Τον πόλεμο αρχίνηξε ‘που τση Γωνιάς τα μέρη
ο Ντεντιδάκης ο Παυλής, απού δεν έχει ταίρι
………………..
Κλαιν τον τ’ αηδόνια, κλαίσιν τον,
κλαιν τον τα χελιδόνια,
μα κλαίσιν τον και στα Σφακιά,
κλαίσιν τον και στ’ Ανώγεια
………………..
1. Σφακιά – Μαλεβύζι – Τύλισος, 1867
2. Ένας ακόμη Σφακιανός ήρωας – στην ατέλειωτη σειρά – που η λαϊκή μούσα θρηνεί τον πρόωρο χαμό του: σκοτώθηκε σε ηλικία 38 ετών
3. Γεννήθηκε στο χωριό Κομητάδες, το 1828. Το πατρικό του βρίσκεται εκατό μέτρα ανατολικότερα απ’ το δημοτικό σχολείο. Από πολύ νέος εγκαταστάθηκε στην επαρχία Μαλεβυζίου του νομού Ηρακλείου. Εκεί τον βρήκε η επανάσταση του 1866-69.
4. Στις 8 Αυγούστου 1866 πραγματοποιήθηκε στον Άγιο Μύρωνα μεγάλη επαναστατική συγκέντρωση. Σχηματίστηκε «Ιερός Λόχος» από 400 διαλεχτά παλικάρια, η αρχηγία του οποίου ανατέθηκε στον Παυλή Ντεντιδάκη. Αναγνωρίστηκε επίσης αρχηγός των επαρχιών Μαλεβυζίου και Τεμένους
5. Στους επόμενους μήνες ο Ντεντιδάκης δείχνει τις πολεμικές αρετές του: 8 Σεπτεμβρίου, στη μάχη του Αλμυρού ποταμού, 15 του ίδιου μήνα, όταν υπερασπίστηκε των Κρουσσώνα, 29 Νοεμβρίου στο Θέρισο κι αργότερα στους Λάκκους Κυδωνίας – όπου και πάλι διακρίθηκε.
6. Αρχές Γενάρη 1867, ο Ρεσίτ Πασάς ξεκινά απ’ το Ηράκλειο με 6.000 πολεμιστές για να ξεκαθαρίσει το Μυλοπόταμο απ’ τους επαναστάτες. Στα στενά της Τυλίσου τον περίμεναν οι Κρητικοί. Ο Παυλής Ντεντιδάκης είναι αρχηγός του τμήματος που έπιασε την τοποθεσία «Πενταχέρι». Άλλοι αρχηγοί, τη θέση «Καμαριώτης»
Η… υποδοχή που επεφύλαξαν στον Ρεσίτ, κάνει τους – πολλαπλάσιους, συγκριτικά με τους επαναστάτες – άντρες του να οπισθοχωρήσουν με μεγάλες απώλειες. Ο πασάς διατάσσει περικύκλωση των Κρητικών. Ο Σφακιανός καπετάνιος αναδεικνύεται ήρωας: Προσβάλλει τα νώτα του εχθρού. Του προξενεί πανωλεθρία! Τραυματίζεται όμως κι ο ίδιος σοβαρά στο πόδι… Μεταφέρεται στο χωριό Κράνα Μυλοποτάμου. Και με το χαμόγελο στα χείλη απ’ την πρόσφατη νίκη, πεθαίνει από αιμορραγία.
7. Ύστερα απ’ τη μάχη αυτή, η Επιτροπή Αγώνος γράφει στην έκθεσή της – μετά τους γενικούς επαίνους για όλους όσους πήραν μέρος – τα εξής: «… Εξαιρετικώς, όμως, εις τον ανδρείον και γενναίον οπλαρχηγόν Παυλήν Χ. Ντεντιδάκην οφείλεται ευγνωμοσύνη. Διότι ούτος, όχι μόνον εις την παρούσαν μάχην εφάνη νικητής, αλλά και εις άλλας άλλως επαρχιών και μάλιστα εις την των Λάκκων…»
Το πλήρες κείμενο του «Τραγουδιού του Ντεντιδάκη» έχει ως εξής:
Δέντρα να μην ανθίσετε πουλιά μην κελαϊδείτε,
ώστε να γιατρευθ’ ο Παυλής τον ήχο σας να βρείτε
Δευτέρα μέρα ξεκινά το τούρκικον ασκέρι,
να ‘πα να κάνη πόλεμο στση Τύλισος τα μέρη.
Και ο Παυλής ως τ’ άκουσε πολύ του βαροφάνη,
μαζεύει λεβεντόπαιδα πόλεμο για να κάνη
Τον πόλεμο αρχίνηξε ‘που τση Γωνιάς τα μέρη
ο Ντεντιδάκης ο Παυλής όπου δεν έχει ταίρι
Βάστα Παυλή τον πόλεμο κ’ ούλη την τυραννία
κ’ ο Κόρακας επλάκωσε με την καβαλλαρία.
Μηνά τ’ ο Γέρω – Κόρακας με ένα στρατιώτη:
«Άιντε Παυλή να φύγωμε, πάμε στον Καμαριώτη».
Κι ώστε να παν εις το χωριό ο πόλεμος αρχίζει
κι ο Ντεντιδάκης ο Παυλής τσοι Τούρκους δεκατίζει.
Τρία πουλάκια κάθουνται πάνω σ’ ένα ταμπούρι
και κελαϊδούσαν κι έλεγαν λυπητερό τραγούδι
Το ‘να θωρεί στο Σερβελί, τ’ άλλο στον Καμαριώτη:
«Παυλή, δεν τη λυπήθηκες την όμορφή σου νειότη;»
Το τρίτο το μικρότερο μοιρολογά και λέει,
πώς στο Σκλαβόκαμπό ‘φταξεν αρίφνητον ασκέρι.
Ρεσίτ Πασάς σέρνει στρατό είκοσι δυό χιλιάδες
Κερκέζικον, Αράπικο και Κρητικούς αγάδες
Με πεντακόσιους Χρισθιανούς τσοι Τούρκους φοβερίζει
ο Ντετνιδάκης ο Παυλής και τρόμο τσοι ποτίζει
Τρεις μέρες κάνει πόλεμο, τρεις μέρες και τρεις νύχτες
και πολεμούν αντρίστικα γιαλίτες κι αγορίτες
Δίχως ψωμί, δίχως νερό, δίχως μιντέτι νάρθη,
σε τούτο δα τον πόλεμο πολύ τουρκιά εχάθη
Πέφτουν τα βόλια σα βροχή, και οι μπόμπες σα χαλάζι
κι αυτό το λιανοτούφεκο ο κόσμος το τρομάζει
Οι Τούρκοι απ’ το φόβο τους «Αλλάχ! Αλλάχ» φωνάζου,
το Μουχαμέτη για να ‘ρθει να τσοι βοηθήση κράζου
Ρεσίτ πασάς εφώναξεν: «Αμέτη Μουχαμέτη!
όπου κι αν επολέμησα δεν είδ’ ετσά σεκλέτι»
Και πάλ’ εξαναφώνιαξεν απάνω στ’ άλογό του
πως είδε τον Καπτάν Παυλή, το φοβερό οχθρό του
«Πάψε Παυλή τον πόλεμο για τούτο το σεφέρι
να κατακάτζ’ ο κορνιαχτός, να μετρηθή τ’ ασκέρι»
Μετρούντ’ οι Τούρκοι τρεις βολές, λείπουν χίλιοι τρακόσιοι,
και πληγωμένοι βρίστουνται πολιά απ’ άλλοι τόσοι
Μετρά ο Παυλής τσοι Χρισθιανούς λείπουνε τρεις λεβέντες
και πληγωμένοι βρίστουντι πλια από δέκα πέντε
Κι ήτον ο γ’ εις Ανωγειανός κι άλλος Κρουσωνιώτης
κι ο τρίτος ο καλλίτερος ήτονε Κρανιδιώτης
Ο Βασιλείου ο γιατρός που ήτονε πηγεμένος
στον πόλεμο σκοτώθηκε σαν Έλλην τιμημένος
Ψιλή φωνή ακούστηκε απ’ ένα μιτιρίζι
(πως επληγώθη ο Παυλής, κιανείς δεν το γνωρίζει)
«Γεια σας παιδιά! Να πάρετε μόνο την κεφαλή μου
να μη μου το γνωρίσουσιν οι Τούρκοι το κορμί μου»
Κάνουν γιουρούσ’ οι Χρισθιανοί κ’ επήγαν και τον πήραν
και τότε έπαψ’ ο πόλεμος στην Κράνα τον επήγαν
Ντελόγκως πήρανε γιατροί, να γιάνουν τσοι πληγές του
μα ‘κει τσ’ αποχαιρέτηξε και τσ’ εδικολογιές του
Κλαιν τον τα αηδόνια, κλαιν τονε, κλαιν τον τα χελιδόνια,
μα κλαιν τονε και στα Σφακιά, κλαιν τονε και στ’ Ανώγεια
Κλαίει τον Παυλή τον Αρχηγό ούλη η Χρισθιανότη
