως, στην οποία ξεχωρίζουν οι έννοιες, άτομο, σύνολο και κοινωνική συμβίωση. Εκείνο που προέχει εδώ είναι ο ρυθμιστικός και κανονιστικός χαρακτήρας του δικαίου. Ο συνηθέστερος ορισμός που δίδεται σύμφωνα με αυτή την άποψη για το δίκαιο είναι “σύνολον των υπό της ανθρωπίνης κοινωνίας τιθεμένων υποχρεωτικών κανόνων, οίτινες ρυθμίζουν την οργάνωσιν του κράτους και τας σχέσεις των πολιτών προς αυτό και μεταξύ των” ή με άλλη έκφραση “ σύνολον των κανόνων κοινωνικής συμβιώσεως, οίτινες περιβάλλονται δια κυρώσεων της πολιτικώς ωργανωμένης κοινωνίας”. Ή διαφορετικά, “σύνολον των κανόνων, οι οποίοι διέπουν τας σχέσεις των μελών μιας και της αυτής κοινωνίας” (Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος – Λαρούς).
Ανάλογοι είναι και ορισμοί που έχουν ιδιατυπωθεί παλαιότερα.
“ἡ γὰρ δίκη πολιτικῆς κοινωνίας τάξις ἐστίν ἡ δὲ δίκη τοῦ δικαίου κρίσις” (Αριστοτέλης, Πολιτικά). “Δίκαιον είναι, η δια της γενικής βουλήσεως τηρουμένη τάξις των σχέσεων του βίου” (Ντέρνμπουργκ). “Η γενική βούλησις, η συνάπτουσα τας μερικάς και ατομικάς θελήσεις εις αρμονίαν, όπως καταστεί η ελευθερία αυτών πραγματική” (Καλλιγάς).
“Δίκαιον καλείται πας θεσμός και μόνον θεσμός, ο της πολιτείας την θέλησιν παριστών και τας πράξεις των εν αυτή ζώντων προσώπων ρυθμίζων” (Οικονομίδης).
“Το σύνολον των κανόνων δι’ ων ρυθμίζεται η τάξις μεταξύ των εν πολιτεία βιούντων.” (Μπαλής). “Σύνολον κανόνων, οίτινες ρυθμίζουν αναγκαστικώς κοινωνικήν συμβίωσιν” (Τριανταφυλλόπουλος). “Σύνολον κανόνων της ανθρωπίνης συμπεριφοράς εν τη κοινωνική ζωή.” (Μιχελάκης).
Ο δεύτερος τρόπος εξετάσεως του δικαίου είναι η δυναμική αντίληψη που προχωρεί στην ανάλυση ενός βασικού χαρακτηριστικού, της υποχρεωτικότητας που επιβάλλεται με καταναγκασμό, με τη βία. Ο εξαναγκασμός εδώ αναλύεται πρώτα σε ιδεολογικό καταναγκασμό, έπειτα σε ψυχολογική βία, τέλος σε υλική επιβολή. Έτσι, κατά την αντίληψη αυτή “Δίκαιον αποτελεί το σύνολον των καταναγκαστικών κανόνων των εφαρμοζομένων εις τι κράτος” (Γιέρινγκ). “Ένα σύστημα κανόνων που από τη μια μεριά παρουσιάζουν και από την άλλη περιορίζουν την εξωτερική ελευθερία των ατόμων στις αμοιβαίες τους σχέσεις” (Τρουμπετσκόι). “Το δίκαιο είναι η έλλογη, η ρυθμισμένη ανθρώπινη βία μέσα στον κοινωνικό χώρο” (Μανωλεδάκης). “Το δίκαιον είναι η απαραβιάστως (ακαταλύτως) αυταρχικώς συνδέουσα θέλησις” (Στάμμλερ).