Επιμέλεια – Κείμενα: Στρατής Παπαμανουσάκης
ΛΑΪΜΠΝΙΤΣ (ΛΕΪΒΝΙΤΙΟΣ)- GOTTFRIED LEIBNIZ
(Λειψία 1646 – Αννόβερο 1716)
Σημαντικός γερμανός φιλόσοφος και επιστήμονας, στηριζόμενος στη λογική και στα μαθηματικά. Ανέπτυξε δραστηριότητα ως νομομαθής, διπλωμάτης και ιστοριογράφος, διετύπωσε τη θεωρία του διαφορικού και απειροστικού λογισμού, ίδρυσε την Ακαδημία Επιστημών του Βερολίνου και εισηγήθηκε την ίδρυση της Ακαδημίας Επιστημών της Πετρούπολης. Κορυφαίος εκπρόσωπος της ορθολογιστικής νοησιαρχίας, διδάσκοντας ένα πνευματοκρατικό ιδεαλισμό της συμφιλίωσης μεταφυσικής και επιστήμης, αισθησιαρχίας και ρασιοναλισμού, θρησκείας και φιλοσοφίας. Απόστολος της αισιοδοξίας, προσέδωσε στη Γερμανία τη δόξα του Πλάτωνα, του Αριστοτέλη και του Αρχιμήδη μαζί, κατά τον Ντιντερό. Η μοναδολογία του Λάιμπνιτς επέδρασε καθοριστικά στην ανάπτυξη του γερμανικού ιδεαλισμού και σε ολόκληρη τη νεότερη φιλοσοφία.
Έργα: De casibus perplexis in jure (1666), Εξομολόγησις της φύσεως εναντίον των αθέων (1668), Δοκίμιον περί της εκλογής των βασιλέων της Πολωνίας (1669), Θεωρία της αφηρημένης κίνησης, θεωρία της συγκεκριμένης κίνησης (1670), Νέα μέθοδος περί καθορισμού μεγίστων και ελαχίστων (1684), Σύστημα θεολογικό (1684), Στοχασμοί περί της γνώσεως, της αληθείας και των ιδεών (1684), Νέο σύστημα της φύσεως και της επικοινωνίας των ουσιών (1694), Νέα Δοκίμια περί της ανθρώπινης νοήσεως (1704), Δοκίμια Θεοδικίας (1710), Μοναδολογία, (1714), Αρχαί της φύσεως και της θείας χάριτος (1714).
Βιβλιογραφία: [Έκδ. German Academy of Sciences, G.W. Leibniz, Sämmtliche Schriften und Briefe, Darmstadt and Berlin (1923-)], Louis Couturat, La Logique de Leibniz, 1901, Ivor LeClerc, The philosophy of Leibniz and the modern world, 1973, C.D. Broad, Leibniz, An indroduction, 1975, Ben. Mates, The philosophy of Leibniz, Metaphysics and Language, 1986, D. Rutherford, Leibniz and the national order of Nature, 1998, Glenn Hartz, Leibniz’s final system, 2006, Stanford Encyclopedia of Philosophy.
Εικονογραφία: Προσωπογραφία, B.C. Francke, 1700, Braunschweig, Herzog – Anton – Ulrich – Museum.
ΚΕΙΜΕΝΑ: ΛΑΪΜΠΝΙΤΣ, ΜΟΝΑΔΟΛΟΓΙΑ (1-90)
* * *
Ο ιδεαλισμός πιστεύει πως στον κόσμο υπάρχουν μόνο νοητές πραγματικότητες, ιδέες, παραστάσεις, έννοιες. Οι ιδέες είναι το τυπικό και γενικό περιεχόμενο που αποτελεί την ουσία των αντικειμένων, τον μεταφυσικό πυρήνα της πραγματικότητας (Πλάτων, Ευθύφρων). Αναγκαίες έννοιες των οποίων το αντικείμενο δεν μπορεί να δοθεί σε καμιά εμπειρία (Κάντιος). Στον ιδεαλισμό το είναι αναφέρεται στη νόηση, τα πράγματα αναφέρονται στο πνεύμα. Η πραγματικότητα είναι η συνείδησή μου. Μόλις παύσω να νιώθω τα πράγματα, παύουν και να υπάρχουν.
Ο Καρτέσιος σκέφθηκε “cogito ergo sum”. Άμεση βεβαιότητα έχομε μόνο για εκείνο που γίνεται μέσα στη συνείδησή μας. Ο Πυθαγόρας πήρε για αντικείμενό του τους αριθμούς, ο Λάϊμπνιτς τις μονάδες. Ο Μπέρκλεϋ έφτασε στον ακραίο ιδεαλισμό, στον ανυλισμό. Κι όμως στο μεσαίωνα ακόμη οι καθολικές έννοιες εμφανίζονται με τρεις μορφές. Ως πλατωνικές ιδέες, ως πρότυπα και οντότητες ανεξάρτητες από τα καθέκαστον πράγματα (pro res) ultrarealismus του Ι. Σκώτου. Ως αριστοτελικές μορφές που συνδέονται με τα ατομικά πράγματα, ως γένη, γενικές αρχές, (in rebus) realismus του Αλβέρτου, του Θωμά και του Ντουνς Σκώτου. Και ως απλά ονόματα, σημεία, φωνητικά σύμβολα (post res) nominalismus του Γουίλ Όκαμ και του Αβελάρδου. Έτσι οι νομιναλιστές, ακολουθώντας την παράδοση των στωικών και των επικούρειων, διακρίνουν τα υλικά αντικείμενα ως πρωταρχικά και τις ιδέες (είδη – γένη) ως παράγωγα. Οι γενικές έννοιες, τα Universalia, ή Genera, δεν έχουν αντικειμενική ύπαρξη, δεν υπάρχουν ανεξάρτητα από τον άνθρωπο, είναι μόνον ονόματα (Nomina). “Stat rosa pristina nomine, nomina nuda tenamus’’ (Eco, Το όνομα του ρόδου).