Έντονη και συνεχής φαίνεται να είναι η ρατσιστική βία στην Ελλάδα, σύμφωνα με Ετήσια Έκθεση του Δικτύου Καταγραφής Περιστατικών Ρατσιστικής Βίας. Στο δημόσιο χώρο, σε αστυνομικά τμήματα, σε κέντρα κράτησης, σε σχολεία, η ρατσιστική βία είναι “παρούσα” με τα περιστατικά που καταγράφονται να αποτελούν μονάχα την κορυφή του παγόβουνου.
Συγκεκριμένα, κατά την περίοδο Ιανουαρίου-Δεκεμβρίου 2023, το Δίκτυο κατέγραψε μέσω συνεντεύξεων με τα θύματα 158 περιστατικά ρατσιστικής βίας, παραπάνω από τα διπλάσια σε σχέση με την καταγραφή του 2022 που περιελάμβανε 74 περιστατικά.
Στην πλειονότητα των περιστατικών, στοχοποιήθηκαν μετανάστες, πρόσφυγες ή αιτούντες άσυλο καθώς και ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα. Ειδικότερα, σε 89 περιστατικά στοχοποιήθηκαν μετανάστες, πρόσφυγες ή αιτούντες άσυλο, λόγω εθνικής καταγωγής, θρησκείας ή χρώματος. Σε κάποια από αυτά τα περιστατικά υπήρξε διατομεακή στοχοποίηση με τα θύματα να βρίσκονται στο στόχαστρο των δραστών λόγω διάφορων παραγόντων όπως ο σεξουαλικός προσανατολισμός, η ταυτότητα φύλου ή/και η αναπηρία.
Σε 61 περιστατικά στοχοποιήθηκαν ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα, με βάση το σεξουαλικό προσανατολισμό ή/και την ταυτότητα και έκφραση φύλου. Σε κάποια από αυτά τα περιστατικά τα θύματα στοχοποιήθηκαν τόσο με βάση τη ΛΟΑΤΚΙ+ ταυτότητά τους όσο και στο πλαίσιο της αναπηρίας.
«Το ρατσιστικό έγκλημα αλλάζει μορφή. Ήταν ένα έγκλημα που κυνηγούσε τον ξένο αλλά σήμερα μεταλλάσσεται και γίνεται ένα έγκλημα που κυνηγά το διαφορετικό σε όλες τις μορφές του. Διαπιστώνουμε ανεβοκατεβάσματα διότι γνωρίζοντας πως αυτό που καταγράφουμε είναι η κορυφή του παγόβουνου διαπιστώνουμε πως κατά καιρούς κάποιοι ντρέπονται να δείξουν τον ρατσιστικό τους λόγο και ενίοτε παύουν να ντρέπονται. Μετά τη δίκη της Χρυσής Αυγής είχαν αρχίσει λίγο να ντρέπονται, τώρα έχουν αρχίσει πάλι να μην ντρέπονται», ανέφερε, μεταξύ άλλων, η πρόεδρος της Εθνικής Επιτροπής για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου, καθηγήτρια Μαρία Γαβουνέλη κατά την παρουσίαση της ετήσιας έκθεσης του Δικτύου.
Το είδος της βίας
Τα ευρήματα του Δικτύου διαπιστώνουν μεικτού τύπου βία στα περισσότερα από τα καταγεγραμμένα περιστατικά. Ειδικότερα, στα 95 από τα 158 περιστατικά διαπιστώνεται εμπεριέχεται λεκτική (π.χ. εξύβριση, απειλές), σωματική βία (π.χ. σωματικές βλάβες) ή/και φθορά ξένης περιουσίας (π.χ. κλοπή).
Επίσης, καταγράφηκαν 1 ανθρωποκτονία, 9 περιστατικά με άσκηση σωματικής βίας, 26 με λεκτική βία, 5 με φθορά ξένης περιουσίας, καθώς και 22 περιστατικά κατά τα οποία τελέστηκαν άλλου τύπου ρατσιστικές συμπεριφορές.
Τα θύματα
Άνδρες φαίνεται να είναι τα περισσότερα θύματα των καταγεγραμμένων από το Δίκτυο ρατσιστικών επιθέσεων. Συγκεκριμένα, σε 112 περιστατικά τα θύματα ήταν άνδρες, μεταξύ αυτών και τρανς άνδρες. Σε 32 περιστατικά τα θύματα ήταν γυναίκες, μεταξύ αυτών και τρανς γυναίκες ενώ σε 4 περιστατικά τα θύματα αυτοπροσδιορίζονται ως μη-δυαδικά άτομα. Σύμφωνα με την Έκθεση, σε 1 περιστατικό το θύμα αυτοπροσδιορίζεται ως gender queer και σε 1 ακόμη το θύμα αυτοπροσδιορίζεται ως gender fluid. Σε 5 περιστατικά θυματοποιήθηκαν γυναίκες και άνδρες.
Παράλληλα, σε 54 περιστατικά τα θύματα ανήκουν στην ηλικιακή ομάδα 18-25 ετών, σε 24 περιστατικά στοχοποιήθηκαν άτομα μεταξύ 26-30 ετών, σε 17 περιστατικά στοχοποιήθηκαν άτομα 31-40 ετών, σε 7 περιστατικά στοχοποιήθηκαν άτομα 41-50 ετών και σε 3 περιστατικά στοχoποιήθηκαν άτομα άνω των 50.
Το προφίλ των δραστών
Στην συντριπτική πλειοψηφία τους οι θύτες των καταγεγραμμένων από το Δίκτυο περιστατικών ρατσιστικής βίας οι θύτες είναι άνδρες. Συγκριμένα οι δράστε ήταν άνδρες στα 128 από τα 158 περιστατικά, ενώ στα 15 ήταν γυναίκες.
Σε 9 περιστατικά τα θύματα αναγνωρίζουν μεικτές ομάδες δραστών με άνδρες και γυναίκες. Κατά δήλωση των θυμάτων, οι δράστες είναι στη συντριπτική τους πλειονότητα Έλληνες (134 περιστατικά).
Καταγράφονται, επίσης, 7 περιστατικά στα οποία οι δράστες είχαν μεικτή εθνικότητα, συμπεριλαμβανομένων Ελλήνων, Αλβανών και άλλων εθνικοτήτων, καθώς και 9 περιστατικά στα οποία οι δράστες ήταν αλλοδαποί, οι οποίοι στοχοποίησαν ομοεθνείς τους λόγω σεξουαλικού προσανατολισμού, ταυτότητας φύλου ή εθνοτι- κής καταγωγής.
Σε 69 περιστατικά τα θύματα αναγνωρίζουν τους δράστες ως πολίτες, σε 63 τα θύματα δήλωσαν ότι οι δράστες ήταν ένστολοι, σε 11 δήλωσαν ότι ήταν δημόσιοι υπάλληλοι. Επιπλέον, σε 6 περιστατικά οι δράστες ήταν εργοδότες. Σε 5 περιστατικά οι θύτες αναγνωρίστηκαν ως μέλη ομάδων που ασκούν ρατσιστική βία. Τέλος, σε 4 περιστατικά η ιδιότητα των δραστών είναι μεικτή, δηλαδή σε 2 τα θύματα δηλώνουν ως δράστες πολίτες και ένστολους, ενώ σε ακόμα 2 τα θύματα δηλώνουν ότι οι δράστες ήταν ένστολοι και άλλοι δημόσιοι υπάλληλοι.
Σε 91 περιστατικά συμμετείχαν περισσότεροι του ενός δράστες, σε 18 περιστατικά τα θύματα δήλωσαν ότι οι δράστες συμμετείχαν ξανά σε περιστατικό βίας.
Η ανηλικότητα στη δίνη της βίας
Σημαντικό είναι και το ποσοστό των ανήλικων θυμάτων βίας καθώς σε 50 περιστατικά, μεταξύ των θυμάτων εντοπίζονται ανήλικοι. Σε 8 περιστατικά ανάμεσα στους δράστες εντοπίζονται ανήλικοι. Στα καταγεγραμμένα περιστατικά το ηλικιακό εύρος των δραστών κυμαίνεται από 15 έως 65 ετών.
Έντονη ρατσιστική βία από εκπροσώπους του κράτους
Ανησυχητικά είναι τα ευρήματα της καταγραφής του Δικτύου σχετικά με τα περιστατικά ρατσιστικής βίας και ρατσιστικών συμπεριφορών από εκπροσώπους του κράτους. Συγκεκριμένα, το 2023, σε πάνω από 70 περιστατικά, τα θύματα δήλωσαν ότι στοχοποιήθηκαν από εκπροσώπους του κράτους, στην πλειονότητά τους από εκπροσώπους σωμάτων ασφαλείας.
Απρόκλητη βία σε κοινή θέα
Τα περισσότερα περιστατικά ρατσιστικής βίας έλαβαν χώρα στην Αττική, 34 τον αριθμό. Δεύτερη σε καταγεγραμμένα περιστατικά έρχεται η Θεσσαλονίκη (32) αλλά σύμφωνα με τα στοιχεία που παρέθεσε το δίκτυο φαίνεται πως η ρατσιστική βία δεν περιορίζεται μόνο στα μεγάλα αστικά κέντρα αφού καταγράφονται περιστατικά σε όλη την επικράτεια.
Τα περισσότερα από αυτά συνέβησαν σε δημόσιο χώρο (δρόμος, πάρκο, πλατεία κλπ.).
Το 2023 το Δίκτυο κατέγραψε ρατσιστικές ενέργειες κατά όλων των στοχοποιούμενων ομάδων συνήθως από μεμονωμένα άτομα, κατά τη διάρκεια κάποιας δραστηριότητας των θυμάτων στο πλαίσιο της καθημερινότητάς τους, ακόμα και εντός της οικίας τους. Το θύμα άλλοτε δέχεται επίθεση από κάποιο άγνωστο σε αυτό άτομο, ενώ κινείται στο δημόσιο χώρο (π.χ. ΜΜΜ, πλατεία, δρόμος, μπαρ), άλλοτε στοχοποιείται από άτομο που βρίσκεται στο στενό ή ευρύτερο κοινωνικό του περιβάλλον (π.χ. φίλοι, γείτονες).
Συνεχής η βία στα σύνορα της χώρας
Αποτροπιασμό προκαλούν τα ποιοτικά αλλά και τα ποσοτικά χαρακτηριστικά των περιστατικών ρατσιστικής βίας που καταγράφηκαν στα σύνορα της Ελλάδας. Το Δίκτυο κατέγραψε πάνω από 60 περιστατικά σε περιοχές κοντά στα σύνορα της χώρας, συμπεριλαμβανομένων των κέντρων και χώρων υποδοχής, κέντρων κράτησης και αστυνομικών τμημάτων.
Σε όλες τις περιπτώσεις, στοχοποιήθηκαν πρόσφυγες και μετανάστες. Στην πλειονότητα των εν λόγω περιστατικών, τα θύματα δήλωσαν πως οι δράστες ήταν μέλη ομάδων με στοιχεία οργάνωσης, ή τα θύματα αναγνώρισαν τους δράστες ως ένστολους. Σε κάποια από τα περιστατικά τα θύματα δήλωσαν πως κρατήθηκαν από τους δράστες και τους ασκήθηκε βία κατά την κράτησή τους.
Επιπλέον, θύματα δήλωσαν ότι οι δράστες προέβησαν σε άσκηση έντονης σωματικής βίας. Σε μία μαρτυρία μάλιστα αναφέρεται ο βιασμός γυναίκας προσφύγισσας. Σε πολλές περιπτώσεις τα θύματα δήλωσαν ότι οι δράστες τούς αφαίρεσαν χρήματα και αντικείμενα.
Αναλυτικότερα, από τις σχετικές μαρτυρίες αλλά και τις ευρύτερες σχετικές τάσεις που καταγράφει το Δίκτυο τα τελευταία έτη, προκύπτει ότι τα θύματα δέχτηκαν επίθεση από ομάδες ανδρών στα σύνορα της χώρας, οι οποίοι έφεραν οπλισμό, φορούσαν είτε μαύρα ρούχα, είτε στρατιωτικού τύπου ενδυμασία καθώς και (full face) μάσκες. Στα εν λόγω περιστατικά, αν και τα θύματα δεν αναγνωρίζουν πάντα διακριτικά στην εμφάνιση των δραστών, που θα μπορούσαν να παραπέμπουν σε κάποιο σώμα ασφαλείας της χώρας, φαίνεται ότι ο τρόπος με τον οποίο επιχειρούν οι δράστες και ο εξοπλισμός που φέρουν (οργάνωση στον τρόπο επίθεσης, χρήση όπλων και ασυρμάτων, κράτηση σε χώρους κ.α.) οδηγούν τα θύματα να αντιλαμβάνονται τους θύτες ως εκπροσώπους του κράτους.