Επιμέλεια: Στρατής Παπαμανουσάκης
ΑΝΔΟΚΙΔΗΣ – ANDOKIDES
(Αθήνα περ. 440 π.Χ. – 390 π.Χ.)
Επιφανής αθηναίος πολιτικός, ολιγαρχικός, κυδαθηναίος, από το ιερατικό γένος των κηρύκων της Ελευσίνιας Δήμητρας και περίφημος ρήτορας, περιλαμβανόμενος στον αλεξανδρινό Κανόνα των δέκα αττικών ρητόρων. Συγκατηγορούμενος στη δίκη των ερμοκοπιδών, αθωώθηκε λόγω της συνεργασίας του με τις αρχές, αποκλείστηκε από τις ιεροτελεστίες και εξορίστηκε στην Κύπρο, όπου ασχολήθηκε με το εμπόριο και σχετίστηκε με τους βασιλείς του Κιτίου και της Σαλαμίνας και αργότερα της Μακεδονίας. Μετά την επιστροφή του στην Αθήνα, μετέσχε στην αντιπροσωπεία των Αθηναίων στη Σπάρτη, κατά την περίοδο του κορινθιακού πολέμου, αλλά κατηγορήθηκε και δεν επέστρεψε. Η πολιτική του ζωή διακόπτεται από την τυχοδιωκτική του δράση. Οι λόγοι του όμως, με το απλό και πειστικό ύφος τους, παραμένουν πολύτιμες πηγές πληροφοριών για την εποχή του.
Έργα: Περί της εαυτού καθόδου (407 π.Χ.), Περί μυστηρίων (399 π.Χ.), Κατ’ Αλκιβιάδους (396-380 π.Χ.), Περί της προς λακεδαιμονίους ειρήνης (392 π.Χ.), Προς τους εταίρους (;).
Βιβλιογραφία: [Έκδ. Άλδος Μανούτιος, Βενετία (1513), I.H. Lipsius, Λειψία (1888), Blass-Führ, Andocidis, Orationes (1913)], Πλούταρχος, Βίοι δέκα αττικών ρητόρων, Σουΐδας, Vater, Rerum Andocidearum, 1840, Kirckner, De Andocides, 1861, S. Kingsbury, A rhetorical study of the style of Andocides, 1899, Anna Mission, The subversive oratory of Andocides, 1992, Π. Δημάκης, Ανδοκίδης, πολιτικός και ρήτορας της κλασικής Αθήνας, Η ζωή του και η εποχή του μέσα από τους λόγους του, 1997, Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια (άρθρ. Αν.Π. Σακελλάριου), Νεώτερον
Εγκυκλοπαιδικόν Λεξικόν Ηλίου.
ΚΕΙΜΕΝΑ: ΑΝΔΟΚΙΔΗΣ, ΠΕΡΙ ΤΩΝ ΜΥΣΤΗΡΙΩΝ
** ** **
Η Δημοκρατία έχει και την άρνησή της, τη δικτατορία. Στην αρχαία Ελλάδα εμφανίζεται με τη μορφή της τυραννίδος. Οι τύραννοι κυριαρχούν στις ελληνικές πόλεις τον 7ο και 6ο π.Χ. αιώνα μετά την πτώση της βασιλείας και της αριστοκρατίας. Διατήρησαν την εξωτερική νομιμότητα των θεσμών, αλλά οι έλληνες τους θεώρησαν πάντοτε παράνομους. Η σκληρή εμπειρία της ανελευθερίας, οδήγησε στην θέσπιση νομοθετικών μέτρων εναντίου ενδεχομένης τυραννίας. Στην Αθήνα το ψήφισμα του Δημοφάντου το 110 π.Χ. ορίζει:
“…Ἐάν τις δημοκρατίαν καταλύῃ τὴν Ἀθήνησιν, ἤ ἀρχήν τινα ἄρχη, καταλελυμένης τῆς δημοκρατίας πολέμιος ἔστω Ἀθηναίων καὶ νηποινεὶ τεθνάτω, καὶ τὰ χρήματα αὐτού δημόσια ἔστω καὶ τῆς θεοῦ τὸ ἐπιδέκατον, ὁ δὲ ἀποκτείνας τὸν ταῦτα ποιήσαντα καὶ ὁ συμβουλεύσας ὅσιος ἔστω καὶ εὐαγής”… ὁ δὲ ὅρκος ἔστω ὅδε “κτενῶ καὶ λόγῳ καὶ ἔργῳ καὶ ψήφῳ καὶ τῇ ἑμαυτοῦ χειρί, ἄν δυνατὸς ᾦ ὅς ἄν καταλύσῃ τὴν δημοκρατίαν τὴν Ἀθήνησι καὶ ἐάν τις ἄρξη τιν’ ἀρχὴν καταλελυμένης τῆς δημοκρατίας τὸ λοιπόν, καὶ ἐάν τις τυραννεῖν ἐπαναστῇ ἤ τὸν τύραννον συγκαταστήσῃ…” (Ανδοκίδης, Περί των μυστηρίων, 96-98).
Και ο νόμος του Ευκλείδη αναφέρει: “ὃς ἂν ἄρξῃ ἐν τῇ πόλει τῆς δημοκρατίας καταλυθείσης, νηποινεὶ τεθνάναι, καὶ ὸν ἀποκτείναντα ὅσιον εἶναι καὶ τὰ χρήματα ἔχειν τοῦ ἀποθανόντος”. (Ανδοκίδης, Περί των μυστηρίων, 94-95).
Οι Αθηναίοι τιμούσαν πάντα με μεγάλη ευλάβεια τους τυραννοκτόνους Αρμόδιο και Αριστογείτονα.
Ο όρος δικτατορία εμφανίζεται στη Ρώμη κατά την εποχή της Δημοκρατίας. Είναι θεσμός που εφαρμόζεται σε έκτακτες περιστάσεις και για ορισμένο χρόνο. Η εξουσία του δικτάτορα δεν είναι απεριόριστη αλλά ασκείται μέσα σε καθορισμένα όρια. Το πιο γνωστό παράδειγμα ακέραιου Ρωμαίου είναι του Κιγκινάτου. Η σύγκλητος του ανέθεσε τη δικτατορία και αυτός αφού εκτέλεσε την αποστολή του σε δυο εβδομάδες, παρέδωσε την εξουσία και επέστρεψε στον αγρό του.