Επιμέλεια: Στρατής Παπαμανουσάκης
ΡΩΜΑΝΟΣ Ο ΜΕΛΩΔΟΣ – ROMANOS MELODOS
(Έμεσα, Κοίλη Συρία 485 – Κωνσταντινούπολη 555/562)
Ο λαμπρότερος βυζαντινός υμνογράφος, μελωδός, θεορήτωρ και Άγιος της Ορθοδοξίας, συριακής καταγωγής, από εβραίους γονείς, προσήλθε στον χριστιανισμό, διετέλεσε δε διάκονος στη Βηρυττό και πρεσβύτερος στη Κωνσταντινούπολη επί Ιουστινιανού. Η υμνογραφία του, που περιλαμβάνει χίλιες περίπου συνθέσεις, από τις οποίες διασώζεται μόνο το δέκατο, με ζωηρές εικόνες, ενθουσιαστικό ύφος, μεγαλόπρεπη γλώσσα και λιτότητα έκφρασης, με τεράστιο πλούτο θεμάτων, γύρω από το Χριστό, τις παραβολές, τη Θεοτόκο, την Παλαιά και την Καινή Διαθήκη, κορυφώνεται στα περίφημα κοντάκια των Χριστουγέννων και της Μεγάλης Παρασκευής. Βασιζόμενος σε πρότυπα παλαιοτέρων ποιητών και του Εφραίμ του Σύρου, μεταλλάσσοντάς τα με την ιδιαίτερη πνευματική του πνοή, δημιούργησε μεγάλα αριστουργήματα και επονομάστηκε δίκαια ο άλλος Πίνδαρος της χριστιανικής ποιήσεως.
Έργα: Ύμνοι (Κοντάκια, Οίκοι, Εφύμνια), (Ακάθιστος ύμνος).
Βιβλιογραφία: [Έκδ. Paul Maas-Const. Trypanis, Sancti Roman Meldi Cantica (1963-1970)], Μηναίον Οκτώβριος, Krunbacher, Ιστορία Βυζαντινής Λογοτεχνίας, Studien zu Romanos, 1899, Herbert Hunger, Roman Melodos, Richter, Prediger, Rhetor und sein publicum, 1984, R.J. Schork, Sacred song from the Byzantine pulpit, Romanos the Melodist, 1995, J.H. Barkhuizen, Roman Melodos, “On the massacre of the innocents”, A perspective on ekphrasis as a method of patristic exegesis, 2007, Georg. Matzelos, Die Mariologie des Basileios von Seleukia und Roman der Melod, 2007, Νεώτερον Εγκυκλοπαιδικόν Λεξικόν Ηλίου (Π.Π.Κ.), Βικιπαίδεια.
Εικονογραφία: Το όραμα του Ρωμανού του Μελωδού, μικρογραφία, 1613, Codex Vaticanus Graecus.
ΚΕΙΜΕΝΑ: ΡΩΜΑΝΟΣ ΜΕΛΩΔΟΣ, ΥΜΝΟΙ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΩΝ
** ** **
Το ωραίο, το κάλλος, ταυτίζεται με την έννοια της τάξης, της αρμονίας, της κοσμιότητας. Το αντίθετο, το μη κάλλος προσδιορίζεται ως αταξία, διάλυση, ακοσμία. Ουσιαστικά το μη κάλλος είναι θάνατος, το κάλλος είναι ζωή. Η τέχνη είναι δημιουργία, μίμηση της φύσης ή και επίτευγμα που η φύση αδυνατεί να επιτελέσει. Η τέχνη μεταγράφει τη ζωή. Και η ιστορία της τέχνης προχωρεί παράλληλα με την ιστορία της φιλοσοφίας.
Η αρχαιοελληνική τέχνη αναφέρεται στη λογικότητα των αισθητών, στη μετά λόγου θέαση, στη μετοχή στο λόγο του υπαρκτού που συνιστά την ουσία και πραγματοποιείται χάρη στο είδος. Ο δημιουργός, ιδίως ο αρχιτέκτοντας, διαλέγεται με το υλικό του, η άλογη ύλη συγκροτείται από το λόγο σε ύπαρξη και ζωή, η αρμονία των αναλογιών διατηρείται άσχετα με τα αναγκαία μεγέθη. Το κλασικό δημιουργείται από την τέλεια ισορροπία Εγώ και πράγματος, ύλης και μορφής, πνεύματος και αντικειμένου.
Η βυζαντινή τέχνη συγκεντρώνεται στην αλήθεια του προσώπου, στη μορφή του ανθρώπου ως προσωπικής ετερότητας της ελευθερίας και στην ύλη του κόσμου ως λογικής ενέργειας του προσωπικού Θεού. Ο σεβασμός του υλικού, η ελευθερία, η ατομικότητα κάθε έργου, επιτρέπουν αντικειμενικές ασυμμετρίες και ανομοιότητες. Η ανθρώπινη κλίμακα κυριαρχεί ανεξαρτήτως μεγέθους. Η βυζαντινή εικόνα δεν εικονίζει τη φύση και τις ατομικές οντότητες, αλλά με αφαίρεση των ατομικών και περιστατικών γνωρισμάτων, παριστάνει την υπόσταση, τον λόγο και την ουσία των προσώπων και των πραγμάτων.
Η νεότερη δυτική τέχνη όμως, αρνείται την ελληνική δυναμική του κοινωνείν-αληθεύειν και αναδεικνύει το ανθρώπινο υποκείμενο σε κέντρο κάθε γνωστικής δυνατότητας, υποτάσσει τα πάντα στον υποκειμενικό λόγο, σε αντίθεση με τον κοινό λόγο της ελληνικής παράδοσης. Η γοτθική αρχιτεκτονική προσαρμόζει το υλικό σε δεδομένες μορφές, αποτυπώνει την αυθεντία της κοσμικής εκκλησίας και αποτελεί τεχνολογική εφαρμογή της σχολαστικής σκέψης. Το ίδιο και στη ζωγραφική, οι δυτικοί αρκούνται σε μια νατουραλιστική, φωτογραφική αναπαράσταση της καθημερινής εμπειρίας (Γιανναράς, Σχεδιάσμα εισαγωγής στη φιλοσοφία).
Η τέχνη ως ελευθερία, ως προσωπικό επίτευγμα, ως λύτρωση και η τέχνη ως τεχνική, ως στατικότητα, ως αισθητική, αυτές είναι οι δυο όψεις της τέχνης, που επαληθεύουν τις πνευματικές, ψυχικές, πολιτιστικές αφετηρίες, της ανατολικής και της δυτικής παράδοσης