Της Νίκης Μπακούλη
Όταν γράφεις δημοσίως σε κάποιον πως δεν αξίζει να ζει, μάλλον έχουν πάει πάρα πολλά πράγματα πολύ λάθος στη ζωή σου. Επίσης, υπάρχουν συνέπειες.
Ανέκαθεν υπήρχαν άνθρωποι που πλασάρονταν στην κοινωνία ως ‘νταήδες’. Παραδοσιακά, εκμεταλλεύονταν τα μέσα που διέθετε η εποχή.
Αυτή που ζούμε τώρα έχει ως κυρίαρχο χαρακτηριστικό τις ψηφιακές επικοινωνίες.
Ο συνδυασμός τους με την ανωνυμία που προσφέρουν και τις ανάγκες που προέκυψαν μέσα στα χρόνια των μνημονίων και του εγκλεισμού της πανδημίας έχει εξελίξει το cyberbullying σε εθνικό σπορ για πολλές χώρες.
Όσο περισσότερο αυξάνεται η χρήση ψηφιακών μέσων και social networks, τόσο αυξάνονται και αυτοί που πιστεύουν πως μπορούν να γράφουν ό,τι θέλουν δημοσίως.
Έλα όμως, που δεν είναι αυτή η αλήθεια.
Υπάρχουν επιπτώσεις.
Κάτι έχει πάει πολύ λάθος με τη ζωή σου, όταν εύχεσαι σε κάποιον να πεθάνει.
Σαν να έχει γίνει πολύ εύκολο να υποτιμούμε τους πάντες και να τους βρίζουμε, βάσει της εμφάνισης, του φύλου, της φυλής ή όποιου άλλου χαρακτηριστικού δεν θα έπρεπε να μας ενδιαφέρει το 2023.
Η Γλυκερία Τσολπίδου άκουσε τα εξ αμάξης –μεταξύ αυτών ευχές να πεθάνει και ότι δεν αξίζει να ζει- κατά την κατά την εκπροσώπηση της Ελλάδας στον διαγωνισμό Miss Tourism International.
Ποιος ήταν ο λόγος;
Αν με ρωτάς, δεν έχει σημασία, αφού το πρόβλημα δεν είναι η Γλυκερία. Είναι αυτοί που ξεστομίζουν σε κάποιον την ευχή τους να πεθάνει.
Σε περίπτωση που θες λεπτομέρειες, η Γλυκερία τις εξήγησε όλες στο NEWS 24/7.
H επίθεση που δέχθηκε είχε ως στόχο την εμφάνιση της.
Δια ασήμαντο αφορμή, έγινε θύμα της σύγχρονης μορφής ρητορικής μίσους και cyberbullying, από ανθρώπους που έχουν ξεχάσει να είναι άνθρωποι.
Τι μπορεί όμως, να κάνει για να θέσει αυτούς που της επιτέθηκαν ενώπιον των ευθυνών τους;
Πρώτα θα δούμε κάποια άλλα πράγματα για αυτήν την απαράδεκτη συμπεριφορά.
ΤΙ ΣΥΜΒΑΙΝΕΙ ΣΕ ΟΣΟΥΣ ΔΕΝ ΔΕΙΧΝΟΥΝ ΝΑ ΚΑΤΑΛΑΒΑΙΝΟΥΝ ΤΙ ΕΥΧΟΝΤΑΙ
Μελέτες δείχνουν πως όπως οι νέοι απορροφώνται τόσο μέσα στις οθόνες τους, ξεχνώντας εν πολλοίς πώς είναι η πραγματική ζωή και η κοινωνική αλληλεπίδραση, εξακολουθούν να διέπονται από την αιώνια λαχτάρα του ‘ανήκειν’. Άρα κάνουν πιο εύκολα πράγματα που υπό άλλες συνθήκες θα απέφευγαν.
Ενδεχομένως γιατί είναι παραβατικά.
Αλλά είναι ΟΚ, όταν τα κάνουν πολλοί.
Σωστά;
Λάθος.
ΕΚΑΤΟΝΤΑΔΕΣ ΧΙΛΙΑΔΕΣ ΑΝΘΡΩΠΟΙ ΑΥΤΟΚΤΟΝΟΥΝ ΛΟΓΩ CYBERBULLYING
Παγκοσμίως, η αυτοκτονία είναι η τρίτη αιτία θανάτου για τις γυναίκες ηλικίας από 15 έως 29 ετών (προηγούνται η φυματίωση και θέματα εγκυμοσύνης) και η τέταρτη για τους άνδρες της ίδιας ηλικίας (προηγούνται δυστυχήματα στο δρόμο, διαπροσωπική βία και φυματίωση).
Τα θύματα των αυτοκτονιών λόγω cyberbullying έφτασαν στα 800.000, τη χρονιά της έκθεσης του Παγκοσμίου Οργανισμού Υγείας.
Πάμε παρακάτω.
«Η ΑΥΤΟΚΤΟΝΙΑ ΕΙΝΑΙ Η ΔΕΥΤΕΡΗ ΑΙΤΙΑ ΘΑΝΑΤΩΝ ΑΝΘΡΩΠΩΝ ΗΛΙΚΙΑΣ ΑΠΟ 10 ΕΩΣ 34 ΕΤΩΝ. ΣΥΜΒΑΙΝΕΙ 10.2 ΦΟΡΕΣ ΑΝΑ 100.000 ΠΟΛΙΤΕΣ. ΑΠΟ ΤΟ 2006 ΕΩΣ ΤΟ 2016 Ο ΑΡΙΘΜΟΣ ΑΥΞΗΘΗΚΕ ΚΑΤΑ 56%».
Επίσης «οι μαθητές που εμπλέκονται στο cyberbullying (ως θύτες και θύματα) έχουν σημαντικά αυξημένες πιθανότητες να βιώσουν αυτοκτονικό ιδεασμό, να κάνουν απόπειρα αυτοκτονίας ή να τον ολοκληρώσουν».
Τα παραπάνω στοιχεία ανήκουν σε πρόσφατη μελέτη της Ακαδημίας Ψυχιατρικής και Νόμου, χώρας που ασχολείται με καταγραφές (ΗΠΑ).
Το 2020 είχε γίνει γνωστό πως το 49% των εφήβων έχουν ζήσει την εμπειρία του cyberbullying, με τον 1 στους 10 να δέχεται και απειλή για σωματική βλάβη.
TI EINAI TO CYBERBULLYING
To Μagazine έχει αναπτύξει ενδελεχώς το φαινόμενο του cyberbullying.
Συνοπτικά, οι επιστήμονες που συνεργάζονται με τη UNICEF έχουν διευκρινίσει ότι είναι ο εκφοβισμός στον κυβερνοχώρο (όπως είναι η μετάφραση της λέξης) γίνεται με τη χρήση ψηφιακών τεχνολογιών.
Μπορεί να γίνει στα social media, σε πλατφόρμες messaging, σε πλατφόρμες gaming και στα κινητά τηλέφωνα.
Είναι επαναλαμβανόμενη συμπεριφορά (ατόμου ή ομάδας) που έχει ως σκοπό να επιτεθεί, να τρομάξει, να θυμώσει ή/και να ντροπιάσει όσους στοχοποιούνται -και δεν μπορούν να υπερασπιστούν εύκολα τον εαυτό τους.
Δηλαδή, έχει ψυχολογικές επιπτώσεις και φυσικά γίνεται από πρόθεση.
Χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι τα εξής:
(*) η διάδοση ψεμάτων για κάποιον στα social media
(*) η διάδοση ντροπιαστικών φωτογραφιών κάποιου στα social media
(*) η αποστολή οδυνηρών μηνυμάτων ή απειλών, μέσω πλατφορμών ανταλλαγής μηνυμάτων
(*) να υποδύεται κάποιος ότι είναι κάποιος άλλος και να στέλνει πρόστυχα ή άσχημα μηνύματα, σε άλλους.
Εργασίες δείχνουν πως πρόκειται για φαινόμενο που επηρεάζει δυο φορές περισσότερες τα κορίτσια, από ό,τι τα αγόρια.
TI ΠΡΟΚΑΛΕΙ ΤΟ CYBERBULLYING
Ο ψηφιακός εκφοβισμός προκαλεί μεγαλύτερα προβλήματα από τον πραγματικό: θέματα ψυχικής υγείας, συμπεριφοράς, αυξημένο άγχος και στρες, κατάθλιψη, βίαια ξεσπάσματα, χαμηλή αυτοεκτίμηση και σωματικά θέματα (από την αϋπνία ή από θέματα στο γαστρεντερικό -με τη διατροφή επίσης, να διαταράσσεται).
H διαφορά του cyberbullying με το bullying είναι πως η διαδικτυακή εκδοχή δεν τελειώνει με το τελευταίο κουδούνι της σχολικής ημέρας. Ο δε, θύτης δεν χρειάζεται να έχει εκφοβιστική εμφάνιση.
Επίσης, τα θύματα έχουν λιγότερους τρόπους να υπερασπιστούν τον εαυτό τους.
Δεν μπορούν να βοηθήσουν γονείς οι καθηγητές, με τους θύτες να είναι ανώνυμοι και κρυμμένοι πίσω από τις οθόνες τους.
Ακόμα όμως, και εάν το θύμα γνωρίζει το θύτη και τον ‘μπλοκάρει’ από τα social media, εκείνος μπορεί να δημιουργήσει άλλο λογαριασμό και να συνεχίσει τη δράση του.
Εν τω μεταξύ, έχει διαπιστωθεί πως όλοι (ανεξάρτητα από την ηλικία μας) γράφουμε πράγματα που δεν λέμε όταν είμαστε μπροστά στους ‘στόχους’ μας.
Έρευνα ενημερώνει ότι τα ανήλικα θύματα του cyberbullying έχουν διπλάσιες πιθανότητες να κάνουν απόπειρα αυτοκτονίας ή να αυτοτραυματιστούν.
Σε ό,τι αφορά τα ενήλικα θύματα, μελέτη αποκαλύπτει ότι οι απόπειρες αυτοκτονίας έχουν σχεδόν διπλασιαστεί, από το 2008.
O αυτοκτονικός ιδεασμός έχει τετραπλασιαστεί.
ΤΙ ΠΡΟΒΛΕΠΕΙ Ο ΝΟΜΟΣ ΓΙΑ ΤΟ CYBERBULLYING
Ο όρος cyberbullying εν υπάρχει στην ποινική νομοθεσία της Ελλάδας, εν τούτος το άρθρο 312 (Πρόκληση βλάβης με συνεχή σκληρή συμπεριφορά) καλύπτει το bullying.
Δηλαδή, «οι πράξεις που συνθέτουν το φαινόμενο του “bullying” μπορεί να αποτελούν είτε πλημμελήματα, οπότε τιμωρούνται με ποινή φυλάκισης μέχρι 5 χρόνια, είτε κακουργήματα, οπότε τιμωρούνται με ποινή κάθειρξης μέχρι 20 χρόνια και διώκονται είτε κατ’ έγκληση, είτε αυτεπάγγελτα».
Ενδέχεται να διωχθούν ποινικά (για το πλημμεληματικό αδίκημα της παραμέλησης εποπτείας ανηλίκου -άρθρο 360 Ποινικού Κώδικα) οι γονείς των ανήλικων παιδιών που διαπράττουν το αδίκημα και οι δάσκαλοι ή καθηγητές που είναι επιφορτισμένοι με την εποπτεία τους.
Όποιος δεν έχει συμπληρώσει το 10ο έτος της ηλικίας του δεν ευθύνεται για τη ζημία που προξένησε.
Όποιος έχει συμπληρώσει το 10ο, όχι όμως το 14ο έτος της ηλικίας του, ευθύνεται για τη ζημία που προξένησε, εκτός αν ενέργησε χωρίς διάκριση.
Η αστική ευθύνη είναι πλήρης για ανήλικο άνω των 14 ετών.
ΠΩΣ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΖΕΤΑΙ H ΡΗΤΟΡΙΚΗ ΜΙΣΟΥΣ
Σύμφωνα με τον ορισμό της Επιτροπής Υπουργών του Συμβουλίου της Ευρώπης του 2022, η ρητορική μίσους προσδιορίζεται ως «κάθε μορφή έκφρασης που διαδίδει, υποκινεί, προωθεί ή δικαιολογεί το ρατσιστικό μίσος, την ξενοφοβία, τον αντισημιτισμό ή άλλες μορφές μίσους που βασίζονται στη μισαλλοδοξία, συμπεριλαμβανομένων αυτής που εκφράζεται μέσω του επιθετικού εθνικισμού και εθνοκεντρισμού, των διακρίσεων και της εχθρότητας κατά των μειονοτήτων, των μεταναστών και των ανθρώπων με καταγωγή από την αλλοδαπή».
Είναι επίθεση στην ταυτότητα.
«Ο θύτης δεν επιτίθεται στο θύμα για κάτι που κάνει, αλλά για κάτι που είναι».
Όταν γίνεται στα social media, είναι περίπτωση online ρητορικής μίσους.
Ο όρος μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να περιγράψει ιδιαίτερα υβριστική, έως και απειλητική συμπεριφορά, καθώς και σχόλια που είναι συνήθως προσβλητικά.
Έχει διαπιστωθεί πως η έλλειψη αναγνώρισης και σεβασμού του διαφορετικού σαν κάτι ισότιμο και η μη επαρκής εκπαίδευση σε θέματα ανθρωπίνων δικαιωμάτων είναι τα βασικά αίτια γέννησης της ρητορικής μίσους.
ΤΙ ΠΡΟΚΑΛΕΙ Η ΡΗΤΟΡΙΚΗ ΜΙΣΟΥΣ
Έρευνες έχουν αποκαλύψει πως η ευρέως διαδεδομένη ρητορική μίσους επηρεάζει την στάση και τη συμπεριφορά των ανθρώπων.
Μπορεί να οδηγήσει σε προκατάληψη, περιθωριοποίηση, απανθρωποποίηση, αποξένωση και έλλειψη ενσυναίσθησης.
Προκαλεί κατάθλιψη, απελπισία, στρες και θυμό, απειλεί τη σωματική ακεραιότητα του θύματος και παράγει αντι-βία.
Εν τω μεταξύ, σύμφωνα με μελέτη που δημοσιεύτηκε τον περασμένο Μάρτιο, η έκθεση κάποιου στη ρητορική μίσους «επιδεινώνει τους νευρογνωστικούς μηχανισμούς της ικανότητας κατανόησης του πόνου των άλλων.
ΤΙ ΠΡΟΒΛΕΠΕΙ Ο ΝΟΜΟΣ ΓΙΑ ΤΗ ΡΗΤΟΡΙΚΗ ΜΙΣΟΥΣ
Σύμφωνα με το νόμο 927 του 1979 (ανανεώθηκε το 2014) που αφορά την εναρμόνιση της χώρας μας με όσα αναφέρει η Διεθνής Σύμβαση του ΟΗΕ, ως προς την κατάργηση των διακρίσεων, τιμωρείται με φυλάκιση τριών μηνών έως τριών ετών και πρόστιμο από 5.000 έως 20.000 ευρώ.
«όποιος με πρόθεση, δημόσια, προφορικά ή διά του τύπου ή διά του διαδικτύου ή με οποιοδήποτε άλλο μέσο υποκινεί, προκαλεί, διαγείρει ή προτρέπει σε πράξεις ή ενέργειες που μπορούν να προκαλέσουν διακρίσεις, μίσος ή βία κατά προσώπου ή ομάδας προσώπων,τα οποία προσδιορίζονται με βάση τη φυλή, το χρώμα του δέρματος, τη θρησκεία, την καταγωγή, την εθνικότητα, την εθνοτική καταγωγή, τον σεξουαλικό προσανατολισμό, την φυλετική ταυτότητα ή αναπηρία, με τρόπο που διακυβεύει τη δημόσια τάξη ή προκαλεί απειλή για τη ζωή, την ελευθερία ή τη σωματική ακεραιότητα των ως άνω προσώπων».
Οι ίδιες ποινές ισχύουν και για όποιον με πρόθεση και τα μέσα και τις μεθόδους που αναφέρονται στην παράγραφο 1, «διεγείρει, ενθαρρύνει, προκαλεί ή διεγείρει διάπραξη βλάβης ή καταστροφή πραγμάτων, εάν χρησιμοποιήθηκαν από αυτές τις ομάδες ή άτομα με τρόπο που να αποτελεί απειλή για τη δημόσια τάξη»
Εάν προέκυψε η πρόκληση, η ενθάρρυνση, η διέγερση ή η υποκίνηση των προηγούμενων παραγράφων στη διάπραξη εγκλήματος, επιβάλλεται φυλάκιση τουλάχιστον έξι (6) μηνών και χρηματική ποινή 15.000-30.000 ευρώ.
Αν επιβληθεί φυλάκιση τουλάχιστον ενός (1) έτους, ακολουθεί στέρηση των πολιτικών δικαιωμάτων, από 1 έως 5 έτη.
Η ποινική δίωξη είναι αυτεπάγγελτη.
Όταν τίθεται θέμα προσβολής προσωπικής τιμής, όποιος θίγεται πρέπει να υποβάλει σχετική έγκληση.
ΤΙ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΚΑΝΕΙ Η ΓΛΥΚΕΡΙΑ
Όπως λέει ο Magazine ο έγκριτος ποινικολόγος, Παναγιώτης Μπαλακτάρης «το πρώτο πράγμα που μπορεί να κάνει η κυρία Τσολπίδου είναι να ζητήσει με μήνυση να βρεθούν οι ταυτότητες των χρηστών που της επιτέθηκαν.
Το ‘εύχομαι να πεθάνεις’ δεν συνιστά απειλή.
Το ‘δεν αξίζει να ζεις’ μπορεί να συνιστά, υπό προϋποθέσεις καθώς δεν πρόκειται για ξεκάθαρη απειλή, καθώς υποβιβάζει το άτομο σε επίπεδο σκουπιδιού (μπορεί ο οποιοσδήποτε να το χτυπήσει ή ακόμα και να το σκοτώσει).
Αντιμετωπίζεται αστικά, με αγωγή εφόσον βρεθεί η ταυτότητα του δράστη και μετά γίνεται η μήνυση. Μιλάμε βέβαια, για πλημμέλημα, εκτός και αν υπάρχει περίπτωση bullying που έχει κακουργηματική μορφή».
Είναι περίπτωση cyberbullying αυτό που υπέστη η Γλυκερία;
«Για να αποδειχθεί αυτό, χρειάζεται επαναλαμβανόμενη συμπεριφορά (ατόμου ή ομάδας) που έχει ως σκοπό να επιτεθεί, να τρομάξει, να θυμώσει ή/και να ντροπιάσει το στόχο. Δηλαδή, πρέπει να αποδείξει ότι ένα άτομο είχε πολλά διαφορετικά προφίλ και της επιτέθηκε με όλα».
Είναι ρητορική μίσους;
«Ναι, αλλά αυτό το ζήτημα είναι κοινωνιολογικό. Όχι νομικό.
Δεν προβλέπει δηλαδή, ποινικές διατάξεις, τουλάχιστον στην Ελλάδα.
Μπορεί να αποδειχθεί, αν τη βρίζουν γιατί είναι γυναίκα. Όχι για λόγους εμφάνισης».
Συμπερασματικά «δεν μπορεί να κάνει κάτι με τα παραδοσιακά μέσα. Για αυτό και την τελευταία πενταετία γίνεται ένας τεράστιος διάλογος, ως προς το κατά πόσο οι πλατφόρμες αυτές μπορούν να συνεχίσουν να είναι ασύδοτες. Αν οι κυβερνήσεις πρέπει να επιβάλουν κανόνες, σε ό,τι έχει να κάνει με τα δικαιώματα των ανθρώπων.
Είναι σαφές πως δεν μιλάμε για λογοκρισία.
Μεγάλοι ιστορικοί επιχειρηματολογούν πως πρέπει να υπάρξουν κανόνες, που θα τους βάλουν τα κράτη ή η Ευρώπη. Όχι οι ίδιες οι πλατφόρμες -οι ιδιώτες.
Κάτι που με βρίσκει απολύτως σύμφωνο.
Να υπάρχει δηλαδή, κανόνας αποβολής από την πλατφόρμα, σε περίπτωση που κάποιος βρίσει άλλον ή τον απειλήσει».
EΛΕΓΧΟΣ VS ΛΟΓΟΚΡΙΣΙΑ
Το πιο συγκεκριμένο και αυστηρό νομικό πλαίσιο ‘πέφτει’ πάνω στην προστασία της ελευθερίας της έκφρασης.
Υποθέτω πως σε μια δημοκρατία όπως κάνεις ό,τι θες εντός νόμων και εφόσον δεν ενοχλείς κάποιον άλλον, λες και ό,τι θες εντός νόμων, εφόσον δεν ενοχλείς κάποιον άλλον.
Αλλιώς δεν πρόκειται για ελευθερία της έκφρασης, αλλά για ασυδοσία.
Επίσης, δεδομένα οι χαρακτηρισμοί διώκονται. Όπως και η ρητορική μίσους.
Το Άρθρο 10 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου ορίζει ότι κάθε άνθρωπος έχει το δικαίωμα της ελευθερίας της έκφρασης.
Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου έχει δεχθεί ότι μπορεί να θεωρηθεί αναγκαία σε ορισμένες δημοκρατικές κοινωνίες η επιβολή κυρώσεων ή ακόμη και η πρόληψη όλων των μορφών έκφρασης που διαδίδουν, προάγουν ή δικαιολογούν το μίσος με βάση τη μισαλλοδοξία (συμπεριλαμβανομένης της θρησκευτικής μισαλλοδοξίας).
Υπό την προϋπόθεση ότι οι «διατυπώσεις», οι «προϋποθέσεις», οι «περιορισμοί» ή οι «κυρώσεις» που επιβάλλονται είναι ανάλογες προς τον επιδιωκόμενο θεμιτό σκοπό.
