Επιμέλεια – Κείμενα: Στρατής Παπαμανουσάκης
ΚΟΜΦΟΥΚΙΟΣ (ΚΟΥΓΚ-ΦΟΥ-ΤΣΕ) – CONFUCIUS (KONG – QIU)
(Τσου Φου Σαντούνγκ 551 – 479 π.Χ.)
Μέγιστος λόγιος και φιλόσοφος της κινεζικής αρχαιότητας, «βασιλεύς άνευ βασιλείου και διδάσκαλος δια δέκα χιλιάδες γενεές», ιδρυτής του κομφουκιανισμού. Η διδασκαλία του περιλαμβάνει ως κύριο μέλημα την επικράτηση της τάξης στο κράτος, μέσω της διαπαιδαγώγησης των ανθρώπων σύμφωνα με τις αρχές της αρετής. Η φιλοσοφία του κομφουκιανισμού χαρακτηρίζεται από θερμή αγάπη προς την ανθρωπότητα και από πρακτικό και ωφελιμιστικό πνεύμα. Συγκρινόμενος από τους κινέζους με τον Σωκράτη, επηρέασε όλους τους μεταγενέστερους στοχαστές της Ανατολής. Ο Κομφουκιανισμός, χαρακτηρίζοντας τον ανατολικό τρόπο σκέψης και δράσης, στον αντίποδα του δυτικού χριστιανισμού, διδάσκει πάντα τη βαθιά σοφία, την κοινωνική ενότητα και την εγκαρτέρηση της ανθρώπινης μοίρας.
Έργα (Διδασκαλία): Πέντε Τσινγκ (Βιβλία των κανόνων): Λι Τσι (Θησαυρός των τυπικών), Ι Τσινγκ (Βιβλίο μεταμορφώσεων), Σι Τσινγκ (Βιβλίο των οδών), Τσουν Τσιόν (Χρονικά ανοίξεως και φθινοπώρου), Σου Τσινγκ (Βιβλίο ιστορίας). Τέσσερα Σου (Βιβλία των φιλοσόφων): Λουν Γιου (Λόγοι και διάλογοι), Τα Χσιούεχ (Μεγάλη παιδεία), Τσουνγκ Γιουνγκ (Η θεωρία του μέσου), Βιβλίο του Μένκιου.
Βιβλιογραφία: Χρονικά της Άνοιξης και του Φθινοπώρου, 722 π.Χ. – 481 π.Χ., Σσέμα – Τσιέν (Shima – Qian), Ιστορικά απομνημονεύματα, 145 π.Χ. – 85 π.Χ., Von R. Wilhelm, Kungfutse gespräeche, 1910, Herrlee Glessner Greel, Confucius and the Chinese way, 1949, H.G. Greel, Confucius, The man and the myth, 1951, Tehui Hsieh, Confucius said it first, 1958, D.L. Hall – R.T.Ames, Thinking through Confucius, 1987-1988, S. Leys, The Analects of Confucius, 2000, Σωτήρ. Χαλικιάς, Τα Ανάλεκτα του Κομφούκιου, 2001, Annping Chin, The authentic Confucius, A life of thought and politics, 2007, Νεώτερον Εγκυκλοπαιδικόν Λεξικόν Ηλίου (άρθρ. Κ.Δ. Γεωργούλη), Εγκυκλοπαιδεία Πάπυρος – Λαρούς, Βικιπαίδεια.
Εικονογραφία: Ο Κομφούκιος διδάσκων, πορτραίτο, Wu Dauzi, 680-740.
ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΦΡΑΣΕΙΣ: «Η ευτυχία βρίσκεται μέσα σ’ όλα τα πράγματα, φτάνει να ξέρεις πώς να την ανακαλύψεις» (Κομφούκιος, Ανάλεκτα).
ΚΕΙΜΕΝΑ: ΚΟΜΦΟΥΚΙΟΣ, ΑΝΑΛΕΚΤΑ (ΒΙΒΛ. 7)
* * *
Ωστόσο η διαλεκτική εμφανίζεται και στην Ανατολή. Ο ταοϊσμός στην Κίνα αρχίζει με τη φιλοσοφία του μυθικού αυτοκράτορα Φου Σι (30ος αιώνας π.Χ.). Το βιβλίο του Γι Τσινγκ βασίζεται στην αντίθεση του γιν και του γιανγκ (θέση-άρνηση), που καταλήγει στη σύνθεση, το τάο. Το τάο αντιπροσωπεύει το φως, τον δρόμο, την ικανότητα συμφιλίωσης των αντιθέτων σ’ ένα υψηλότερο επίπεδο συνείδησης, την αρμονία. Το γιν είναι ο ζυγός αριθμός, το άπειρο, το αρνητικό, η γυναίκα, η γη, η νύχτα. Το γιανγκ είναι ο μονός αριθμός, το θετικό, το πεπερασμένο, ο άνδρας, ο ουρανός, το φως.
Ο Λάο Τσε (6ος αιώνας π.Χ.) συγκεκριμενοποίησε την θεωρία του ταοϊσμού στο βιβλίο του Τάο Τε Τσινγκ, όπου δέχεται ότι το ον και το μη ον αλληλοδημιουργούνται. Ο μύθος του Τσουάνγκ Τζε εκφράζεται διαλεκτικά “κατεδάφιση είναι οικοδόμηση, οικοδόμηση είναι κατεδάφιση και τα δυο συγχωνεύονται σε μια ενότητα”. Ο Κομφούκιος που κορυφώνει την κινέζικη φιλοσοφία, αποδίδει μεγάλη σημασία στη διαλεκτική της φύσης, στις σχέσεις φύσης και κοινωνίας, στις μαθηματικές συσχετίσεις.
Στην ινδική θεολογία εμφανίζεται ευδιάκριτα η θεϊκή τριάδα (Βράγχμας – Βισνού – Σίβα). Και η φιλοσοφία των Ουπανισάδ αποτυπώνει με σχεδόν εγελιανή διαλεκτική την ενορατική πορεία του ατομικού εγώ (Βράχμα) προς την ψυχή του κόσμου (Άτμαν), τη διάλυση, την απορρόφιση και την ταύτιση Βράχμα και Άτμαν σε μια σύνθεση υποκειμένου και αντικειμένου. Είναι ο δρόμος που ακολουθεί ο βουδισμός από την πονεμένη ζωή προς την μακαριότητα (Νιρβάνα) μέσα από τη νέκρωση της προσωπικής επιθυμίας και της ατομικής συνείδησης.
Η τριαδική αντίληψη, τέλος, βρίσκεται στους πέρσες (Ωρομάσδης-Αριμάν-Ακαράνα), στους βαβυλώνιους (Ανού-Μπελ-Σα) και στους αιγύπτιους (Όσιρις-Ίσις-Ώρος).