Επιμέλεια – Κείμενα:
Στρατής Παπαμανουσάκης

ΕΓΕΛΟΣ (ΧΕΓΚΕΛ) – GEORG WILHELM FRIEDRICH HEGEL
(Στουτγάρδη 1770 – Βερολίνο 1831)

Κορυφαία διάνοια του γερμανικού ιδεαλισμού και της παγκόσμιας φιλοσοφίας, καθηγητής στα Πανεπιστήμια Ιένας, Χαϊδελβέργης και Βερολίνου, «σύγχρονος Αριστοτέλης» (J.N. Findlay). Το φιλοσοφικό του σύστημα βασίζεται στο διαλεκτικό σχήμα θέσης – άρνησης και αποσκοπεί μέσω της άρσης της αντίθεσης εξωτερικού κόσμου και εσωτερικής σκέψης, στην ολοκλήρωση του ανθρώπου. Η λογική, η φιλοσοφία της φύσης και η φιλοσοφία του πνεύματος συνιστούν τα τρία μέρη της διαλεκτικής ανάπτυξης μιας και μόνης αρχής, της ιδέας, που διατρέχει τη διαδρομή μέχρι το απόλυτο. Η επίδραση της εγελιανής σκέψης στη δημιουργία της νέας διαλεκτικής, στην ολοκλήρωση του ιδεαλιστικού συστήματος, αλλά και στη διαμόρφωση της μαρξιστικής θεωρίας ως αντιστροφής του εγελιανισμού, χαρακτηρίζει τη νεότερη εποχή μας. Η ιστορία, το δίκαιο, η μεταφυσική μας, διαποτισμένα από το εγελιανό πνεύμα της ελευθερίας, συγκροτούνται για τελευταία φορά στην εξέλιξη του πολιτισμού στο πιο ολοκληρωμένο σύστημα σκέψης.

Έργα: Το πνεύμα του χριστιανισμού και η τύχη του (1799-1800), Περί της διαφοράς των φιλοσοφικών συστημάτων του Φίχτε και του Σέλλινγκ (1801), Πίστις και γνώσις (1802), Φαινομενολογία του πνεύματος (1807), Επιστήμη της Λογικής (1812-1816), Εγκυκλοπαιδεία των φιλοσοφικών επιστημών (1817), Αρχές της φιλοσοφίας του Δικαίου (1821), Μαθήματα περί της φιλοσοφίας της ιστορίας (1837).

Βιβλιογραφία: [Έκδ. Vollständige Ausgabe, Βερολίνο (1832-1845), 18 τομ., G. Lasson – J. Hoffmeister, Sämtliche Werke, Leipzig (1911), 21 τόμ., E. Moldenhauer – K.M. Michol, Werke, Suhrkamp (1969-1971), 20 τόμ.], Καρλ Μαρξ, Κριτική της εγελιανής φιλοσοφίας του κράτους και του δικαίου, 1843, Γ. Πλεχάνωφ, Για την 60ή επέτειο του θανάτου του Χέγκελ, 1891, W. Dilthey, Die jugendgeschichte Hegels, 1906, W.T. Stage, The Philosophy of Hegel, 1924, Karl Löwith, Von Hegel zu Nietzsche, 1941, J.N. Findley, Hegel, A Reexamination, 1958, Th. Adorno, Drei studien zu Hegel, 1963, Fr. Wiedmann, Georg Wilhelm Friedrich Hegel, 1965, Const. Despotopoulos, Hegel et Platon, 1982, Γιάν. Τζαβάρας, Εισαγωγή στην Επιστήμη της λογικής του Χέγκελ, 1991, Νεώτερον Εγκυκλοπαιδικόν Λεξικόν Ηλίου, Βικιπαίδεια.
Εικονογραφία: Προσωπογραφία, Ιάκ. Σλέσινγκερ, 1831, Εθνική Πινακοθήκη Βερολίνου, Λιθογραφία, L. Sischling – J.L. Sebbers, 1828.

ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΦΡΑΣΕΙΣ
«Αυτό που είναι λογικό είναι πραγματικό και αυτό που είναι πραγματικό είναι λογικό» (Χέγκελ, Φιλοσοφία του Δικαίου).

ΚΕΙΜΕΝΑ
ΓΚΕΟΡΓΚ ΧΕΓΚΕΛ, ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΤΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ (ΠΡΟΛΟΓΟΣ)

* * *

Ας διαλέξομε τρεις προκαταρκτικές αρχές.

Πρώτη. Το αποτέλεσμα δεν είναι τίποτα χωρίς το γίγνεσθαί του. Κάθε πράγμα είναι η ιστορία του. Η γνώση προϋποθέτει τη μελέτη των εξελίξεων.

Δεύτερη. Καθώς κανείς δεν μπορεί να ξεπεράσει την εποχή του, έτσι και η σκέψη του έχει όρια. Αν τα ξεπεράσει, διαλύεται μέσα στην αστάθεια και μπορεί να πάρει οποιαδήποτε μορφή. Η βίωση ακολουθεί τη γνώση και το αντίστροφο.

Τρίτη. Μισή φιλοσοφία απομακρύνει από το Θεό, αλλά η αληθινή φιλοσοφία οδηγεί στο Θεό. Το πρόβλημα είναι, τί είναι Θεός και τί είναι Φιλοσοφία. Γνώση και βίωση προσεγγίζουν.

Μπορούμε λοιπόν να συμπεράνομε. Η Φιλοσοφία μπορεί να συνδέσει τα πράγματα με το Θεό, η γνώση μπορεί να συμπέσει με τη βίωση, στην αναζήτηση της σχέσης τους μετά τη διαμόρφωσή της, στο τέλος της εποχής της ωριμότητας. Η ανθρωπότητα θέτει μόνο τα προβλήματα που μπορεί να λύσει. Η γλαύκα της Αθηνάς πετάει μόλις αρχίσει να σκοτεινιάζει (Hegel, Φιλοσοφία του Δικαίου, Εισαγωγή).

Έτσι περνούμε κατ’ ανάγκη από το νατουραλισμό στον ιστορισμό και στην κοσμοθεωρία. Η κοσμοθεωριακή όμως φιλοσοφία είναι σχετική, συνάπτεται με το χρόνο, είναι διαφορετική για κάθε εποχή. Αν μας ενδιαφέρει το απόλυτο, το υπερχρονικό, το αιώνιο, χρειαζόμαστε μια επιστημονική φιλοσοφία. Δεν πρέπει να ξεκινούμε από τις φιλοσοφίες αλλά από τα πράγματα και τα προβλήματα, από την επιστήμη των αληθινών αρχών, των πηγών των ριζωμάτων πάντων. Έτσι ανοίγει ο δρόμος στην καθαρή θεωρία και πράξη, στη φιλοσοφική ενόραση, στη φαινομενολογική σύλληψη της ουσίας (Husserl, Η φιλοσοφία ως αυστηρή επιστήμη).