Επιμέλεια – Κείμενα: Στρατής Παπαμανουσάκης
ΚΑΝΤΙΟΣ – IMMANUEL KANT
(Καίνιξμπεργκ, Γερμανία 1724-1804)
Μέγιστος γερμανός φιλόσοφος της νεοτερικότητας, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Καίνιξμπεργκ. Φιλελεύθερος, ορθολογιστής, επιστήμονας, τυπικός εκπρόσωπος της νεότερης φιλοσοφικής σκέψης. Με την κριτική του φιλοσοφία αμφισβητεί τις αξιώσεις της παραδοσιακής μεταφυσικής ως προς τη γνώση της αλήθειας, αποδεχόμενος τις δυνατότητες του ορθολογισμού, σε συνδυασμό με τις a priori γνώσεις, απορρίπτοντας τον σκεπτικισμό και θέτοντας ως απόλυτη αξία τον ηθικό νόμο. Αποφασιστική επίδραση στο κίνημα του ρομαντισμού και στη φιλοσοφία του γερμανικού ιδεαλισμού και αφετηρία πολλών φιλοσόφων του 20ου αιώνα. Ο καθαρός, ο πρακτικός και ο κριτικός λόγος του Καντ συγκροτεί ένα στέρεο συστημικό φιλοσοφικό σύμπαν, που μόνο στην αρχαία ελληνική φιλοσοφία μπορεί να βρει αντίκρυσμα.
Έργα: Καθολική φυσική και γενική θεωρία περί του ουρανού (1755), Όνειρα ενός οραματιστή ερμηνευόμενα δια των ονείρων της μεταφυσικής (1766), Περί της μορφής και των αρχών του αισθητού και του νοητού κόσμου (1770), Κριτική του καθαρού λόγου (1781), Προλεγόμενα σε κάθε μελλοντική μεταφυσική (1783), Απάντηση στην ερώτηση, τι είναι ο Διαφωτισμός (1784), Ιδέα για μια γενική ιστορία από κοσμοπολιτική άποψη (1784), Κριτική του πρακτικού λόγου (1788), Κριτική της κριτικής δύναμης (1790), Η θρησκεία εντός των ορίων του απλού λόγου (1794), Πραγματεία για την αιώνια ειρήνη (1795), Θεμελίωση της μεταφυσικής των ηθών (1797), Ανθρωπολογία (1798), Λογική (1800).
Βιβλιογραφία: [Έκδ. Bruno Cassirer, Berlin (1922), 11 τόμ.], Lachize-Rey, L’ idealisme Kantian, 1939, M. Heidegger, Kant et le problème de la metaphysique, 1953, A. Cresson, Kant, Sa vie, Son oeuvre avec un exposé de sa philosophie, 1967, Ernst Cassirer, Kant’s life and thought, 1981, Paul Guyer, Kant and the taste of claim, 1979, Henry Allison, Kant’s theory of freedom, 1990, Martin Gottfried, Kant’s metaphysics and theory of science, 1999, Νεώτερον Εγκυκλοπαιδικόν Λεξικόν Ηλίου (άρθρ. Κ.Δ. Γεωργούλη), Stanford Encyclopedia of Philosophy, Βικιπαίδεια.
Εικονογραφία: Πορτραίτο, χαρακτικό, J.L. Raab, 1791, Εμ. Κάντιος, σκίτσο, Σνορ Φον Κάροσφελντ (1789), Ανδριάντας, Καίνιξμπεργκ (Καλίνινγκραντ), Ρωσία.
ΚΕΙΜΕΝΑ: ΙΜΜΑΝΟΥΕΛ ΚΑΝΤ, ΚΡΙΤΙΚΗ ΤΟΥ ΠΡΑΚΤΙΚΟΥ ΛΟΓΟΥ (ΕΙΣΑΓΩΓΗ, ΚΕΦ. 1-3)
* * *
Πριν να ξεκινήσομε να πάμε κάπου, σκεφτόμαστε πως θα πάμε, τι μέσο θα χρησιμοποιήσομε, αν μπορούμε να πάμε. Πριν να πάρομε το δρόμο μας για τη γνώση, εξετάζομε αν μπορούμε να φτάσομε στο τέρμα της, αν μπορούμε να κατασκευάσομε μία ερμηνεία του κόσμου και της ζωής, αν το γνωστικό μας όργανο μπορεί να μας οδηγήσει στη γνώση, στη σωστή γνώση, στην επιστήμη.
Βέβαια για να βρούμε αν η νόησή μας μπορεί να λύσει ορισμένα προβλήματα, πρέπει να ξέρομε πια είναι αυτά τα προβλήματα. «Η διερεύνηση του γνωρίζειν δεν μπορεί να συμβεί παρά μέσω γνώσης» (Hegel, Επιστήμη της Λογικής). Οπότε η γνωσιοθεωρία δεν προηγείται αλλά έπεται της φιλοσοφίας. Άλλη μία απόδειξη της αντίφασης που κυριαρχεί στον κόσμο.
Αυτό το γνωσιοθεωρητικό πρόβλημα, η αξία της ανθρώπινης γνώσης, η εξέταση της γνωστικής μας ικανότητας, απασχολεί τη θεωρία της γνώσης, τη γνωσιοθεωρία ή γνωσιολογία, τη νεότερη gnoseologia του Μπαουμγκάρτεν. Και αυτή η Γνωσιολογία χωρίζεται πάλι σε καθ’ αυτό Γνωσιοθεωρία, σε Λογική και Μεθοδολογία ή Επιστημολογία, και σε Θεωρία της Αλήθειας.
Σ’ αυτή τη διαίρεση της γνωσιοθεωρίας και της φιλοσοφίας γενικότερα, καταλήξαμε στη νεότερη εποχή, αφού περάσαμε βέβαια από πολλές παλαιότερες περιπλανήσεις και αντιγνωμίες. Μα χωρίς αυτή την περιπλάνηση στους δρόμους της επιστήμης δεν θα είχαμε φτάσει στο σημερινό σημείο. Καμιά προσπάθεια δεν πάει χαμένη.