Επιμέλεια – Κείμενα: Στρατής Παπαμανουσάκης
ΠΛΟΥΤΑΡΧΟΣ Ο ΧΑΙΡΩΝΕΥΣ – PLUTARCH
(Χαιρώνεια, Βοιωτία περ. 45/48 – 120/125)
Σημαντικός και πολυγραφότατος συγγραφέας και ηθικοφιλόσοφος, ισόβιος ιερέας του Απόλλωνα, άρχων και πρεσβευτής της πατρίδας του, αναδείχθηκε πιθανώς στα ανώτερα ρωμαϊκά αξιώματα. Μαθητής της περιπατητικής σχολής, φιλάνθρωπος, μονοθεϊστής, θαυμαστής των ρωμαίων. Ερευνητής ηθικών, παιδαγωγικών, ψυχολογικών και θρησκευτικών προβλημάτων, τακτοποίησε ολόκληρη την μέχρι τότε πνευματική κληρονομιά των ελλήνων και διέσωσε πλείστα όσα απολεσθέντα έργα. Στο μνημειώδες έργο του παραλληλίζει έλληνες και ρωμαίους, προβάλει ηθικά παραδείγματα και αποδέχεται τα διδάγματα της φιλοσοφίας. Με μεγάλη επιρροή κατά την Αναγέννηση και μέχρι τη νεότερη εποχή, αποτέλεσε σημείο αναφοράς για μια σειρά μεγάλων μορφών της ιστορίας στη Γερμανία (Γκαίτε, Σίλλερ, Έρασμος), στη Γαλλία (Ραμπελαί, Μονταίνιος, Ρουσσώ), στην Αγγλία (Σαίξπηρ) και στην Αμερική (Ουάσιγκτον, Φραγκλίνος).
Έργα: Βίοι Παράλληλοι, Ηθικά.
Βιβλιογραφία: [Έκδ. Άλδος Μανούτιος, Βενετία (1509, 1517) Ερρ. Στέφανος, Παρίσι (1572-1624), Αδαμ. Κοραής, Παρίσι (1809-1814), Γρ. Βερναρδάκης, Teubner (1888-1896)], R. Emerson, Introduction to Plutarch’s Morals, 1870, Volkmann, Leben, Schriften und Philosophie des Plutarch, 1896, Hartmann, De Plutarcho scriptore et philosopho, 1916, Arnim, Plutarch mebe Daemoken und Mantik, 1921, Ι. Σταματάκος, Πλούταρχος Χαιρωνεύς, 1937, C.P. Jones, Plutarch and Rome, 1972, T.E. Duff, Plutarch “Lives exploring virtue and vice, 2002, Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια (άρθρ. Γ. Γαρδίκα), Νεώτερον Εγκυκλοπαιδικόν Λεξικόν Ηλίου (άρθρ. Ιωάν. Σταματάκου).
Εικονογραφία: Προτομή, Μουσείο Δελφών, Χαλκογραφία Φλέτσερ.
ΚΕΙΜΕΝΑ: ΠΛΟΥΤΑΡΧΟΣ, ΒΙΟΙ ΠΑΡΑΛΛΗΛΟΙ (ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ – ΚΑΙΣΑΡ)
* * *
Θρησκεία είναι η θρησκευτική λατρεία. Προέρχεται από τα ρήματα θρησκεύω, θρέομαι (κράζω μεγαλοφώνως), θρώσκω (πηδώ), που αναφέρονται πιθανώς σε θρησκευτικές τελετές. Όπως ο Θεός προέρχεται από το ρήμα θέω (τρέχω), αίθω (καίω), θεώμαι. Στα λατινικά και στις ευρωπαϊκές γλώσσες, η θρησκεία προέρχεται από το ρήμα religere (ενώνω, συνδέω), σχετίζεται δηλαδή με την ένωση ανθρώπου και θεού. Η φιλοσοφίας της θρησκείας εξετάζει το φαινόμενο της θρησκείας που είναι κοινό σε όλους τους λαούς (Πλούταρχος, Προς Κολώταν, 31). Εξεταζει τη φύση, την αρχή, το περιεχόμενο, την αξία της θρησκείας. Ο όρος όμως φιλοσοφία της θρησκείας είναι πολύ νεότερος. Ο Αριστοτέλης πρώτος μιλεί για θεολογική επιστήμη (Μετά τα Φυσικά, Ε1, 1026α 19), αναφερόμενος στην πρώτη φιλοσοφία, αφού ο Θεός είναι η πρώτη αρχή των όντων. Αργότερα στη Δύση η επιστήμη της θρησκείας, ονομάστηκε φυσική θεολογία, σε αντίθεση με τη χριστιανική θεολογία.
Για τον Θεό φιλοσόφησαν πρώτοι οι έλληνες, ύστερα οι χριστιανοί Πατέρες της Εκκλησίας, τέλος οι νεότεροι φιλόσοφοι από τον Καρτέσιο, μέχρι τον Βουντ.
Η θρησκειολογία, η ιστορία της θρησκείας, η ψυχολογία της θρησκείας, η κοινωνιολογία της θρησκείας, η συγκριτική των θρησκειών, η φιλοσοφία της θρησκείας, δεν παύουν να ερευνούν τα ζητήματα που σχετίζονται με τον Θεό, τη σχέση του Θεού με τον κόσμο, τη σχέση του ανθρώπου με τον Θεό. Μα η επιστήμη της θρησκείας, η επιστημονική θεολογία, μπορεί να απαντά σε ερωτήματα που προκύπτουν δευτερογενώς από την ύπαρξη ή όχι του Θεού. Για τον ίδιο τον Θεό, για τη φύση και την ουσία του, η επιστημονική γνώση προφανώς δεν έχει απάντηση. Όσες τυχόν απαντήσεις δίδει, αφορούν ένα Θεό της επιστήμης ή της ιστορίας ή της φιλοσοφίας. Τον πραγματικό Θεό, αν υπάρχει, δεν μπορεί κανείς να τον προσεγγίσει με τη λογική γνώση. Διαφορετικά δεν θα ήταν Θεός. “Θεὸν φράσαι μὲν ἀδύνατον, νοῆσαι δὲ ἀδυνατώτερον” (Γρηγόριος Θεολόγος, Λόγος περί θεολογίας, 4). Ακόμη και αυτός που με την καρδιά του πιστεύει στο Θεό, με το μυαλό του πρέπει να είναι άπιστος. Γιατί μόλις θελήσει να μεταφέρει το φως από την καρδιά στο νου, το φως αυτό σβήνει (Kant, Άπαντα 3, 384 και 1, 367 (Hamman)).