Επιμέλεια: Στρατής Παπαμανουσάκης
ΚΡΟΠΟΤΚΙΝ – PYOTR KROPOTKIN
(Μόσχα 1842 – Ντιμιτρόφ 1921)
Διάσημος ρώσος πρίγκιπας, επαναστάτης, θεωρητικός του αναρχισμού, γεωγράφος και συγγραφέας. Με πανεπιστημιακές σπουδές, υπηρέτησε στο κυβερνείο της Τρανσβαϊκαλίας και ανατολικής Σιβηρίας, διενήργησε δε ζωολογικές και ανθρωπολογικές έρευνες στην Μαντζουρία. Aπογοητευμένος από τις αποτυχημένες προσπάθειες μεταρρυθμίσεων, μετέσχε στη μυστική οργάνωση των τσαϊνόφσκ, νέων αστών και αριστοκρατών με φιλελεύθερες ιδέες και ήρθε σε επαφή με τους κύκλους της Α΄ Διεθνούς στην Ελβετία και στο Βέλγιο. Ανέπτυξε σημαντική ανατρεπτική δράση, επιζητώντας την συναδέλφωση των καταπιεζόμενων προς ανατροπή του καθεστώτος. Εξέδωσε την εφημερίδα Επαναστάτης και καταδιωκώμενος κατέφυγε στην Αγγλία, Ελβετία και Γαλλία, όπου φυλακίστηκε, επέστρεψε δε στη Ρωσία το 1917, επικρίνοντας και το ρωσικό καθεστώς για τις ανελεύθερες μεθόδους του. Το έργο του, προβάλλοντας τη φιλοσοφία και το ιδανικό του αναρχισμού, βασίζεται στο νόμο της προόδου και στην επιζήτηση της ευτυχίας, που επιταχύνεται ή επιβραδύνεται από την επαναστατική δράση.
Έργα: Προς τους νέους (1880), Λόγος ενός επαναστάτη (1885), Νόμος και εξουσία (1886), Στις ρωσικές και γαλλικές φυλακές (1887), Η κατάκτηση του ψωμιού (1888), Η αλληλοβοήθεια (1892), Η Μεγάλη Γαλλική Επανάσταση 1789-1793, (1893), Η αναρχία, η φιλοσοφία της, το ιδανικό της (1896), Αναμνήσεις ενός επαναστάτη (1899), Αγροί, εργοστάσια, εργαστήρια (1912), Ρωσική λογοτεχνία, Ιδέες και πραγματικότητα (1915), Ηθική (1922).
Βιβλιογραφία: Roger V. Baldwin, The story of Kropotkin’s life, 1927, George Woodcock, The anarchist prince, A biographical study of Pyotr Kropotkin, 1950, James Joll, The anarchists, 1980, R. Logan, Kropotkin, Basis for a cooperative economy in Russia, 1993, Brian Morris, Kropotkin, The politics of community, 2004, Basic Kropotkin, Kropotkin and the history of anarchism, 2008, Νεώτερον Εγκυκλοπαιδικόν Λεξικόν Ηλίου, Βικιπαίδεια.
ΚΕΙΜΕΝΑ: ΚΡΟΠΟΤΚΙΝ, ΠΡΟΣ ΤΟΥΣ ΝΕΟΥΣ (ΠΡΟΣ ΤΟΥΣ ΔΙΚΗΓΟΡΟΥΣ)
** ** **
Στο τέλος του 18ου αιώνα η αναρχική διδασκαλία αρχίζει να αποκτά ευδιάκριτη όψη. Ο Γκόντουιν με το έργο του, An enquiry concerning political justice (1793), ζήτησε την κατάργηση κάθε πολιτικής εξουσίας. Ο άνθρωπος γίνεται τελειότερος όσο λιγότερο τον πιέζουν οι νόμοι. Το κακό είναι αποτέλεσμα της επίδρασης του κράτους στη σφαίρα της ατομικής ελευθερίας. Η ηθική πρόοδος της ανθρωπότητας, η δίκαιη διανομή της ιδιοκτησίας, η εξασφάλιση της ελευθερίας, της ανεξαρτησίας και των μέσων συντήρησης από τα δώρα της φύσης, θα αποκαταστήσει τις αδικίες του ισχύοντος καθεστώτος.
Το έργο του Μαξ Στίρνερ, Der Einze und sein Eigentum, το 1844, αποτελεί αποθέωση του απόλυτου εγωϊσμού, της απεριόριστης ελευθερίας και του υποκειμενικού δικαίου. Ο άνθρωπος ως εμπειρικό εγώ πρέπει να είναι απολύτως ανεξάρτητος από κάθε πραγματική, ηθική και πνευματική επιρροή. Η ανεξαρτησία αυτή είναι ασυμβίβαστη με κάθε σύμβαση. Η αναρχική κοινωνία περιλαμβάνει ως μοναδική μορφή συμβιώσεως τις “ενώσεις των εγωϊστών” και την αυτοβοήθεια στη θέση του ποινικού δικαίου. Τα άτομα έτσι αντικειμενοποιούν τη θέλησή τους μέχρι του σημείου στο οποίο επεκτείνεται η δύναμή τους. Ολόκληρο το περιεχόμενο της ηθικής αποκτά βιολογική βάση πέρα και του φιλελεύθερου και του κομμουνιστικού κράτους.
Ο Πιέρ Ζοζέφ Προυντόν στην Φιλοσοφία της αθλιότητας το 1846, αφού έχει ήδη χαρακτηρίσει την ιδιοκτησία κλοπή, ζητά να δημιουργήσει ένα κόσμο στηριγμένο στην πραγματική ελευθερία του εργαζόμενου ανθρώπου και στην αναγνώριση της ισοτιμίας και του σεβασμού όλων των ανθρώπων. Από τη θέση της κοινοκτημοσύνης, ο κόσμος πέρασε στην αντίθεση της ατομικής ιδιοκτησίας, απ’ όπου θα προκύψει η σύνθεση της νομής των αγαθών με την προσωπική εργασία και της διανομής τους μέσω μιας τράπεζας συναλλαγών. Το κράτος αντικαθίσταται από τις ελεύθερες ενώσεις των ατόμων, η δικαιοσύνη μετατρέπεται σε έργο της συνειδήσεως του καθ’ ενός και το σύστημα των οικονομικών αντιφάσεων μεταβάλεται σε κοινωνική δικαιοσύνη.
Το 1882 ο Μιχαήλ Μπακούνιν, με το έργο του Θεός και κράτος, καταφέρνει ένα γερό χτύπημα στην κρατική εξουσία, συνισταμένη των αρνήσεων της ατομική ελευθερίας, όργανο καταρράκωσης της αξιοπρέπειας του ανθρώπου, φορέα κάθε διαφθοράς. Η αληθινή επανάσταση δεν έχει ν’ ανατρέψει ένα πολίτευμα αλλά το ίδιο το κράτος από τη βάση του. Ύψιστος σκοπός είναι η ελευθερία του ατόμου, όλων των ατόμων. Γιατί η ελευθερία των άλλων δεν βλάπτει τη δική μου ελευθερία. Αντίθετα γίνομαι ελεύθερος όταν εξασφαλίζεται και η ελευθερία των άλλων. Η ένωση των ατόμων σε κοινότητες, η ένωση των κοινοτήτων σε επαρχίες, των επαρχιών σε λαούς, των λαών σε μια παγκόσμια ένωση, γίνεται με ελεύθερες και απεριόριστα ανακλητές συμβάσεις. Αντί του γάμου η ελεύθερη ένωση, αντί του νόμου η λογική, αντί του κράτους η επανάσταση. Και αντί της ατομικής ιδιοκτησίας στα παραγωγικά μέσα, η συλλογική ιδιοκτησία.
Ο Πέτρος Κροπότκιν στο Paroles d’ un revolte το 1885, συνόψισε τη φιλοσοφία και το ιδανικό του αναρχισμού. Η ανθρώπινη φύση ρέπει στην αλληλοβοήθεια, οι ελεύθερες ενώσεις ισότιμων μελών ρυθμίζονται με συμβάσεις, χωρίς περιορισμούς, η συλλογική ιδιοκτησία επεκτείνεται και στα μέσα παραγωγής και στα είδη κατανάλωσης. Η αναρχία εργάζεται να γκρεμίσει την εξουσία, να καταργήσει τους νόμους, να καταστρέψει την ιεραρχική οργάνωση. Κηρύσσει την ελεύθερη συναίνεση, ετοιμάζει την επανάσταση, φωνάζει κάτω η κρατική τυραννία.
Ο Κροπότκιν δεν δίστασε να πει για την προοπτική της αναρχίας στην κοινωνία της εποχής του “ζήτημα καιρού και επιθετικής ενέργειας από μέρους μας! Οι οκνοί δεν κάνουν την ιστορία, την υφίστανται” (Η αναρχία). Η σύνδεση αναρχισμού και κομμουνισμού, η μετατροπή της θεωρίας σε πράξη, η προπαγάνδα με έργα, οδήγησε στη μεγάλη αναρχική κίνηση του 19ου αιώνα. Επίδραση του αναρχισμού στην Παρισινή Κομμούνα του 1870, τρομοκρατικές ενέργειες στην Ευρώπη, ίδρυση αναρχικών ενώσεων. Η σύγκρουση του αναρχισμού με τον κομμουνισμό, η καταδίωξη των αναρχικών σε όλο τον κόσμο, η αναζωογόνηση και ο περιορισμός του δεν έσβησαν τις αναρχικές ιδέες. Οι μηδενιστές της Ρωσίας, οι ισπανοί αναρχοσυνδικαλιστές, οι ιταλοί, οι γάλλοι, οι αμερικανοί αναρχικοί μπορεί να μην μνημονεύονται πια ονομαστικά. Όμως το κήρυγμα του Ενρίκο Μαλατέστα, ο σκοπός της αναρχίας, πέρα των συμφερόντων μιας τάξης, η πλήρης οικονομική, πολιτική και ηθική απολύτρωση της ανθρωπότητας, δεν μπορεί να ξεχαστεί.